กรุงธนบุรีมีความสัมพันธ์กับเขมรอย่างไร

��û���ͧ�ͧ�����¡�ا������ ������ա�û�Ѻ��ا����¹�ŧ仨ҡ�ٻẺ��� ����������������ظ�� ���ͧ�ҡ��й�������з���¡��ѧ�Ǻ����ҳҨѡâ������ �����ҡ�ا������ (�ҡ�Թ) �ç�վ���Ҫ����㹡�û�Һ������ôҪ���������е�ҧ � ����Դ�����ѧ��ا�����ظ��ᵡ

�ѡɳзҧ��ɰ�Ԩ
㹢�з�����稾����ҵҡ�Թ����Ҫ��鹤�ͧ�Ҫ���ѵԹ�� ��ҹ���ͧ���ѧ���ʺ��������ӷҧ���ɰ�Ԩ���ҧ����ش �Ҵ�Ź���ǻ������� �Դ����ʹ��ҡ�ҡ�� �֧�ա�û���д���觪ԧ������������� ��÷����ӹҵ�ͧ��ش�Чѡ������ԧ 㹪�ǧ�� �.�. 2311 - 2319 ���ǻ������ý״��ͧ�ҡ ��˹ӫ���ѧ�Դ��¸����ҵԫ����� ������������ɰ�Ԩ�����������������ǡ�Ѻ��ش˹ѡŧ��ա


����Ǥ�� ���Դ��˹��кҴ�͡�ҡԹ�������駩ҧ �����Ҵ�Ź����й�����դ����ع�ç �֧�Ѻ�ռ�餹�������繨ӹǹ�ҡ��������ͤ��駷�������ҵա�ا�����ظ�������ա ���稾����ҵҡ�Թ����Ҫ��ç����ԡĵ��ó� ���¡���ź���ѹ�º��·���������� ���������� �ѧ���仹��
1. �ç��о���Ҫ��Ѿ����͢�������Ҥ�ᾧ����ҧ�ҵԹ��Ң�� ���ǹ�仢�������ɮ���ҤҶ١ ��зçᨡ����ͼ�� ����������ҡ��� ������ѭ��੾��˹�� �����Ŵ����ҧ���㹡�����ҧ��ѭ��С��ѧ�������ЪҪ� ������ШԵ㨡��ѧ������ش�մ�ҡ����к�ҹᵡ����á�Ҵ
2. �ç����Ѵ��÷ӹ� ��������բ��Ǻ�������§�� �¡��ࡳ�����Ҫ��÷ӹһ�ѧ (��÷ӹҹ͡Ĵ١��) ��������ǡѹ����ǻ�С�������ɮôѡ˹�㹹����ͺ���ҧ�Ҫ��� ���͡ӨѴ����кҴ�ͧ˹ٹ�����������Ǵ����
3. �ç�ҧἹ������� �������ͷ���١�������й�� �·ç����Ѻ��ا��鹷��͡��ᾧ���ͧ��� 2 �ҡ ��������ǹ�繻�� ����繷��ŵ� �������֡������ǡ�ҧ�� �.�. 2319 ��ç�ѭ�����ͧ�Ѿŧ��ͷӹ�㹷���觵������������

���¾�л�ժ�����ö��С�õѴ�Թ��з�����ҧ��º�Ҵ 㹡����ѭ�Ңͧ���稾����ҵҡ�Թ����Ҫ ��Сͺ�Ѻ�����ش�����ó�ͧ�Թ ��� ���ͧ�¨֧����ö��鹵�Ƿҧ���ɰ�Ԩ�����������ѹ�Ǵ���� �ҤҢ��ǫ�����٧�֧���¹�� 75 - 125 ���֧ ����ͻ� �.�. 2310 �֧���ҤҶ١ŧ �����¹�� 10 ���֧ 㹻� �.�. 2317

���ɰ�Ԩ����¸����������ɰ�ԨẺ�ѧ�վ�����ǡѺ��ظ�� (��ͷӾ��վ͡Թ����Ф�ͺ����) ��÷ӹ����Ҫվ��ѡ �͡�ҡ��鹡��ա�û�١���� ���ٺ ���� �ѡ ��м����ѹ����� ����ͺ�ҹ���ͧ�鹨ҡ����ʧ��������բ���֡��ú�ǹ ��ɮá������ҵ��˹�һ�Сͺ����Ҫվ �����ҹФ���������ͧ��ͺ���Ǵբ�� ��ҹ���ͧ�֧����ö��Ѻ��鹤׹�����Ҿ�������������������� �觼�����Դ��áԨ��ü�Ե ��С�õԴ��ͤ�Ң�¢��¡��ҧ�͡� �Դ����dz�����������觼�Ե��ҧ� ������� ��Ф���� �Ժ��繺�ҹ���ͧ��Ҵ�˭� 㹡�����ҧ��鹰ҹ�ҧ���ɰ�Ԩ��� ���ͧ����ç���Թ���㹴�ҹ��ҧ� �ѧ���
1) ������ҧ�ҹ��ҹ����ɵ�
��������Ѵ��ü�Ե���������§������Ѻ��ú����� 㹢���á��ç���ç�ҹ�� �����д����ѧ�ҡ�ͧ�Ѿ ����ѧ�ҡ���ç��Һ����������ͧ��ҧ� �������ӹҨ �֧���ç�ҹ�ҡ��·���Ҵ��͹���� �� �ç�ҹ�ҡ��ª����� ��ª�������㹡����л�١������� ��駹�����件֧�ç�ҹ��Ǩչ������Ѻ���ʹѺʹع �������һ�Сͺ�Ҫվ��Ҫ�ҳҨѡô���

2) ������ҧ��������秷ҧ���ɰ�Ԩ�������ͧ
������ç�ҹ���ǹ��ҧ���ҡ��� �֧�ç���ç�ҹ����ҹ������ҧ������ԭ�����������ͧ �� ��餹���仵�駺�ҹ���͹�ӡ����л�١������ͧ��к��� �Ҫ���� ྪú��� �ѹ����� ����Ǩչ�ҧ�����任�Сͺ�Ҫվ����� �� ������� ����ԡ�� ���������ͧ��·��Ŵ�ҹ���ѹ�͡ ����Ҫվ������ͧ�ҧ�Ҥ�� ��áԨ��Ҵ�˭�����ҹ�������Դ������ԭ�Ժⵢͧ���ͧ �ժ������Ҵ�˭��Դ��鹵����觼�Ե��ҧ� �к����ɰ�ԨẺ�ѧ�վ��觷ӡѹ������� �����������¹�����ɰ�Ԩ�ԧ�ҳԪ�� ������Դ���ç�բ��� �ç�ҹ��ӵ�� �������ͧ�պء�����

3) ����Դ�Ѻ����������෤����ըҡ��ҧ�����
���稾����ҵҡ�Թ����Ҫ �ç��繤����Ӥѭ�ͧ����������ͧ��㹡�þѲ�� �ҵԺ�ҹ���ͧ �� �������ҧ��ҹ��ä�Ң����зҧ��ҧ �֧�çʹѺʹع����Ǩչ����Ҫ�������͡Ԩ���㹴�ҹ����ҹ�� �繵���� ��õ������ ����Թ���� ��õ���ç�ҹ���ٻ�Թ����ɵá��� �� �ç�� �ç�����¨ѡ� �ç�ҹ��ӵ�� ��ҡ���Ҥ���������෤���������� ����ҹ�� �����ż�Ե�ҡ�������������ͧ�ҡ��� ��������������áԨ�ԧ�ҳԪ����µ�����ҧ�Ǵ����

4) ������������ä�Ң�¡Ѻ��ҧ�����
���稾����ҵҡ�Թ����Ҫ �ç��������ҧ��ҹ��ä�Ң�� �������������令�Ң���ѧ����Ȩչ �Թ��� ��л���������§ ����Ѻ��觢ͧ����÷ء�����������ǧ仢�� �� �պء ��ԡ�� ���� ����� ������ ��� �������͢���Թ���������ǡ�Ы����Թ��ҵ�ҧ����ȷ���ͧ�����㹻���� �� ��������ж��ª���Ң��������ЪҪ��ա���˹�� ���ѧ���к���ä�Ң��Ẻ���ǡѺ������ظ�� ��� ����������ô��Ţͧ��Ф�ѧ�Թ��� ���͡�����

�ѡɳзҧ�ѧ��
���Ե����������ͧ��ЪҪ�����¸����� ���������� �ա�äǺ����ѹ���ҧ����Ǵ ���к�ҹ���ͧ�����������ʧ���� ��ͧ���ú�Ѻ���Ң���֡�����ʹ���� ���ࡳ������͹����Ѻ�Ҫ�������� ����ѡ�š �ѹ�繸�������������ҳ��� ���ա�áǴ�ѹ�繾��������¹�� ��੾�С��ŧ����¹��©��è��� �����ǧ ��駹�����ͻ�ͧ�ѹ�����ա����§����ź˹� �����˵ط�����稾����ҵҡ�Թ����Ҫ �ç�繼��ӷ������ö�����������¤�������� ��ɮè֧�Թ��������㨡ѹ������оѲ�ҪҵԺ�ҹ���ͧ���ҧ�����������ö ������ѧ���¡�Ѻ�׹�����Ҿ�������������ѹ�Ǵ����

㹻����Ѫ���¢ͧ���稾����ҵҡ�Թ����Ҫ ����Ҫ����Ǵ�é�Ѻ��ҧ� �ѹ�֡������ ���稾����ҵҡ�Թ����Ҫ�ç�վ��ʵԿ����͹� ��Ҿ�з����ҷç������ʴҺѹ ��Ш������ʧ���Һ������ͧ�����繤���ʶ� ��ҹ���ͧ�Դ�������������� �͡�ҡ�����ɮ÷�����ѧ���Ѻ������ʹ��͹ �ҡ����Ҫ��÷��ب�Ե��������˧�һ���ª����ǹ��� ���˵�����з�駺�ҹ���͹˹���һ����繨ӹǹ�ҡ �����¡����˹�觷���ا��� (��ا�����ظ��) �֧����͡�ʤ��Դ�ѹ��ء�����§��ɮ�����д�ҧ������ͧ��;����ҡ�ا������ ��С�͡�á����һ�鹨ǹ����ѡ�ҡ�ا��� ��Ҽ���ѡ�ҡ�ا�����Ф�С��������ͧ ���稾����ҵҡ�Թ����Ҫ�ç���Ѻ������������ä�����ͺ�ǹ ��������ä��Ѻ���ҡѺ�ǡ��� ���¡�ǡ�һ�鹾���Ҫ�ѧ����ا������ ���͹�չҤ� �.�. 2324 �ѧ�Ѻ������稾����ҵҡ�Թ����Ҫ�͡��Ǫ ��Ф�����ͧ������������ʶ�Ѵ��س�Ҫ������ ���Ǿ������ä���駵��繼��������Ҫ����蹴Թ᷹ �ҧ����������Ҿ������ҡ�ѵ�����֡ �����Ҫ��÷Ѿ���ͧ�����С��ѧ��¡��ҵ����ͧ������Ұ ����ͷ�Һ�����Դ��Ҩ�㹡�ا������ �֧�պ¡�Ѿ��Ѻ ��й������͹����¹ �.�. 2325 ������Ҷ֧�����ͺ�ǹ����ͧ��Ǥ�������ҡ����Դ��� �������Ъ������Ҫ��� ����Ъ��ŧ�����������������������稾����ҵҡ�Թ����Ҫ����

��ʹ�Ѫ���¢ͧ���ͧ�� ���稾����ҵҡ�Թ����Ҫ��ͧ�ç��ҡ���㹡�����ú ���ʹ�ç�������͡�Ҫ��Т��¢ͺࢵ�蹴Թ�� ������ö�������ҳҨѡ��˭�������ͧ��� �Ѻ����Ҿ��ͧ��ç�繹ѡú���ҧ���ԧ ����ç���͡�������������آʧ����㹺�鹻��¾�Ъ���վ 㹵͹�����Ѫ��� �������ä����͡�� ��ҹ���ͧ�Դ���������� �����˵����ç�١�������

เมื่อกรุงศรีอยุธยาเสียแก่พม่าแล้ว  บ้านเมืองก็เกิดจลาจลวุ่นวายอยุ่ทั่วไป  แต่ในชั่วเวลาเพียงประมาณ  7  เดือน  ไทยก็กลับเป็นอิสระได้อีกครั้งหนึ่ง  เพราะความสามารถของพระยาตาก  หรือสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราชในเวลาต่อมา  โดยได้รวบรวมคนไทยต่อสู้เอาชนะพม่า  และสถาปนากรุงธนบุรีขึ้นเป็นราชธานีของไทยต่อจากรุงศรีอยุธยา

สมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช  ทรงพระราชสมภพเมื่อ พ.ศ. 2277  ชาติกำเนิดเป็นคนสามัญ บิดาชื่อ นายไหฮอง   (เป็นนายอากรบ่อนเบี้ย มีบรรดาศักดิ์เป็น ขุนพัฒน์  มีมารดาชื่อ นางนกเอี้ยง )  ทรงเป็นบุตรบุญธรรมของเจ้าพระยาจักรี  (ขุนนางผู้ใหญ่ในแผ่นดินพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ)  ต่อมาได้รับราชการเป็นมหาดเล็ก  และได้เลื่อนตำแหน่งสูงขึ้นตามลำดับ  จนได้เป็น พระยาตาก  ครองเมืองตากในสมัยสมเด็จพระเจ้าเอกทัศ

ในขณะที่สงครามเสียกรุงศรีอยุธยาครั้งที่ 2  กำลังดำเนินอยู่นั้น  พระยาตากได้รับคำสั่งให้มาช่วยรักษาพระนคร  ปรากฏว่าได้แสดงฝีมือในการรบอย่างเข้มแข็ง  ได้รับพระราชทานบำเหน็จความชอบเป็นพระยาวชิรปราการ  แต่ขณะปฏิบัติการรบอยู่นั้น  ได้เกิดความท้อใจในความอ่อนแอของพระเจ้าเอกทัศ  และเห็นว่ากรุงศรีอยุธยาจะต้องเสียแก่พม่าอย่างแน่นอน  จึงได้นำกำลังทหารประมาณ  500  คนตีฝ่าวงล้อมพม่าออกมา  เมื่อเดือนยี่ พ.ศ. 2309  มุ่งไปทางชายฝั่งทะเลด้านตะวันออก  เพื่อหาที่มั่นรวบรวมผู้คนย้อนกลับมาสู้รบกับพม่าในภายหลัง

เส้นทางที่ใช้ในครั้งนี้ผ่านนครนายก  ปราจีนบุรี  วงลงมาฉะเชิงเทราไปทางใต้   เลียบฝั่งทะเลจนเข้าเขตเมืองระยอง  และที่เมืองระยองนี้เองที่พระยาตากได้ประกาศตั้งตนเป็นเจ้าด้วยความเห็นชอบของบรรดาทหารและผู้คนทั้งปวง

กิตติศัพท์การมีชัยชนะเหนือผู้ต่อต้านระหว่างการเดินทาง  ทำให้เจ้าตากมีสมัครพรรคพวกมากขึ้น  จนในที่สุดก้สามารถตีได้หั้วเมืองชายทะเลตะวันออกทั้งหมด  คือ  ชลบุรี  ระยอง  จันทบุรี  และตราด

ที่จันทบุรี  เจ้าตากได้ทรงแสดงความสามารถในการใช้กำลังทหารเข้าตีป้อมค่าย  ซึ่งทางเจ้าเมืองต่อต้านอย่างแข็งขัน  หลังจากได้ชัยชนะแล้วเจ้าตากก็ได้ใช้เป็นฐฐานรวรวมกำลัง

ถึงปลายปี พ.ศ. 2310  เมื่อทรงเตรียมการได้เรือ  100 ลำเศษ  ไพร่พลอีกประมาณ  5,000  คน  จึงได้เคลื่อนทัพทางน้ำมุ่งเข้าโจมตีกรุงธนบุรีเป็นด่านแรก  เกิดการปะทะกับกองกำลังของ  นายทองอิน  ซึ่งพม่าแต่งตั้งให้เป็นผู้รักษากรุง  นายทองอินถูกจับประหารชีวิต

จากนั้นทรงยกทัพต่อไปยังกรุงศรีอยุธยา  ได้สู้รบกับสุกี้พระนายกอง  ซึ่งควบคุมกองทัพพม่าอยู่ที่ค่ายโพธิ์สามต้น  สุกี้ตายในที่ราบ  ทหารที่เหลือก็แตกพ่าย  เจ้าตากจึงได้อำนาจการปกครองประเทศกลับคืนจากพม่านับแต่วาระนั้น  บรรดาเจ้านายและข้าราชการผู้ใหญ่ผู้น้อยตลอดจนผู้คนทั้งปวงจึงได้พร้อมใจอัญเชิญขึ้นครองราชย์เป็น  สมเด็จพระบรมราชาที่ 4  แต่คนทั่วไปนิยมเรียกพระองค์ตามความเคยชินว่า  พระเจ้าตากสิน

ภายหลังการสถาปนากรุงธนบุรีเป็นราชธานีและกระทำพิธีอภิเษกตามขัตติยราชประเพณีแล้ว  สมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช  ได้ทรงปูนบำเหน็จแก่แม่ทัพนายกองและไพร่พลโดยถ้วยหน้า

สำหรับผู้ที่เป้นกำลังสำคัญของพระองค์  2  ท่าน  คือ  นายบุญมาได้รับการแต่งตั้งเป็น  พระมหามนตรี  ตำแหน่งเจ้ากรมพระตำรวจในชวา  ส่วนหลวงยกกระบัตรราชบุรี (ทองด้วง)  พี่ของนายบุญมา ได้รับแต่งตั้งเป็น พระราชวรินทร์ (บุญมา)

ในส่าวนอาณาประชาราษฎร์ทั่วไปนั้นพระองค์ได้ทรงดำเนินการปลุกปลอบ  ชักชวนผู้ที่ยังหลบซ่อนอยู่ตามที่ต่างๆ ให้ออกมาสู่ภูมิลำเนาเดิม  และได้ทรงพระเกรุณาแจกจ่ายอาหาร  เสื้อผ้า  และเงินตรา  บรรเทาความเดือดร้อนที่กำลังประสบกันอยู่อย่างทั่วถึง

การปราบชุมนุมต่างๆ

ในระยะที่กรุงศรีอยุธยาเสียแก่พม่าใน พ.ศ. 2310  นั้น  มีคนไทยพยายามตั้งตัวเป็นใหญ่   โดยการรวบรวมคนตั้งเป็นชุมนุมหรือก๊กต่างๆ  ชุมนุมทีสำคัญๆ นอกเหนือจากชุมนุมที่สำคัญๆ  นอกเหนือจากชุมนุมของพระยาตาก (สิน)  เองแล้ว ได้แก่  ชุมนุมเจ้าพระยาพิษณุโลก  ชุมนุมเจ้าพิมาย  ชุมนุมเจ้าพิมาย  ชุมนุมเจ้านครศรีธรรมราช  และชุมนุมเจ้าพระฝาง  เมื่อทรงสถาปนากรุงธนบุรีเป็นราชธานีแล้ว  สมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราชทรงใช้เวลาประมาณ  3  ปี  ปราบปรามชุมนุมต่างๆ  ให้อยู่ในอำนาจของกรุงธนบุรี  ทำให้คนไทยทีเคยแตกแยกกันกลับเข้ามารวมตัวเป็นปีกแผ่นได้ใหม่

การฟื้นฟูวัฒนธรรม

แม้สมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราชจะทรงใช้เวลาส่วนใหญ่ไปในการสร้างบ้านเมืองและป้องกันประเทศ  แต่ก็มิได้ทรงทอดทิ้งงานด้านวัฒนธรรม  การฟื้นฟูวัฒนธรรมที่สำคัญในสมัยนี้  ได้แก่

ด้านศาสนา   สมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราชทรงมีความเลื่อมใสศรัทธาในพระพุทธศาสนา  ได้ทรงฟื้นฟูพระวินัยและชำระความบริสุทธิ์ของพระสงฆ์  ทรงสสร้างและบูรณะวัดหลายแห่ง  โปรดเกล้าฯ  ให้คัดลอกพระไตรปิฎกไว้เป็นฉบับหลวง  และมีการอัญเชิญพระแก้วมรกตจากเมืองเวียงจันทร์มาประดิษฐฐานที่วัดอรุณราชวราราม

ด้านศิลปะและวรรณกรรม     ศิลปะส่วนใหญ่เป็นงานสถาปัตยกรรม  ปรากฏในงานก่อสร้างพระราชวังเดิม  งานบูรณะซ่อมแซมวัดต่างๆ  ทางด้านนาฎศิลป์และดุริยางคศิลป์ก็ยังคงรักษาของเดิมเอาไว้ส่วนทางด้านวรรณกรรมมีผลงานน้อย  ที่สำคัญได้แก่  พระราชนิพนธ์เรื่องรามเกียรติ์บางตอน  และผลงานของหลวงสรวิชิต  คือ  ลิลิตเพชรมงกุฎ  และอิเหนาคำฉันท์

การปกครอง

ลักษณะการปกครองของกรุงธนบุรีดำเนินตามแบบแผนสมัยอยุธยา  คือ  พระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุข  มีอาญาสิทธิ์เด็ดขาดในการรักษาบ้านเมือง  แบ่งราชการบริหารดังนี้

การปกครองส่วนกลาง     มีกรุงธนบุรีเป็นราชธานี  มีอัครมหาเสนาบดี  2  ตำแหน่ง  คือ  สมุหนายก  เป็นอัครมหาเสนาบดีฝ่ายพลเรือน กับ สมุหพระกลาโหม  เป็นอัครมหาเสนาบดีฝ่ายทหาร  ร่วมเป็นที่ปรึกษาข้อราชกิจของพระมหากษัตริย์  การบริหารราชการได้แบ่งออกเป็น  4  กรม  ที่เรียกว่า  จตุสดมภ์

การปกครองส่วนภูมิภาค    แบ่งออกเป็น

๏ การปกครองหัวเมืองชั้นใน   คือ  เมืองที่อยู่รายรอบราชธานี  เป็นเมืองชั้นจัตวา  มีผู้ปกครองเรียกว่า  “ผู้รั้ง”   การบังคับบัญชาขึ้นต่อเสนาบดีจตุสดมภ์ในราชธานี

๏ การปกครองหัวเมืองภายในราชอาณาจักร    เรียกว่า  หัวเมืองชั้นนอก  หรือเมืองพระยามหานครเป็นเมืองที่อยู่นอกเขตราชธานีออกไป  แบ่งออกเป็นเมืองชั้นเอก  โท  ตรี   พระมหากษัตริย์จะทรงแต่งตั้งข้าราชการผู้ใหญ่ออกไปเป็นเจ้าเมือง

๏ การปกครองหัวเมืองประเทศราช    ได้แก่  หัวเมืองที่อยู่ห่างไกลออกไป  หรือหัวเมืองที่มีอาณาเขตติดต่อกับประเทศอื่น  ได้แก่  กัมพูชา  ลาว  เชียงใหม่  และนครศรีธรรมราช  เมืองเหล่านี้ต้องส่งเครื่องราชบรรณาการมาถวายตามเวลากำหนด

ความสัมพันธ์ระหว่างประเทศ

  1. 1.               ความสัมพันธ์กับพม่า     การติดต่อเกี่ยวข้องกับพม่าในสมัยกรุงธนบุรี   เป็นไปในลักษณะความขัดแย้งโดยตลอด  เริ่มจากการรบครั้งแรกที่ค่ายโพธิ์สามต้น

หลังจากนั้นก็มีการรบครั้งอื่นๆ  เกิดขึ้นอีกถึง  9  ครั้ง  ในช่วง  พ.ศ. 2311  ถึง  พ.ศ. 2319  ทุกครั้งไทยเป็นฝ่ายชนะ  ครั้งสำคัญได้แก่

                                                          ๏ การรบกับพม่าที่บางกุ้ง  สมุทรสงคราม  พ.ศ. 2311    พม่าเสียอาวุธ  เสบียงอาหาร  และเรือ  เป็นจำนวนมาก

๏ พม่าตีเมืองพิชัย  พ.ศ. 2316    การรบตั้งนี้ทำให้เกิดวีรกรรม  พระยาพิชัยดาบหัก  ขึ้น

๏ อะเซหวุ่นกี้ตีหัวเมืองเหนือ  พ.ศ. 2318 – 2319   เป็นสงครามครั้งสำคัญที่สุดสมัยกรุงธนบุรี  การรบครั้งนี้พม่าเสียอาวุธเป็นจำนวนมาก  ไพร่พลถูกจับเป็นเชลยหลายพันคน  และต้องยกทัพกลับไป  เพราะทางพม่ามีการผลัดเปลี่ยนกษัตริย์

  1. 2.               ความสัมพันธ์กับเขมร     เมื่อทรงจัดการกรุงธนบุรีเข้าสู่ภาวะปกติแล้ว  สมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราชทรงมีพระราชสาสน์ถึงเขมร  ซึ่งเคยเป็นประเทศราชของ

ไทยมาก่อนแล้วแข็งเมืองไป  ให้กลับมาสวามิภักดิ์ต่อไทยดังเดิม  เขมรไม่ยอม  จึงโปรดเกล้าฯ  ให้ส่งกองทัพไปตีเขมรเมื่อ พ.ศ. 2312  แต่ยังไม่สำเร็จอีก  2  ปีต่อมาจึงเสด็จยกทัพไปตีเขมรอีกครั้ง  และตีได้สำเร็จ

ครั้นถึง  พ.ศ. 2323   เกิดกบฏในเขมร  สมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช  โปรดเกล้าฯ  ให้สมเด็จเจ้าพระยามหากษัตริย์ศึกไปปราบ  พอดีเกิดจลาจลวุ่นวายทางกรุง

ธนบุรี  สมเด็จเจ้าพระยามหากษัตริย์คึกจึงต้องยกทัพกลับ

  1. 3.               ความสัมพันธ์กับลาว     กรุงธนบุรีทำศึกกับลาว  2  ครั้ง   ครั้งแรกไทยตีนครจำปาศักดิ์  เมื่อ พ.ศ. 2319  ครั้งที่  2  ไทยตีเมืองเวียงจันทน์และได้อัญเชิญพระแก้ว

มรกตมายังกรุงธนบุรี

  1. 4.               ความสัมพันธ์กับประเทศอื่นๆ     ทางตะวันออกมีการค้าขายกับจีนและญี่ปุ่น  โดยเฉพาะจีนได้คบค้าอย่างใกล้ชิดมาแต่ต้นรัชกาล  ส่วนประเทศทางตะวันตกมีบาง

ประเทศเข้ามามีอิทธิพลในดินแดนแถบนี้  ได้แก่  ฮอลันดา  อังกฤษ  และโปรตตุเกส

เหตุการณ์ตอนปลายสมัยธนบุรี

                              ในปลายรัชสมัยของสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช  พระราชพงศาวดารฉบับต่างๆ  ได้บันทึกไว้ว่า  สมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราชทรงมีพระสติฟั่นเฟื่อนไป  เข้าพระทัยว่าทรงบรรลุโสดาบัน  และจะให้พระสงฆ์กราบไหว้พระองค์ซึ่งเป็นคฤหัสถ์  บ้านเมืองจึงเกิดความระส่ำระสาย  นอกจากนี้ราษฎรทั่วไปยังได้รับความเดือดร้อนจากข้าราชการที่ทุจริตกดขี่เหงหาประโยชน์ส่วนตัว  เป็นเหตุให้ราษฎรละทิ้งบ้านเรือนหนีเข้าป่าไปเป็นจำนวนมาก

ขณะเดียวกันก็ได้เกิดกบฏขึ้นที่อยุธยา  สมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราชทรงมีรับสั่งให้ระยาสรรค์ขึ้นไปสอบสวน  แต่พระยาสรรค์กลับไปเข้ากับพวกกบฏ  และยกพวกมาปล้นพระราชวังที่กรุงธนบุรี  ในเดือนมีนาคม พ.ศ. 2324   บังคับให้สมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราชออกผนวช  และคุมพระองค์ไว้ที่พระอุโบสถวัดอรุณราชวราราม  แล้วพระยาสรรค์ก้ตั้งตนเป็นผู้สำเร็จราชการแผ่นดินแทน

เมื่อสมเด็จเจ้าพระยามหากษัตริย์ศึกได้ทราบข่าวการก่อจลาจลในกรุงธนบุรี  ก็ยกทัพกลับจากการตีเขมร  แต่ยังคงกองทัพบางส่วนตั้งมั่นคุมเชิงอยู่  และไม่ให้แจ้งข่าววแก่กรมขุนอินทรพิทักษ์  พระราชโอรสของพระเจ้าตากสินมหาราชซึ่งคุมกองทัพอยู่ด้วย  สมเด็จเจ้าพระยามหากษัตริย์ศึกเดินทัพมาทางเมืองปราจีนบุรี  ซึ่งบรรดาขุนนางผู้ใหญ่มาคอยต้อนรับอยู่แล้ว  เสด็จลงเรือข้ามแม่น้ำไปยังพระราชวังกรุงธนบุรีขึ้นประทับบนศาลาลูกขุนมหาดไทย  เพื่อพิจารณาวินิจฉัยเหตุการณ์บ้านเมือง  ไม่ทรงอยู่ในทศพิธราชธรรม  ขุนนางและประชาราษฎร์เดือดร้อนไปทั่ว  จึงรับสั่งให้เอาตัวไปประหารชีวิตสำเร็จโทษา  บรรดาขุนนางข้าราชการผู้ใหญ่ผู้น้อย  พ่อค้าและอาณาประชาราษฎร์ทั้งปวงจึงพร้อมกันทูลอัญเชิญขึ้นเป็นพระมหากษัตริย์  ในวันที่  6  เมษายน พ.ศ. 2325  นั้นเอง