The peoples court มาร ล น ม เล ยน

Contents สารบััญ 3 TU LAW News Law Data Think Forward Training and Professional Development with TU LAW Study Says Opinion People in Law Law for All End Credits อััปเดตข่่าวสารจาก TU LAWสรุุป 5 สััญญาณเลืือกตั้้�ง ไม่่ โป ร่่งใส • AGENDA การมอนิิเตอร์์การเลืื อ กตั้้�ง • ยิ่่�งชีีพ อััชฌานนท์์ ประชาช นจะ มีี ส่่วนร่่ว ม ใ น กระบว นการยุุ ติิธรร ม ทาง อาญาเพีี ยงใด ? • ศาสตราจาร ย์์ณรงค์์ ใจหาญ 5 นัักการเ มืื อง 5 มุุมมอ ง ต่่ อกฎห ม า ยไท ย • อรรถวิิชช์์ สุุ วรรณภัักดีี • สกลธีี ภััททิิยกุุล • ขััตติิยา ส วััสดิิผล • เ ท่่าพิิภพ ลิ้้� มจิิตรกร • สุุ ณััฐ ชา โ ล่่สถาพรพิิพิิธ ห ลััก สููตร อบรมพััฒ น า บุุค ลากร ทางกฎห ม า ย ใ นสา ข า ต่่าง ๆ ทั้้�งระ ย ะสั้้� น แ ละระ ย ะ ยาว จาก LETEC จากผู้้� ให้้สู่่ ผู้้� รัับ • ศาสตราจาร ย์์พิิเศษเร วััต ฉ่ำำ� เฉลิิม • อาจาร ย์์อภิินพ อติิพิิบููล ย์์สิิ น รายน า ม ผู้้�จััด ทำำ ป รีี ดีี พนมย ง ค์์ กัับการเลืื อ กตั้้�งผู้้�แท นราษฎร • อาจาร ย์์กษิิดิิศ อนััน ทนา ธ ร 6 20 10 32 36 22 28 38 16

4 Editorial

บทบรรณาธิิการ 5 บทบรรณาธิิการ เป็็นระยะเวลาก ว่่า 88 ปีี ที่่�คณะ นิิติิศาสตร์์ มหา วิิ ทยา ลััย ธรรมศาสตร์์ ทำำ ห น้้าที่่�สถาบัันการ ศึึกษา บ่่มเพาะความ รู้้ ทาง วิิชาการกฎหมาย และปลููกฝัังอุุดมการ ณ์์ ประชา ธิ ป ิ ไ ต ย แ ก่่ นัักเรีียน นััก ศึึกษา ตามปรััชญาที่่�ผู้้ประศาส น์์การ ปรีีดีี พนมยง ค์์ ก ล่่าวไ ว้้ “...มหา วิิ ทยา ลััย ย่ อ ่มอุุ ปมา ประ ดุุจ บ่่อน้ำำ บำำ บััดความกระหายข องราษฎร ผู้้ ส มััครแสวงหา ความ รู้้ อัันเป็็น สิิทธิิและโ อกาส ที่่�เขาควรมีีควรไ ด้้ ตามห ลััก เสรีีภาพข องการ ศึึกษา...” ภายใ ต้้เงาโดมแ ห่่งนี้้� มีีบุุคลากร คุุณภาพมากมาย ก้้าวออกไ ป พ ร้้ อมความฝัันที่่� ต้้ องการ ขัับเค ลื่ ่� อนเปลี่่�ยนแ ปลง สัังคและการเมืืองใ ห้้ดีีขึ้้�น จนไ ม่่ อาจ ปฏิิเสธ ว่่าก ว่่า ประเ ทศไ ทยจะเ ดิินห น้้ามา ถึึง ทุุก วัันนี้้� มีีน้ำำ พััก น้ำำ แรง การลงมืือทำำ การ ต่่อสู้้ และ จิิตวิิญญาณ เ พื่ ่�อประชาชนข องชาวธรรมศาสตร์์อยู่่ด้้วย สำำ ห รัับประชาคมชาว นิิติิศาสตร์์ ท่่ามกลาง ยุุคส มััยที่่� เปลี่่�ยนแ ปลง ความคาดห วัังข อ ง ประชาชนที่่�เปลี่่�ยนไ ป กอป ร กัั บสถานการ ณ์์โลกที่่� นัับวัันจะยิ่่� ง ร้้ อ นทั้้�งอุุณหภููมิิ สงครามเศรษฐ กิิจ ความเห ลื่ ่� อ ม ล้ำำ ที่่�ก ว้้างและ ปััญหาเ ชิิง สัังคมที่่� รุุนแรงขึ้้�น ‘ความยั่่�งยืืน’ จึึงเป็็น คำำตอบ 6 ปีีที่่� ผ่่านมา นโย บายข องมหา วิิ ทยา ลััยธรรมศาสตร์์ พััฒนา ด้้วยแนว คิิดเ ป้้าหมายการ พััฒนาอย่่างยั่่�งยืืน (SDGs) ตั้้�งแ ต่่ วัันแรกที่่�เม ล็็ด พัันธุ์์ แ ห่่งความยั่่�งยืื นถูู กปลูู ก บ นพื้้�น ดิินธรรมศาสตร์์ ง อกงามกลายเป็็นพื้้�นที่่�สีี เขีียวมากมาย ขน ส่่งสาธารณะระบบไฟ ฟ้้า อุุ ทยานเรีียน รู้้ป๋๋วย 100 ปีี บ น ความ ร่่วมมืือ ข องผู้้บริิหารคณาจาร ย์์ เ จ้้าห น้้าที่่�มหา วิิ ทยา ลััย ศิิษ ย์์ ปััจ จุุบััน และ ศิิษ ย์์เ ก่่า แ ต่่ทว่่าแนว คิิด SDGs ไ ม่่ไ ด้้มีี เพีียงเ ป้้าหมายสิ่่� งแวด ล้้ อม แ ต่่ ยัังมีี เ ป้้าหมายในการส ร้้างระบบการ ปกคร อ ง บ นพื้้�นฐาน ข องห ลััก นิิติิธรรมและธรรมา ภิิ บาล ต ล อดจนมีีการบััง คัับ ใ ช้้กฎหมายและนโย บายที่่�ไ ม่่เลืือ ก ปฏิิบััติิเ พื่ ่� อการ พััฒนา ที่่�ยั่่�งยืื น สำำ ห รัับ E-Magazine รููปโฉมให ม่่นี้้� ไ ม่่ไ ด้้ปรัับปรุุงเพีียง รููปลัักษ ณ์์ แ ต่่ ยััง ส่่งเส ริิมเ ป้้าหมายข องแนว คิิด SDGs ด้้วยคอลััม น์์ให ม่่ ๆ ไ ม่่ ว่่าจะเป็็นคอลััม น์์ Think Forward ที่่�จะสะ ท้้ อ น วิิ สััย ทััศ น์์ ทิิศ ทาง มุุมม อ ง สำคัำ ัญ จาก ศิิษ ย์์เ ก่่า คณะ นิิติิศาสตร์์ธรรมศาสตร์์ เ กี่่�ยว กับปัระเ ด็็น ต่่าง ๆ ใน สัังคม คอลััม น์์ People in Law ที่่� นำำ เ อาเ รื่ ่� องราวข อ ง ศิิษ ย์์เ ก่่า คณะ นิิติิศาสตร์์ ธรรมศาสตร์์ ผู้้ ส ร้้าง ผลงาน สำำคััญและเป็็น แรงบัันดาลใจใ ห้้ กัับคนรุ่่นให ม่่ไ ด้้อย่่างดีี เ ยี่่�ยม คอลััม น์์ Law Data ที่่�จะยกเ อ า ข้้อมูู ล ทางกฎหมายขึ้้�นมาพูู ด ถึึง และ คอลััม น์์ Study Says ที่่�ยกเ อ า ผลงาน วิิ จััย ทางกฎหมายข อ ง ชาว นิิติิศาสตร์์ ธรรมศาสตร์์ ที่่� ศึึกษาเจาะ ลึึกมาเ ล่่าสู่่กััน ฟััง ส องคอลััม น์์ที่่�เป็็นเสมืือ น หััวใจข องเ ล่่มนี้้� ก็็คืือ คอลััม น์์ Opinion ที่่�ไ ม่่ไ ด้้เพีียงแ ค่่พูู ด คุุย กัับศิิษ ย์์เ ก่่า ถึึงการ นำำความ รู้้ ทาง นิิติิศาสตร์์ไ ป ใ ช้้ใน ปััจ จุุบััน แ ต่่ ยัังพูู ด คุุยเจาะ ลึึก ถึึง มุุมม องและบทบ าททางข องพวกเขาใน สัังคมตอ นนี้้� ซึ่�่งในเ ล่่มนี้้�มีี เ รื่ ่� องราว น่่าสนใจจาก ศิิษ ย์์เ ก่่าที่่� ทำำ งานใน ฐานะ ตััวแ ท น ประชาชน ถึึง 5 ท่่าน สุุด ท้้ายคืือ คอลััม น์์ Law for All ที่่�จะสะ ท้้ อ น ถึึงความ สำำคััญ ข อง ‘ความเป็็น นิิติิธรรมศาสตร์์’ อัันเป็็นเ ชื่ ่� อมโยงเราเ ข้้า ด้้วย กัันอย่่างไ ม่่ น่่าเ ชื่ ่� อ คงเพราะ ทุุกคนมีี เ ป้้าหมาย ลึึก ๆ ใน ใจ ร่่วม กััน ว่่า อยาก ทำำอะไรที่่�เป็็น ‘สิ่่� งดีี’ เ พื่ ่� อสัังคม ดัังนั้้�น ศิิษ ย์์เ ก่่าคณะ นิิติิศาสตร์์ ธรรมศาสตร์์ที่่�จ บการ ศึึกษา ไ ม่่ใ ช่่ จ บ แ ล้้ว จาก กัันเลย ไ ม่่ น้้ อ ย ยัังคงมีีส่่วน ร่่วม กัับกิิจกรรมข อ ง มหา วิิ ทยา ลััย ซึ่�่งจะมีี เ ล่่าสู่่กััน ฟัังในคอลััม น์์นี้้� เ ช่่น รัับ ห น้้าที่่� วิิ ทยากรใ ห้้ความ รู้้ แ ก่่ นััก ศึึกษา ความ ช่่วยเหลืือ แ ก่่งานข อ ง คณะ เ งิิน ทุุนส นัับ ส นุุนงาน วิิ จััย รวม ถึึงการใ ห้้ ทุุนส นัับ ส นุุน แ ก่่ นััก ศึึกษารุ่่นให ม่่ ตามแ ต่่สมควรและโ อกาส อัันเป็็นการ ช่่วย ต่่ อ ย อ ดปณิิธานในการ ต่่อขัั บเค ลื่ ่� อนเปลี่่�ยนแ ปลง สัังคมและการเมืืองใ ห้้ดีีขึ้้�น เพราะพวกเราคืือ “เม ล็็ด พัันธุ์์คนธรรมศาสตร์์” ที่่�เ ชื่ ่� อมโยง ระห ว่่าง กััน ด้้วย ดิินแ ห่่งธรรมศาสตร์์ กอป ร ด้้วยความ รู้้ ความสามารถ และ ด้้วย จิตวิิญญาณธรรมศาสตร์์ มีีอุุดมการ ณ์์ เ พื่ ่�อประชาชนและ ประชา ธิิ ป ไ ตย และภาคภููมิิใจ ทุุกครั้้�ง ที่่�ไ ด้้ก ล่่าว ว่่า “ ฉััน รัักธรรมศาสตร์์ เพราะธรรมศาสตร์์ ส อนใ ห้้ ฉััน รััก ประชาชน”กองบรรณาธิการ TU LAW E-Magazine คณะนิ ติศาส ตร์ มหาวิ ทยาลัยธรรมศาส ตร์

6 TU LAW News สััมมนาทางวิิชาการหััวข้้อ “มีีประกัันชีีวิิต ก็็ขอตายอย่่างสงบ...ไม่่ต้้องผ่่าศพได้้ ไหม” 25 March 2023 คณะนิิติิศาสตร์์ มธ. จััดงานวิิชาการรำำ ลึึกศาสตราจารย์์จิิตติิ ติิงศภััทิิย์์ ครั้้� งที่่� 28 ณ ห้้องจิิตติิ ติิงศภััทิิย์์ คณะนิิติิศาสตร์์ มหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์์ ท่่าพระจัันทร์์ ในงานมีีการจััดสััมมนาทางวิิชาการ หััวข้้อ “มีีประกัันชีีวิิต ก็็ขอตายอย่่าง สงบ...ไม่ต้่ ้องผ่่าศพได้้ไหม” รวมทั้้� งฉายวีีดีีทััศน์์ประวััติิ ศาสตราจารย์์จิิตติิ ติิงศภััทิิย์์ สััมมนาทางวิิชาการนี้้�จััดขึ้้�นเพื่่�อ แลกเปลี่ ่� ยนความคิิดเห็น็ ในประเด็็นปััญหาปัจจุัุบันัและอุุปสรรคด้้านต่่าง ๆ เกี่ ่� ยวกัับการขอรัับเงิินตามสััญญาประกััน ชีีวิิตและการชัันสููตรพลิิกศพกรณีีที่่�ผู้้ป่่วยเสีียชีีวิิตที่ ่� บ้้าน และหาข้้อสรุุปเพื่่�อกำำหนดแนวปฏิิบััติิที่ ่� ชััดเจนถููกต้้อง รัับชม Live ย้้อนหลััง ได้้ที่่� Live งานวิิชาการรำำ ลึึกศาสตราจารย์์จิิตติิ ติิงศภััทิิย์์ ครั้้� งที่่� 28 หััวข้้อ “มีีประกัันชีีวิิต ก็็ขอตายอย่่างสงบ...ไม่ต้่ ้องผ่่าศพได้้ไหม” อ่่านข่่าวเพิ่่มเติิมไ �ด้้ที่่� https://bit.ly/3G0Dd25 TU LAW News ปาฐกถาพิิเศษหััวข้้อ “การปกครองด้้วยสภาวะยกเว้้นทางกฎหมาย (Rule by Legal Exceptions: RbLE)” 11 March 2023 ศูนูย์์นิิติิศึึกษาทางสัังคม ประวััติิศาสตร์์ และปรััชญา คณะนิิติิศาสตร์์ มธ. จััดปาฐกถาพิิเศษหัวัข้้อ “การปกครองด้้วย สภาวะยกเว้้นทางกฎหมาย” (Rule by Legal Exceptions: RbLE) โดย ศาสตราจารย์์กิิตติิคุุณ ดร.ธงชััย วิินิิจจะกููล ศาสตราจารย์์กิิตติิคุุณแห่่งภาควิิชาประวััติิศาสตร์์ มหาวิิทยาลััยวิิสคอนซิิน-แมดิิสััน และศาสตราจารย์์อาคัันตุุกะ วิิทยาลััยนานาชาติิปรีีดีี พนมยงค์์ มหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์์ ปาฐกถาพิิเศษนี้้�จััดขึ้้�นเพื่่�อแลกเปลี่ ่� ยนความรู้้เกี่ ่� ยวกัับ การปกครองด้้วยสภาวะยกเว้้นทางกฎหมาย (Rule by Legal Exceptions: RbLE) และเพื่่�อให้้เข้้าฟัังนำำความรู้้มา ปรัับใช้้ในการวิิเคราะห์ท์างสัังคมและกฎหมายในยุุคปัจจุัุบันัอ่่านข่่าวเพิ่่มเติิมไ �ด้้ที่่� https://bit.ly/40gb5Qt

TU LAW News 7 งาน Conference “Chao Phya Abhai Raja General Advisor of H.M. King Rama V & Unheard Stories of Lady Abhai Raja and her Daughters’ Siamese Life” 20 January 2023 งาน Conference “Chao Phya Abhai Raja General Advisor of H.M. King Rama V & Unheard Stories of Lady Abhai Raja and her Daughters’ Siamese Life” คณะนิิติิศาสตร์์ มหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์์ และมููลนิิธิิเจ้้าพระยาอภััยราชาสยามานุุกููลกิิจจััดงาน Conference “Chao Phya Abhai Raja General Advisor of H.M. King Rama V & Unheard Stories of Lady Abhai Raja and her Daughters’ Siamese Life” ณ โรงแรม แมนดารินิ โอเรีียนเต็ล็ กรุุงเทพฯ งานนี้้�จััดขึ้้�นเพื่่�อเผยแพร่่ประวััติิและรำำ ลึึกถึึง คุุณููปการของเจ้้าพระยาอภััยราชาสยามานุุกููลกิิจซึ่่�งเป็็นชาวเบลเยีียมที่่�เข้้า มารัับราชการในตำำแหน่่งที่่�ปรึึกษาราชการทั่่� วไปในสมััยรััชกาลที่่� 5 โดยท่่าน ได้้มีีบทบาทสำคัำ ัญในการปรัับปรุุงระบบกฎหมายและการปกครองของสยาม ให้้ทััดเทีียมนานาประเทศ อ่่านข่่าวเพิ่่มเติิมไ �ด้้ที่่� https://bit.ly/3Y4QEop

8 TU LAW News การประชุุมร่่วมกัับกองทะเบีียนประวััติิอาชญากร สำำนัักงานตำำรวจแห่่งชาติิ เกี่่�ยวกัับการคััดแยกและ ลบประวััติิบุุคคลออกจากทะเบีียนประวััติิผู้้ต้้องหาและอาชญากร 18 January 2023 ศููนย์์นิิติิศาสตร์์ คณะนิิติิศาสตร์์ มหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์์ ประชุุมร่่วมกัับกองทะเบีียนประวััติิอาชญากร สำนัำ ักงานตำำรวจแห่่งชาติิ เกี่ ่� ยวกัับการคััดแยกและลบประวััติิบุุคคลออกจากทะเบีียนประวััติิผู้้ต้้องหาและอาชญากร ณ ห้้อง 221 คณะนิิติิศาสตร์์ มธ. ท่่าพระจัันทร์์ ในการประชุุมครั้้�งนี้้� ศููนย์์นิิติิศาสตร์์และกองทะเบีียนประวััติิ อาชญากรได้้ร่่วมกัันพิิจารณาและแก้้ไขเพิ่่�มเติิม “ร่่างระเบีียบสำนัำ ักงานตำำรวจแห่่งชาติิ ว่่าด้้วยประมวล ระเบีียบการตำำรวจไม่่เกี่ ่� ยวกัับคดีีลัักษณะที่่� 32 การพิิมพ์ล์ายนิ้้วมืื �อ” ซึ่่�งศูนูย์์นิิติิศาสตร์์ได้้จััดทำำขึ้้�นอ่่านข่่าวเพิ่่มเติิม� ได้้ที่่� https://bit.ly/3I24r9X การแข่่งขัันว่่าความในรายการ Philip C. Jessup International Law Moot Court Competition ในระดัับประเทศ 17 February 2023 ทีีมมหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์์ได้้รัับรางวััลชนะเลิิศการแข่่งขัันว่่าความ Philip C. Jessup International Law Moot Court Competition ในรอบระดัับประเทศ ที่่�จััดการแข่่งขัันโดยสมาคมกฎหมายระหว่่างประเทศแห่่งประเทศไทย และเป็็นตััวแทนประเทศไทยไปแข่่งขัันรอบระหว่่างประเทศที่่�กรุุงวอชิิงตัันดีีซีีในเดืือนเมษายน 2566 การแข่่งขััน ว่่าความ (Moot Court) รายการนี้้�เป็็นการแข่่งขัันแก้้โจทย์์คดีีความขััดแย้้งที่่�ถููกแต่่งขึ้้�นมาเพื่่�อการแข่่งขัันนี้้�โดย เฉพาะ โดยสมมติิสถานการณ์ว่์ ่าเป็น็คดีีความต่่อหน้้าศาลยุุติิธรรมระหว่่างประเทศ (ICJ) และต้้องใช้้ความรู้้กฎหมาย ระหว่่างประเทศแผนกคดีีเมืือง รายการ Philip C. Jessup International Law Moot Court Competition เป็นร็ายการ แข่่งขัันที่่�ใหญ่่ที่ ่� สุุดในโลกที่ ่�มีีนัักศึึกษาเข้้าร่่วมจากทั่่� วโลก มีีนัักวิิชาการและผู้้ปฏิิบััติิงานในสายกฎหมายมากมาย ร่่วมเป็็นกรรมการตััดสิิน รวมถึึงผู้้พิิพากษาศาลยุุติิธรรมระหว่่างประเทศด้้วยที่่�เป็็นกรรมการในรอบชิิงชนะเลิิศ อ่่านข่่าวเพิ่่มเติิมไ �ด้้ที่่� https://bit.ly/3LY4Ex6

TU LAW News 9 สััมมนาวิิชาการเรื่่�อง “การไกล่่เกลี่่�ยคดีีสิ่่�งแวดล้้อม ปัั ญหาหรืือทางออก?” สััมมนาวิิชาการเรื่่�อง “Is there a right to travel during a pandemic? Human rights and air law perspectives” 16 December 2022 11 January 2023 ศููนย์์กฎหมายทรััพยากรธรรมชาติิและสิ่่� งแวดล้้อม คณะนิิติิศาสตร์์ มธ. จััดสััมมนาทางวิิชาการเรื่่�อง “การไกล่่เกลี่ ่� ย คดีีสิ่่� งแวดล้้อม ปััญหาหรืือทางออก?” ณ ห้้องจิิตติิ ติิงศภััทิิย์์ คณะนิิติิศาสตร์์ มธ. ท่่าพระจัันทร์์ และถ่่ายทอดสด ผ่่านเฟซบุ๊๊�กเพจ “คณะนิิติิศาสตร์์ มหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์์ งานสััมมนานี้้�มีีวััตถุุประสงค์์เพื่่�อให้้ความรู้้ เกี่ ่� ยวกัับกระบวนการไกล่่เกลี่ ่� ยคดีีสิ่่�งแวดล้้อมของต่่างประเทศและของประเทศไทย และกรณีีศึึกษา คดีีพิิพาททางสิ่่� งแวดล้้อมที่่�เกิิดขึ้้�นจริิงในต่่างประเทศ รวมทั้้�งนํําเสนอแนะแนวทางในการปรัับปรุุงและแก้้ไข เพิ่่�มเติิมหรืือพััฒนาการไกล่่เกลี่ ่� ยคดีีสิ่่�งแวดล้้อมให้้เกิิดผลลััพธ์์ที่ ่�มีีประสิิทธิิภาพสููงสุุดและเพื่่�อลดปััญหา ทุุกด้้านอย่่างเป็นรู็ ูปธรรม อ่่านข่่าวเพิ่่มเติิมไ �ด้้ที่่� https://bit.ly/3HYUWIk รัับชมกิจิกรรมได้้ที่่� https://bit.ly/3laA9J9 ศููนย์์กฎหมายการค้้าระหว่่างประเทศสััมมนาวิิชาการเรื่่�อง “Is there a right to travel during a pandemic? Human rights and air law perspectives” ณ ห้้องจิิตติิ ติิงศภััทิิย์์ คณะนิิติิศาสตร์์ มธ. ท่่าพระจัันทร์์ สััมมนาวิิชาการนี้้� จััดขึ้้�นเพื่่�อรัับฟัังมุุมมองทางกฎหมายสิิทธิิมนุุษยชนและกฎหมายการขนส่่งทางอากาศเกี่ ่� ยวกัับกรณีีที่่�มีีการกำำหนด ให้้พนัักงานของสายการบิินต้้องฉีีดวััคซีีนก่่อนจึึงจะสามารถกลัับมาทำำงานได้้ เพื่่�อให้้เกิิดการตกผลึึกความคิิดที่ ่� รอบด้้าน และอาจก่่อให้้เกิิดการศึึกษาทางวิิชาการเพื่่�สนัับสนุุนการออกกฎหมายที่่�เหมาะสมต่่อประเทศไทยเพิ่่ม�ขึ้้�น อ่่านข่่าวเพิ่่มเติิมไ �ด้้ที่่� https://bit.ly/3jFD7Vn

10 Think Forward 10 Think Forward

มอนิิ เตอร์์กา รเลืือก ตั้้�ง 11 EYES ON ELECTION มอนิิเตอร์์กา รเลืือก ตั้้�ง จาก เป๋๋า – ยิ่่�งชีีพ อัั ชฌานนท์์ ผู้้� จััดการโครงการ iLaw ที่่�พลิิกบ ทบา ทจากคนที่่�ไม่่ชอบเข้้าห้้องเ รีี ย น สู่่การ นำำความรู้้� ทางกฎหม ายม าสร้้างแรงกระเ พื่ ่� อม ใน สัังคมหล า ยต่่อหล า ย ครั้้�ง โครงการอิินเทอร์์เ น็็ ต เ พื่ ่� อกฎหม ายประ ช า ชน หรืือ iLaw คืืออ ง ค์์กรเ อ ก ชน ที่่� มีีบ ทบา ทการเค ลื่ ่� อนไ ห วด้้าน กฎหม า ย แ ละกระบวนการ ยุุติิธรร ม เ พื่ ่� อสัังคมหล า ย ครั้้�ง ตั้้�งแต่่ จัับ ตาการ ร่่างกฎหม ายหลััง รััฐ ประ หาร ปีี 57 มาจนถึึงการมอนิิ เตอร์์การเลืือ กตั้้�ง ปีี 62 แ ละเ มื่ ่� อกระแ สการเลืือ กตั้้�ง ปีี 66 กำำลัังก ลัับ มา iLaw จึึงต้้องการความร่่วมมืือจากคน จำำนวน มากเ พื่ ่� อลุุก ขึ้้� น มาเปลี่่� ยนแปล ง ประเ ท ศ ผ่่านการมอนิิ เตอร์์หรืือ การ จัับ ต าดููการเลืือ กตั้้�ง ปีี 66 นี้้� มอนิิ เตอร์์กา รเลืือก ตั้้�ง 11 คุุณยิ่่�งชีีพ อััชฌานนท์์ (เป๋๋ า)

12 Think Forward “การเลืือกตั้้�งปีี 66 พวกเรา ประเมิินว่่าจะเป็็นการเลืือกตั้้�ง อีีกครั้้�งหนึ่� ่งที่่�ค่่อนข้้างเละเทะ และไม่่ได้้ตอบเจตนารมณ์์ ความต้้องการของ ประชาชนอย่่างแท้้จริิง” การมอนิิเตอร์์การเลืือกตั้� งคืืออะไร ทำำ ้ ไมต้้องทำำ ? ในตอนนี้้�ประชาชนที่่�จะเดิินเข้้าคููหา แล้้วคิิดว่่าจะแค่่ กาแค่่คนที่่�รััก พรรคที่่�ชอบ มัันไม่่พอแล้้ว การเมืืองมััน มีีเกมที่่�ซัับซ้้อนกว่่านั้้�นมาก ประชาชนต้้องรู้้�มากกว่่า นั้้�น การมอนิิเตอร์์เลืือกตั้้� งของ iLaw จึึงประกอบไปด้้วย 3 องค์์ประกอบ องค์์ประกอบที่่� 1 คืือเราจะทำำงานแทน กกต. ที่่�ไม่่ได้้ ทำำงานตััวเองให้้ดีีมากพอ พยายามบอกคนให้้ทราบ ว่่าระบบเลืือกตั้้�งได้้เปลี่่�ยนไป เปลี่่�ยนเป็็นระบบบััตร 2 ใบจากใบเดีียว ระบบคำำนวณ ส.ส. เปลี่่�ยนไป ไม่่เหมืือนกัับครั้้ง�ที่่�แล้้ว มีอีะไรที่่�เปลี่่ย�นแปลงหลายอย่่าง เช่่น สามารถใช้้แอปในการยืืนยัันตััวตนแทนการใช้้บััตร ก็็ได้้ กติิกาเหล่่านี้้�เป็็นสิ่่� งที่่�ขาดการสื่ ่� อสารไปอย่่างมาก จึึงเป็็นหน้้าที่่�เราที่่�จะต้้องช่่วย กกต. สื่อส ่� าร องค์์ประกอบที่่� 2 คืือการผลัักดัันให้้การเลืือกตั้้� งคุุยกัันใน สิ่่� งที่่�ควรจะคุุย เช่่น การแก้้ไขรััฐธรรมนููญหรืือการเขีียน รััฐธรรมนููญใหม่่ ควรเป็็นนโยบายที่่�พรรคการเมืือง พููดให้้ชััดเจนก่่อนการเลืือกตั้้�ง นโยบายเกี่่�ยวกัับสิิทธิิ เสรีีภาพหรืือปากท้้องของประชาชนที่่�ติิดป้้ายแล้้วดูู สวยหรููมัันสามารถทำำ ให้เ้กิิดขึ้้นจ�ริิงได้้หรืือเปล่่า อัันนี้้�เป็็น เกมรุุกที่่�ต้้องกระตุ้้�นเข้้าไปให้้เห็็นบทสนทนาที่่�ดีีก่่อน การเลืือกตั้้� งเพื่ ่� อให้้ประชาชนสามารถตััดสิินใจได้้ มอนิิเตอร์์ การเลืือกตั้ ้ � ง

มอนิิ เตอร์์การเลืือกตั้้�ง 13 องค์์ประกอบที่่� 3 คืือการจัับโกง จัับการทุุจริิต ซึ่่�งเราคงไม่่สามารถไปจัับทุุจริิตในระดัับการซื้้�อเสีียง ในหมู่่บ้้านได้้ หน้้าที่่�เราคืือจัับโกงนโยบาย เช่่น พรรคไหนกำำลัังใช้้นโยบายของรััฐหรืือเครื่ ่� องมืือของ รััฐในการสนัับสนุุนตััวเองในการหาเสีียงเลืือกตั้้�ง หรืือไม่่ หรืือกกต.ทำำหน้้าที่่�ของตนเองถููกต้้องหรืือ ไม่่มีีการนัับคะแนนถููกต้้องและรายงานคะแนนได้้ถููก ต้้องตามนั้้�นหรืือเปล่่า องค์์ประกอบที่่� 3.1 คืือ ทำำกิิจกรรมที่่�ชวนประชาชน ทุุกคนออกไปเป็็นผู้้�สัังเกตุุการเลืือกตั้้�ง โดยเฉพาะ อย่่างยิ่่� งในกระบวนการ การนัับคะแนน การขานคะแนน การขีีดคะแนน การลงคะแนน และการรายงานผล คะแนนหลัังการปิิดหีีบ ซึ่่�งตอนนี้้�เป็็นที่่�ชััดเจนแล้้วว่่า ก กต. จ ะ ไ ม่่มีีการรายงานผลคะแนนผ่่านทา ง เทคโนโลยีีเฉพาะแบบเรีียลไทม์์ แต่่อาจมีีเทคโนโลยีี พื้้�นฐานบางอย่่าง เช่่น Line หรืือ Google Sheet ในการรายงานซึ่่�งถููกเรีียกอย่่างสวยหรููว่่า ECT Report ดัังนั้้�นเรื่ ่� องนี้้�ก็็มีีความสำำคััญขึ้้�นเรื่ ่� อย ๆ ที่่�ประชาชน ต้้องออกไปดููการนัับคะแนนที่่�หน้้าคููหา ถ้้าหากมีี การผิิดพลาด มีีอะไรเกิิดขึ้้�นที่่�บางครั้้�งอาจไม่่ได้้ เกิิดจากความตั้้�งใจ แต่่เกิิดจากความเหนื่ ่�อยล้้าของ เจ้้าหน้้าที่่� เราก็็ต้้องทัักท้้วงเพื่ ่� อให้้มัันถููก การมอนิิเตอร์์การเลืือกตั้� ้งแปลว่่าไม่่ไว้้วางใจ? ความจริิงการมอนิิเตอร์์การเลืือกตั้้�ง หรืือการไปดูู การนัับคะแนนหน้้าหน่่วยเป็็นสิ่่� งที่่�ควรทำำแม้้ว่่าเราจะ ไว้้ใจภาครััฐก็็ตาม สมมติิเราไว้้ใจเขา และเขาทำำงานถููก ต้้อง 100% มัันก็็เป็็นสิ่่� งที่่�สนุุก ถึึงแม้้พรรคที่่�เราเลืือกจะ แพ้้แต่่อย่่างน้้อยเราก็็ได้้เห็็นว่่าบััตรในกล่่องนั้้�นกาเลืือก พรรคอื่่�นจริิง ๆ เราจะได้้เรีียนรู้้�เข้้าใจว่่ามัันเป็็นอย่่างนั้้�น หรืือถ้้าเราชนะเราก็็ได้้ลุ้้�น เกิิดความสนุุกเกิิดความสููสีี มัันควรจะเป็็นวััฒนธรรมในสัังคมประชาธิิปไตย ด้้วยซ้ำ ำ iLaw ก็็ทำำสิ่่� งนี้้�ตั้้�งแต่่ปีี 62 แต่่ไม่่ได้้เน้้นเพราะ ไม่่ได้้คิิดว่่าจะเกิิดปััญหาขึ้้�น แต่่พอมัันเกิิดปััญหามัันก็็มีี ข้้อดีีตรงที่่�ว่่า เราก็็มีีคนที่่�จะมาช่่วยกัันทำำหน้้าที่่�กััน มากขึ้้�น คิิดว่่าไหน ๆ บ้้านเมืืองมัันห่่วยก็็เป็็นโอกาสที่่�จะ สร้้างวััฒนธรรมนี้้�ให้้เกิิดขึ้้�น เพราะถ้้าบ้้านเมืืองดีี เราก็อ็ าจไม่่ต้้องออกไปทำำอย่่างนี้้� ก็็แค่่นอนรอผลคะแนน อยู่่ที่่�บ้้านก็็ได้้แต่่พอบ้้านเมืืองมัันห่่วยเราก็็เรีียนรู้้�ว่่า นี่่คืืออี�ีกสิ่ง่�หนึ่่�งที่่�ประชาชนทำำ ได้้และควรจะทำำ

14 Think Forward ต่่างประเทศเองก็็มีีการมอนิิเตอร์์การเลืือกตั้้�งเช่่นกััน ฟิิลิิปปิินส์์หาอาสาสมััครได้้ 500,000 คน อิินโดนีีเซีีย ที่่�เป็็นประเทศที่่�เป็็นเกาะย่่อยเล็็ก ๆ มากมาย แต่่เขา ก็็ยัังสามารถไปดููกัันครบได้้ทั้้�ง ๆ ที่่�มีีเป็็นพััน ๆ เกาะ แถมไทม์์โซนยัังต่่างกัันด้้วย เพราะฉะนั้้�นเราก็็ต้้อง ทำำ ได้้สิิ แต่่เรายัังทำำ ไม่่ได้้หรืืออย่่างอเมริิกา อาสาสมััคร เขาจะไปเคาะประตููบ้้านเพื่ ่� อชวนคนไปเลืือกตั้้�ง เพราะคนเขาออกมาเลืือกตั้้�งน้้อย อาสาสมััครเลย ต้้องเชิิญชวนด้้วย ซึ่่�งเขาจะทำำตั้้�งแต่่เช้้าถึึงเย็็น เพื่ ่�อปกป้้องคะแนนหน้้าหน่่วยของพวกเขา เขาทำำ เป็็นกิิจลัักษณะมาก เรายัังอยู่่ห่่างไกลจากประเทศอื่่�น หลายก้้าวมาก เหตุุการณ์์ประทัับใจที่่�เกิิดขึ้้น�ตอนทำำ มอนิิเตอร์์ การเลืือกตั้� ้ง? ส่่วนตััวประทัับใจ ตอนผมไปลงพื้้�นที่่�ตอนเลืือก อบจ. ผมเรีียกให้้เจ้้าหน้้าที่่�เลื่ ่� อนบอร์์ดนัับคะแนนเพื่ ่� อให้้ดููได้้ ง่่ายขึ้้�น เขาก็็ไม่่ได้้คิิดอะไรพอเราบอกเขาก็็เลื่ ่� อนให้้ ตอนประชามติิปีี 59 ก็็เหมืือนกััน เจ้้าหน้้าที่่�เห็็นไปยืืน ดููก็็เอาเก้้าอี้้�มาให้้นั่่� ง แถมพอนัับคะแนนเสร็็จเขาก็็เอา ใบที่่�รวมคะแนนมาให้้เราดููแล้้วก็็อธิิบายว่่ามัันตรงและ ถููกต้้อง แล้้วก็็ขอให้้เราเซ็็นเพื่ ่� อเป็็นพยาน พอเราเห็็นว่่า มัันถููกต้้องเราก็็ยิินดีีที่่�จะเซ็็นให้้ คืือเราเดิินออกไปเราไม่่ได้้ตั้้�งใจจะไปเป็็นศััตรููกัับ เจ้้าหน้้าที่่�ที่่�ปฏิิบััติิงาน แล้้วเขาก็็ไม่่ได้้เตรีียมตััวที่่�จะ มาเป็็นศััตรููกัับเรา เขาเตรีียมตััวที่่�จะมาทำำงานร่่วมกััน พอทำำงานเสร็็จแล้้วเราก็็รู้้�สึึกอิ่่� มเอม เราได้้เห็็นว่่านัับ ถููก และเห็็นความพยายามของเจ้้าหน้้าที่่�ในการทำำงาน ให้้ถููกต้้อง แล้้วก็็ร่่วมมืือกัับเราเพื่ ่� อให้้การนัับคะแนน ถููกต้้องที่่�สุุด พอทำำเสร็็จก็็รู้้�สึึกอิ่่� มเอม แล้้วก็็คิิดว่่าพอ อาสาสมััครส่่วนใหญ่่พอไปดููเสร็็จก็็จะกลัับบ้้านไป พร้้อมกัับความอิ่่� มเอมเช่่นกััน สำำหรัับใครที่่�สนใจอยากเป็็นอาสาสมััครในการ มอนิิเตอร์์การเลืือกตั้้�งปีี 66 ที่่�กำำลัังจะถึึงนี้้�สามารถ ติิดตามข่่าวสารและสื่อส ่� ารกัับทาง iLaw ได้้ผ่่านทางไลน์์ @vote62 โดยสามารถลงทะเบีียนเป็็นอาสาสมััครหรืือ แค่่รายงานผลการเลืือกตั้้� งก็็ได้้เช่่นกััน

มอนิิ เตอร์์การเลืือกตั้้�ง 15 การสัังเกตการณ์์ การเลืือกตั้้�ง การเลืือกตั้้�งคืือส่่วนสำคัำ ัญหนึ่่�งของกระบวนการ ปร ะชาธิิปไตย นอก เหนืือจากการกากบาทลง คะแนนเสีียงประชาชนยััง ร่่วมจัั บตาตรวจสอบ การเลืือกตั้้�งได้้ด้้วยการสัังเกตการณ์์การเลืือกตั้้�ง (Election Monitoring) เป็็นเครื่ ่� องมืือปรัับปรุุงคุุณภาพ ประชาธิิปไตยและสร้้างเสริิมการมีีส่่วนร่่วมทาง การเมืืองซึ่่�งเริ่่�มตั้้�งแต่่ติิดตามตรวจสอบการออกกฎ การแบ่่งเขต การหาเสีียง การกำำหนดวััน การเลืือกตั้้�ง ล่่วงหน้้า การลงคะแนน และการนัับผลคะแนน กิิจกรรมนี้้�ทำำกัันทั่่�วไปโดยประชาชนร่่วมกลุ่่มกัันเอง หรืือเป็็นเครืือข่่ายของผู้้�สนัับสนุุนพรรคการเมืืองต่่าง ๆ มารวมตััว ไปจนถึึงองค์์กรภาคประชาสัังคม และ องค์์การระหว่่างประเทศที่่�มัักถููกร้้องขอให้้เข้้ามา สัังเกตการณ์์ในประเทศที่่�เพิ่่�งผ่่านพ้้นความขััดแย้้ง รุุนแรง การทำำงานของกลุ่่มผู้้�สัังเกตการณ์์ส่่งผลต่่อ ความน่่าเชื่ ่�อถืือในการเลืือกตั้้�งนั้้�น ๆ ทั้้� งส่่งสััญญาณให้้ เจ้้าหน้้าที่่�รััฐต้้องใช้้ความระมััดระวัังเต็็มที่่� และปรัับปรุุง กระบวนการรายงานผลให้โ้ปร่่งใส ในอดีีต ผู้้�มีีบทบาทหลัักคืือสื่่� อมวลชนที่่�ต้้องรายงานผล และข่่าวอื่่� น ๆ ของการเลืือกตั้้�งอยู่่แล้้วแต่่ปััจจุุบััน เทคโนโลยีี ทำำ ให้้ประชาชนมีีส่่วนร่่วมได้้มากขึ้้�น เช่่นในประเทศไทยมีี Vote62 ชวนให้้ผู้้�คนมาร่่วมกััน สัังเกตการณ์์การนัับคะแนนและรายงานผลผ่่านเว็็บไซต์์ ซึ่่�งผู้้�เขีียนได้้ร่่วมรายงานผลในการเลืือกตั้้�งผู้้�ว่่าฯ ที่่�ผ่่านมาด้้วย เพราะเคยติิดตามผลการเลืือกตั้้� งปีี 2562 ผ่่านเว็็บไซต์์นี้้�และประทัับใจเมื่ ่� อทราบว่่ามีีอาสาสมััคร ทั่่�วประเทศช่่วยกัันจนชี้้�ให้้เห็็นความผิิดปกติิต่่างๆ หน้้าหน่่วยเลืือกตั้้� ง และกดดัันให้้หน่่วยงานรััฐดำำเนิินการ ตรวจสอบได้้ การเป็็นอาสาสมััครเริ่มง่่�่าย ๆ โดยลงทะเบียีนในเว็็บไซต์์ ก่่อนวัันเลืือกตั้้�ง เพื่ ่� อดููว่่าหน่่วยไหนยัังไม่่มีีคนจองไว้้ เมื่ ่� อถึึงหน้้าหน่่วยเลืือกตั้้�ง หากเจ้้าหน้้าที่่�นัับเสร็็จแล้้ว ก็็ถ่่ายรููปกระดาษที่่�บัันทึึกคะแนน ตรวจเช็็คความคมชััด ของภาพ ดููว่่าข้้อมููลบนนั้้�นครบหรืือไม่่ แสงไม่่พอ ก็็บอกเจ้้าหน้้าที่่�ให้้ช่่วยส่่องไฟหรืือขยัับมาใกล้้ ๆ ได้้ หากเจ้้าหน้้าที่่�ม้้วนเก็็บไปแล้้วก็็รบกวนขอให้้เขากาง ออกมาเพื่ ่� อถ่่ายรููป ซึ่่�งเจ้้าหน้้าที่่�ก็็เต็็มใจให้้ความร่่วมมืือ อย่่างดีี จากนั้้นอัั�ปโหลดรููป กรอกข้้อมููลคะแนนลงในเว็็บ ทีีมหลัังบ้้านของเว็็บจะตรวจเช็็คให้้ตรงกััน หากเวลา กระชั้้�นอาจอััปโหลดเฉพาะรููปก่่อนแล้้วกรอกคะแนน ทีีหลััง และถ้้าพบความผิิดปกติิอื่่�น ๆ ก็็สามารถรายงาน ได้้เช่่นกััน การไปดููการนัับคะแนนเป็็นโอกาสเดีียวที่่�เราจะได้้เห็็น คะแนนรายหน่่วยในพื้้�นที่่�ชุุมชนใกล้้บ้้าน บรรยากาศ หน้้าหน่่วยเลืือกตั้้�งทำำ ให้้รู้้�สึึกถึึงความเป็็นชุุมชน คนบ้้านใกล้้ที่่�หาได้้ยากในเมืืองใหญ่่ บางคนส่่งเสีียงเฮ รัับคะแนนผู้้�สมััครในดวงใจ บางคนช่่วยเพ่่งใบคะแนน ที่่�เจ้้าหน้้าที่่�ชููขึ้้�นมาอย่่างแข็็งขััน บางคนช่่วยส่่องไฟ บางคนช่่วยทัักท้้วงเมื่ ่� อขานผิิดเขีียนผิิด (ซึ่่�งเป็็นไปได้้ แม้้ไม่่ตั้้� งใจ) บางคนจากพรรคการเมืืองโทรศััพท์์รายงาน ผลเป็็นระยะ บางคนพอเห็็นถ่่ายรููปกระดาษเขีียน คะแนนทุุกใบก็็ทัักถามและเสนอตััวช่่วยกรอก กลายเป็็น ว่่ามีีหลายหน่่วยที่่�สามารถฝากให้้เพื่ ่� อนบ้้านแปลกหน้้า ช่่วยรายงานผลได้้เลย มีีคนบอกว่่าคราวหน้้าจะลง ทะเบีียนก่่อนมาด้้วยบ้้าง เป็็นจัังหวะที่่�ทำำ ให้้รู้้�สึึกได้้ถึึง ความเป็็นพลเมืืองที่่�หวัังอยากเห็็นการเลืือกตั้้� งที่่�สะท้้อน เสียีงของเราจริิง ๆ เหมืือนกััน อยากเชิิญชวนให้้ทุุกคนที่่�พอมีีเวลาช่่วงเย็็นของวััน เลืือกตั้้� ง หยิิบมืือถืือแล้้วออกไปหน่่วยเลืือกตั้้� งใกล้้บ้้าน ของท่่าน ช่่วยกัันรายงานผลคะแนนหน้้าหน่่วย และ อาจจะบอกคนที่่�ยืืนดููข้้าง ๆ ด้้วยว่่าเราช่่วยกัันได้้นี่่�คืือ เรื่ ่� องเล็็ก ๆ อย่่างหนึ่่�งที่่�จะทำำ ให้้การเมืืองเป็็นเรื่ ่� อง ของเราทุุกคน

16 People in Law

ปรีีดีี พนมยงค์์ กัับ ก า รเลืือ ก ตั้้�งผู้้�แทน ราษฎ ร 17 อาจารย์์ประ จำำ คณะนิิติิศาสตร์์ มหาวิิท ยาลััยราม คำำแหง กรรมการ มูู ลนิิธิิโครงการ ตำำรา สัังคมศาสตร์์แ ละม นุุษ ยศาสตร์์ กรรมการ มูู ลนิิธิิป รีีดีี พ น ม ย ง ค์์ ถึึงแม้้ว่่านายปรีีดีี พน มยงค์์ จะสำำ เ ร็็จกา รศึึกษา ร ะ ดัับ ดุุษฎีี บััณฑิิตจากป ระเท ศ ฝรั่่�งเศส ดิินแ ด นที่่�ไ ด้้ รัับกา ร ขนานนา มว่่าแหล่่ง บ่่ มเพาะกา รปฏิิ วัั ติิ แ ต่่คว ามคิิ ด ทางกา ร เ มืืองของนายปรีีดีี ที่่� ต้้องกา ร เ ห็็นป ระเท ศ สยามมีีกา ร เ ลืือกตั้้�ง “ผู้้แทน ราษฎร” นั้้�น เริ่่� มต้้นขึ้้� นที่่� พ ระนครศรีีอ ยุุธยา บ้้านเ กิิ ดของเขา นายปรีีดีีใ ห้้ สัั มภาษ ณ์์นายฉััตรทิิพ ย์์ นาถสุุภา ไ ว้้ว่่า “เมื่่�อเริ่่�มจำำคว า ม ไ ด้้ ก็็เ ห็็นเ ค หสถานของครอบครัั ว ที่่�ตกทอดมาจากปู่่� ย่่า ซึ่�่งแสดงว่่าเ ป็็นครอบครััวที่่�สมััย นั้้�นเรีียก กัันว่่า “ผู้้มีี อัันจะ กิิน”... บิิ ด าผม เ ลืือกอาชีีพ ทำำนา จึึงป ร ะ ส บ ชะตากรรม อ ย่่างเดีียวกัับ ช า วนาซึ่�่ ง ก ระทบ ต่่อคว า ม เ ป็็นอยู่่ของครอบครัั ว ผม ป ร ะ ส บ พบเ ห็็นคว ามอััต คัั ดของ บิิ ด า ม ารดา แ ละเมื่่�อไปอยู่่กัับ บิ ด ิ า ก็็พบเ ห็็นคว ามอััต คััดขัดสันของ ช า วนาทั่่�วไป” 1 1 ประสบการณ์์และความเห็็นบางประการของ รััฐ บุุ รุุษอา วุุโส ป รีีดีี พนมยง ค์์ (ก รุุงเทพฯ: โครงการ “ป รีีดีี พนมยง ค์์ กัับ สัังคมไทย”, 2526), น. 21. นายเ สีียง พน มยงค์์ ผู้้ เ ป็็น บิิ ดา คืือ ครููคนแ ร กที่่�ใ ห้้ สติิทางกา ร เ มืืองแ ก่่นายปรีีดีี ดัังที่่�เขาเล่่า ต่่อไปว่่า “ขณะที่่�เรีียนอยู่่ในชั้้�นป ร ะถมนั้้�น เ คยไ ด้้ ยิิน บิิ ด า สนทนา กัับ ช า วนาที่่�ป รัับ ทุุก ข์์ถึึงคว า ม เ ดืือดร้้อนในการทำำม า หา กิิน บิิ ดาไ ด้้บอกแ ก่่ ช า วนานั้้�น ๆ ถึึงการที่่� ท่่านไ ด้้ ยิิน ท่่านเ จ้้า คุุณ (พ ระยาไ ช ย วิิ ชิิต สิิท ธิิ สาต รา) เล่่าใ ห้้ฟัังว่่า ที่่� อัังกฤษ มีี สภาผู้้แทน ราษฎร คืือ สภาที่่� ราษฎร เ ลืือก ผู้้แทนไปป ร ะ ชุุ ม ผู้้ ใดมีีคว ามทุุก ข์์ ร้้อนอ ย่่างใดก็็แ จ้้ง แ ก่่ผู้้แทนของตนไปขอ ร้้อง รััฐบา ล ไ ด้้” 2 2 เ พิ่ ง�่ อ้้าง, น. 34. ครั้้�นอา ยุุไ ด้้ 15 ปีีเ ศษ ปรีีดีีสำำ เ ร็็จกา รศึึกษา ร ะ ดัับ มััธย ม ซึ่� ง ่ ถืือว่่าบ ริบููรณ์ิ ์แ ล้้ว แ ต่่อา ยุุ ยัังไ ม่่ถึึงเกณ ฑ์์ที่่�จะเรีียน ต่่อ ไ ด้้ จึึงออกไปอยู่่นา กัับ บิ ด ิา จนอา ยุุ 17-18 ปีี จึึงเ ข้้าเรีียน ที่่�โ รงเรีียนก ฎ ห มาย ก ระทรว ง ยุุ ติิธรรม เห ตุุนี้้�เองปรีีดีี จึึงไ ด้้บทเรีียนที่่�ท ราบถึึงคว ามอััต คััดขััดสนแ ล ะ คว า มยาก ลำำบากของ ช า วนา ปรีีดีี พนมยงค์์ ในวััยห นุ่่�ม ระหว่่างที่่ศึึกษาต่� ่อในป ระเทศ ฝรั่่�งเ ศส ปรีีดีี พนมยงค์์ กัับ ก า รเลืือ ก ตั้้� ง ผู้้�แทน ราษฎ ร อาจารย์์ก ษิิ ดิิศ อ นัั น ท น า ธร ( ดิิศ)

18 People in Law เมื่่�อเห็็นถึึงความยากลำำ บากของชีีวิิตชาวนาที่่�ตนประสบ “ปรีีดีีจึึงระลึึกถึึงคำำสอนของครููและเหตุุการณ์์ต่่าง ๆ ...ว่่า ถ้้าเมืืองไทยมีี Parliament คืือสภาที่่�ราษฎรเลืือก ผู้้แทนไปประชุุม เพื่่�อเรีียกร้้องรััฐบาลให้้บำำบััดทุุกข์์ บำำรุุงสุุขของราษฎรได้้แล้้ว ก็็จะแก้้ไขความเดืือดร้้อน ของราษฎรได้้”3 3 เพิ่ง� ่อ้้าง, น. 37-38. ภายหลัังจากที่่�นายปรีีดีีกลัับมารัับราชการในกรมร่่าง กฎหมาย จนได้้รัับพระราชทานบรรดาศัักดิ์์�ที่่� หลวง ประดิิษฐ์์มนููธรรม เมื่่�อวัันที่่� 8 พฤศจิิกายน 2471 แล้้ว หลวงประดิิษฐ์์ฯ ยัังได้้สอนหนัังสืือในโรงเรีียนกฎหมาย ด้้วย วิิชาที่่�สำำคััญ คืือ กฎหมายปกครอง ที่่�เริ่่� มสอนในปีี พ.ศ. 2474 ต่่อมาในปีี 2513 นายปรีีดีีกล่่าวถึึงตำำรา คำำ�อธิิบาย กฎหมายปกครอง ของตนว่่า “มีีส่่วนเกี่่�ยวข้้องกัับ ประวััติิศาสตร์์แห่่งการอภิิวััฒน์์เปลี่่�ยนการปกครอง จากระบอบสมบููรณาญาสิิทธิิราชย์์มาเป็็นระบอบ ประชาธิิปไตยภายใต้้รััฐธรรมนููญ คืือ ใน พ.ศ. 2474 เป็็นปีีที่่�ใกล้้กัับวาระที่่�จะทำำการอภิิวััฒน์์ดัังกล่่าวแล้้ว ข้้าพเจ้้าได้้รัับการแต่่งตั้้� งจากกระทรวงยุุติิธรรมให้้เป็็น ผู้้สอนกฎหมายปกครอง ซึ่�่งเป็็นวิิชาใหม่่เพิ่่� งใส่่ไว้้ใน หลัักสููตรของโรงเรีียนกฎหมาย ข้้าพเจ้้าได้้ถืือโอกาส นั้้�นทำำการสอนเพื่่�อปลุุกจิิตสำำนึึกนัักศึึกษาในสมััยนั้้�น ให้้สนใจในแนวทางประชาธิิปไตย และในทางเศรษฐกิิจ ซึ่�่งถืือว่่าเป็็นรากฐานของสัังคม ส่่วนกฎหมายเป็็นแต่่ โครงร่่างเบื้้�องบนของสัังคมเท่่านั้้�น” ในเอกสารของโรงเรีียนกฎหมาย ซึ่�่งตกทอดมาถึึง มหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์์ ที่่�ปััจจุุบัันเก็็บรัักษาไว้้ใน หอจดหมายเหตุุธรรมศาสตร์์ ปรากฏข้้อสอบไล่่ในภาค 1 ปีี 2474 จำำนวน 7 ข้้อ ที่่�ออกโดยหลวงประดิิษฐ์์ มนููธรรม ซึ่�่งสะท้้อนถึึงคำำถามต่่อกฎเกณฑ์์แห่่งการ ปกครอง และการมีีส่่วนร่่วมของราษฎรในการปกครอง ประเทศได้้เป็็นอย่่างดีี เช่่น “2. มีีผู้้กล่่าวว่่าผู้้ใหญ่่บ้้าน เป็็นผู้้แทนราษฎร คำำ กล่่าวนี้้�ท่่านเห็็นเป็็นอย่่างไร ?” นี่่�เองคืือที่่�มาของแนวคิิดเรื่่�องการมีีผู้้แทนราษฎร และการเลืือกตั้้� ง ก่่อนเปลี่่�ยนแปลงการปกครอง หลัังจากนั้้�นเมื่่�อเปลี่่�ยนแปลงการปกครองแล้้ว หลวงประดิิษฐ์์ฯ เป็็นผู้้ร่่าง “ปฐมรััฐธรรมนููญ” ซึ่�ง่กำำหนดให้มี้สีภาผู้้แทนราษฎรขึ้้�น ในระยะแรกมาจาก การตั้้� งแต่่ทั้้� งหมด ซึ่�่งหลวงประดิิษฐ์์ฯ เองก็็เป็็นผู้้หนึ่่�งที่่� ได้้รัับแต่่งตั้้� งด้้วย ระยะต่่อมาเป็็นการเลืือกตั้้� งส่่วนหนึ่่�ง ผสมกัับการแต่่งตั้้� ง จนในระยะสุุดท้้าย จึึงให้้มาจากการ เลืือกตั้้� งทั้้� งสิ้้� น อนึ่่�ง พึึงกล่่าวไว้้ด้้วยว่่า หลวงประดิิษฐ์์ฯ เป็็นบุุคคลแรก ที่่�ดำำรงตำำแหน่่งเลขาธิิการสภาผู้้แทนราษฎร ในช่่วง ตั้้� งต้้นการสถาปนาระบอบรััฐธรรมนููญในแผ่่นดิินสยาม โดยในการเลืือกตั้้�งครั้้� งแรก เมื่่�อวัันที่่� 15 พฤศจิิกายน 2476 นั้้�น สมาชิิกสภาผู้้แทนราษฎรมาจากการเลืือกตั้้� ง ทางอ้้อม คืือมีีการเลืือกตั้้�งผู้้แทนตำำบลก่่อน แล้้วให้้ ผู้้แทนตำำบลเลืือกตั้้� งผู้้แทนราษฎรอีีกครั้้� ง และรััฐธรรมนููญของไทยตั้้�งแต่่ฉบัับแรกที่่�ประกาศใช้้ เมื่่�อวัันที่่� 27 มิิถุุนายน 2475 ก็็ให้้สิิทธิิเลืือกตั้้� งและสิิทธิิ การลงสมััครรัับเลืือกตั้้�งแก่่ชายหญิิงอย่่างเท่่าเทีียมกััน (Universal Suffrage) ซึ่�่งนัับว่่าเป็็นหลัักการที่่�ก้้าวหน้้า มากพอสมควร เพราะในเวลานั้้�นหลายประเทศยัังคง จำำกััดสิิทธิิของผู้้หญิิงอยู่่

ปรีีดีี พนมยงค์์ กัับการเลืือกตั้้�งผู้้�แทนราษฎร 19 แนวคิิดเรื่่�องการเลืือกตั้้�งผู้้แทนของราษฎรนี้้� ปรากฏ ชััดเจนในรััฐธรรมนููญแห่่งราชอาณาจัักรไทย พ.ศ. 2489 ที่่�ถึึงแม้้ว่่าจะมีี 2 สภา คืือ พฤฒสภา และสภาผู้้แทน แต่่ทั้้�งสองสภาก็็มาจากการเลืือกตั้้�งทั้้�งสิ้้�น ผ่่านการ เลืือกตั้้� งทางอ้้อม และทางตรงตามลำำดัับ นายปรีีดีีเองก็็เคยดำำรงตำำแหน่่งสมาชิิกพฤฒสภา ก่่อน ที่่�จะลาออกไปลงสมััครรัับเลืือกตั้้�งเป็็นสมาชิิกสภาผู้้ แทน จัังหวััดพระนครศรีีอยุุธยา เขต 2 ซึ่�่งได้้รัับเลืือกตั้้� ง โดยไม่มี่ ีผู้้สมัครรัายอื่่�นลงแข่่งขััน นายวิิเชีียร เพ่่งพิิศ ที่่�ศึึกษาเรื่่�อง แนวคิิดทางกฎหมาย รััฐธ รรมนููญ ข อ ง ป รีี ดีี พ นมย ง ค์์ ( วิิทยานิิพนธ์์ นิิติิศาสตรมหาบััณฑิิต มหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์์, 2559) สรุุปข้้อความคิิดในเรื่่�องการเลืือกตั้้�งของ นายปรีีดีีได้้อย่่างน่่าสนใจว่่า “ปรีีดีีได้้นำำ�เสนอหลัักการทั่� ่วไปของกฎหมายว่่าด้้วย การเลืือกตั้� ้งสมาชิิกสภาผู้้แทนราษฎร คืือ ที่่�มาของผู้้ แทนราษฎรนั้้�นต้้องมาจากการเลืือกตั้� ง ไ ้ม่่ใช่่การแต่่งตั้� ง ้ ต้้องใช้้วิิธีีการแบ่่งเขตเลืือกตั้� ้ง ไม่่ใช่่การรวมเขตเลืือก ตั้� ้ง อัันจะเป็นวิ็ ิธีีที่่�จะนำำ�มาสู่่ความเสมอภาค และความ สะดวกในการออกเสีียงเลืือกตั้� ้งผู้้แทนของราษฎร ปรีีดีีนำำ�เสนอวิิธีีที่่�การป้้องกัันผู้้แทนขายตััวโดยไม่่ต้้อง กำำ�หนดให้้ผู้้แทนต้้องสัังกััดพรรคการเมืือง” โดยเฉพาะในประเด็็นท้้ายสุุด นายวิิเชีียรอธิิบายว่่า “วิิธีีที่่�การป้้องกัันผู้้แทนขายตััวโดยไม่่ต้้องกำำหนดให้้ ผู้้แทนต้้องสัังกััดพรรคการเมืืองนั้้�น ปรีีดีีได้้เสนอวิิธีีการ ที่่�น่่าสนใจไว้้ว่่า ให้้อำำนาจราษฎรที่่�เลืือกตั้้� งผู้้แทนขึ้้�นมา นั้้�นสามารถควบคุุมผู้้แทนของตนได้้โดยตรง เรีียกเป็็น ภาษาอัังกฤษว่่า ‘Recall’ ซึ่�่งแปลว่่า ‘การเรีียกตััวกลัับ คืืน’ หรืือ ‘การถอดถอนผู้้แทน’ คืือ เมื่่�อราษฎรในเขต เลืือกตั้้� งผู้้แทนคนใดเห็็นว่่า ผู้้แทนของตนมีีพฤติิการณ์์ ที่่�ส่่อให้้เห็็นว่่าไม่่ซื่่� อสััตย์์ต่่อหน้้าที่่�ของตน ก็็มีีสิิทธิิ ในการรวบรวมกัันประมาณร้้อยละ 25 หรืือกว่่านั้้�นขึ้้�นไป ทำำหนัังสืือยื่่�นต่่อรััฐสภาหรืือองค์์การใดที่่�เหมาะสม เรีียกตััวผู้้นั้้�นกลัับคืืนให้้หมดสมาชิิกภาพไป4 วิิธีีนี้้�เป็็น วิิธีีที่่�ปรีีดีีเห็็นว่่าเป็็นการป้้องกัันการขายตััวของผู้้แทน ได้้ดีีที่่�สุุดวิิธีีหนึ่่�ง ดีีกว่่าการกำำหนดให้้ผู้้แทนต้้องสัังกััด พรรคการเมืือง” 4 ดููเพิ่มเติ� ่ มไ ิด้้ใน “ข้้อเสนอของ นายปรีีดีี พนมยงค์์ รััฐบุุรุุษอาวุุโส ต่่อ ฯพณฯ สััญญา ธรรม ศัักดิ์์� นายกรััฐมนตรีี เรื่่�อง วิิธีส่ี่งเสริิมให้้ราษฎรสนใจประชาธิิปไตย” (8 ธัันวาคม 2516) นอกจากการเป็็นผู้้อภิิวััฒน์์แล้้ว นายปรีีดีียัังเป็็น นัักวิิชาการที่่�ทำำงานทางความคิิดเสนอความเห็็นต่่าง ๆ สู่่สัังคมอยู่่เสมอ ดัังสถานะรััฐบุุรุุษอาวุุโสของท่่านที่่�ว่่า “ให้้มีีหน้้าที่่�รัับปรึึกษากิิจราชการแผ่่นดิิน เพื่่�อความ วััฒนาถาวรของชาติิสืืบไป” น่่าเสีียดายที่่�ความเห็็นหลายเรื่่� องของนายปรีีดีีนั้้�น ก็็หายไปในสายลมโดยปราศจากคำำขานรัับ

20 Law Data การเลืือกตั้้�งปีี 2562 ของไทยมีีผู้้�ใช้้สิิทธิิลงคะแนนการ เลืือกตั้้�งมากถึึง 38,341,644 คน ซึ่�่งคิิดเป็็น 74.87% จากผู้้�มีีสิิทธิิทั้� ้งหมด ในขณะที่่�การเลืือกตั้้�งผู้้�ว่่ากทม. ปีี 2565 มีีผู้้�มาใช้้สิิทธิิราว 59.7% ซึ่�่งในภาพรวมถืือว่่า ไม่่ได้้มากจนผิิดปกติิ จำำนวนผู้้�มาใช้้สิิทธิิรายพื้้�นที่่�ก็็สามารถบ่่งบอกความผิิด ปกติิได้้เช่่นกััน อย่่างการเลืือกตั้้� งที่่�ประเทศไนจีีเรีียปีี 2546 พบว่่ามีีการใช้้สิิทธิิบางพื้้�นที่่�ถึึง 120% การเลืือกตั้้� งสมาชิิกสภาผู้้�แทนราษฎรไทยปีี 2562 จำำนวน ผู้้�ใช้้สิิทธิิในแต่่ละพื้้� นที่่�อยู่่ที่่� 60-90% โดยพื้้� นที่่�ที่่�มีี การใช้้สิิทธิิมากที่่�สุุดได้้แก่่ จัังหวััดลำำพููน มีีผู้้�มาใช้้สิิทธิิ มากถึึง 87.34% สำำหรัับพื้้�นที่่�ที่่�มีีการใช้สิิทธิิ ้ น้้อยที่่�สุุด ได้้แก่่ จัังหวััดหนองคาย มีีผู้้�มาใช้สิิทธิิ 67.04% เ ้ท่่านั้�น้ สรุุป 5 สััญญาณที่่�อาจบ่่งบอกได้้ว่่า มีีความผิิดปกติิเกิิดขึ้้�นในการ เลืือกตั้้�ง เพื่่�อนำำมาสัังเกตในการ เลืือกตั้้�งครั้้�งต่่อไปที่่�กำำลัังจะมาถึึง 1.จำำ�นวนผู้้�มาใช้้สิิทธิิมากผิิดปกติิ ในความเป็็นจริิง แทบจะไม่่มีีทางเลยที่่�จะมีีผู้้�มาใช้้สิิทธิิ เกืือบ 100% ยกตััวอย่่างเช่่น ประเทศกาบอง ที่่�กฎหมาย กำำ หนดให้้ประชาชนทุุกคนต้้องไปเลืือกตั้้�ง หรืือประเทศ ออสเตรเลีียที่่�ประชาชนสามารถเลืือกตั้้�งผ่่านไปรษณีีย์์ หรืือเว็็บไซต์์ได้้และอาจถููกปรัับหากไม่่ไปใช้้สิิทธิิ จำำนวน ผู้้�ใช้้สิิทธิิสููงสุุดของทั้� ้งสองประเทศก็็อยู่่ที่่� 90-95% เท่่านั้� ้น สรุุป 5 สััญญาณ เลืือกตั้งไม่่โป ้ � ร่่งใส 20 Law Data

สรุุป 5 สััญญาณเลืือกตั้้�งไม่่ โปร่่งใส 21 ที่่�มา: • https://www.bbc.com/thai/thailand-61547271 • https://www.bbc.com/thai/47716637 • https://www.bbc.com/thai/live/thailand-61477389 • https://ilaw.or.th/node/5582 • https://www.ect.go.th/ect_th/ewt_dl_link.php?nid=8447 • https://www.facebook.com/vote62th/posts/pfbid0UdezjTdb7Zf26EmsMNpKAeseZf6EYKK9iQ8F5bZs4c7mR5Qnuf2AcSvHo7KC3zdtl 2. พบบััตรเสีียจำำ�นวนมาก บััตรเสีียที่่�มากผิิดปกติิอาจสะท้้อนถึึงปััญหาของการ ใช้้ดุุลยพิินิิจของเจ้้าหน้้าที่่� ในการประกาศบััตรเสีียจาก ความผิิดพลาดที่่�เล็็กน้้อยจนเกิินไป อาจเกิิดจากทั้� ้ง การตีีความกฎหมายเลืือกตั้้�งผิิดพลาด หรืืออาจเพื่่�อเป็็น การตััดคะแนนของพรรคใดพรรคหนึ่่�งนั่่�นเอง อย่่างเช่่น ประเด็็นการบัังคัับสีีหมึึกปากกา ในการเลืือกตั้้� ง ผู้้�ว่่ากทม. ปีี 2565 ที่่�ตามกฎหมายแล้้วไม่่มีีการบัังคัับ แต่่ กกต. กลัับให้้ข่่าวว่่าให้้ใช้้ปากกาสีีน้ำ ำ เงิินเท่่านั้� ้น จนเป็็นที่่�วิิพากษ์์วิิจารณ์์อย่่างหนัักว่่าทำำ ให้้เจ้้าหน้้าที่่� นัับคะแนนสัับสน และการประกาศบััตรเสีียจากรายละเอีียด เล็็กน้้อยเช่่นนี้้�อาจทำำ ให้้บััตรเสีียเยอะกว่่าที่่�ควรจะเป็็นได้้ โดยปกติิแล้้วจำำนวนบััตรเสีียจะไม่่เกิิน 5% แม้้จะเป็็น การเลืือกตั้้�งในประเทศที่่�มีีจำำนวนผู้้�อ่่านออกเขีียนได้้ต่ำำ ซึ่�่งการเลืือกตั้้�งในไทยปีี 2562 มีีบััตรเสีียทั้� ้งหมด 2,137,762 ใบ หรืือ 5.58% จากบััตรทั้� ้งหมด 3. การประกาศผลคะแนนที่่�ไม่ต่รงกััน ในประเทศโตโก ปีี 2548 การรายงานผลคะแนนเลืือกตั้้�ง ทางวิิทยุุในภายหลัังมีีตััวเลขไม่ต่รงกััน และการประกาศผล คะแนนตั้้�งไม่่ตรงกัับผลลััพธ์์ที่่�ผู้้�สัังเกตการณ์์เห็็นตาม ประกาศที่่�หน้้าหน่่วยเลืือกตั้้� งเกิิดขึ้้�นบ่่อยครั้� ้ง ในประเทศไทย การเลืือกตั้้� งปีี 2562 ก็็เกิิดกรณีีการรายงาน คะแนนของผู้้�สมััครในเขตเดีียวกัันไม่่พร้้อมกัันและมีี การปรัับลดคะแนนของผู้้�สมััครอย่่างน้้อย 3,906 คน ซึ่�่งนัับเป็็น 34.9% ของผู้้�สมััครทั้� ้งหมด โดยอ้้างว่่าเป็็น ความผิิดพลาดจากการกรอกคะแนน ยกตััวอย่่างเช่่น ผู้้�สมััครจากพรรคอนาคตใหม่่ จัังหวััดนครราชสีีมา เขต 8 ในตอนแรกมีีผลคะแนนสููงถึึง 35,189 คะแนน ขึ้้�นนำำเป็็น อัันดัับหนึ่่�ง แต่่ช่่วงเวลาประมาณ 01.00 น. กลัับถููกปรัับ ลดคะแนนเหลืือ 7,039 เท่่านั้� ้น จนทำำ ให้้ผู้้�สมััครรายนั้� ้น ไม่่สามารถกลัับไปยึึดอัันดัับที่่�หนึ่่�งได้้อีีกครั้� ้ง 4. ระบบรายงานผลคะแนนไม่ชั่ ัดเจน การเลืือกตั้้� งในปีี 2562 กกต. ใช้้ระบบแอปพลิิเคชััน Rapid Report ในการรายงานผลนัับคะแนนเลืือกตั้้�ง โดยให้้ คณะกรรมการประจำำหน่่วยเลืือกตั้้�งทั่่�วประเทศกรอก คะแนน และจำำนวนผู้้�มาใช้้สิิทธิิทัันทีีหลัังการนัับคะแนน แต่่ละหน่ว่ยเสร็็จสิ้้น� แต่่ข้้อเท็็จจริิงกลัับไม่่เป็็นเช่่นนั้� ้น คะแนนกลัับถููกส่่งไปยััง ตััวกลางอื่่�น ๆ ก่่อนส่่งต่่อมารวมกัันที่่� กกต.กลาง แล้้วค่่อยส่่ง ต่่อให้้สื่่�อมวลชนเพื่่�อรายงานผลต่่อประชาชน จากเดิิมที่่� กกต. บอกว่่าระบบดัังกล่่าวจะทำำ ให้้ทราบผลได้้ภายใน 3 ชั่่� วโมงนัับตั้้�งแต่่ปิิดหีีบ และยัังเกิิดความผิิดปกติิเกิิดขึ้้�น หลายอย่่าง ทั้� ้งการรายงานผลคะแนนที่่�ขาดหายเป็็นช่่วง ๆ โดยอ้้าง ว่่าระบบถููกแฮก หรืือการที่่�บางเขตมีีการนัับคะแนนเข้้าสู่่ ระบบทัันทีีในเวลาไม่่ถึึง 1 ชั่่� วโมง ในขณะที่่�เขตอื่่�นรายงาน เข้้ามาภายหลัังจากผ่่านไป 2-3 ชั่่� วโมง หรืือการรายงานผล คะแนนเพีียงแค่่ผู้้�ที่่�ได้้อัับดัับ 1-3 ของแต่่ละเขตก่่อนแล้้ว ค่่อยทยอยประกาศคะแนนอัันดัับอื่่�น ๆ ตามมาทีีหลััง เหตุุการณ์์ที่่�สำคัั ำญที่่�สุุดคืือกรณีีที่่�มีีคะแนนอีีกจำำนวนหนึ่่�ง ถููกนำำเข้้ามารวมภายหลัังจนสามารถเปลี่่�ยนผลลััพธ์์ การเลืือกตั้้� งได้้ โดยการอ้้างว่่าเป็็นคะแนนจากการเลืือกตั้้� ง ล่่วงหน้้าและการเลืือกตั้้� งนอกราชอาณาจัักรที่่�ลืืมนำำเอามา รวมด้้วยในตอนแรกนั่่�นเอง 5. การประกาศผลที่่ล่�่าช้้า ตามปกติิ ผลคะแนนจะต้้องมีีการเปิิดเผยให้้ใกล้้เคีียง ความเป็็นจริิงในตอนที่่�นัับให้้ได้้มากที่่�สุุด ยิ่่� งช้้าก็็ยิ่่� งเสี่่�ยง ใช้้เวลานัับคะแนนยิ่่� งนาน ก็็ยิ่่� งเสี่่�ยงต่่อการตกแต่่งผลลััพธ์์ ก่่อนประกาศผลการเลืือกตั้้� งได้้ การเลืือกตั้้� งปีี 2562 กกต. ไม่่ได้้นัับคะแนนให้้เสร็็จเรีียบร้้อย ทั้� ้งหมดแล้้วประกาศ แต่่กลัับเลืือกประกาศเพีียง 94% ก่่อน โดยรอประกาศส่่วนที่่�เหลืือในอีีกสามวัันถััดมา และแสดง ให้้เห็็นว่่าระหว่่างช่่วงเวลาสามวัันนั้� ้น กกต.มีีกระบวนการ “ทบทวน” และ “แก้้ไข” คะแนนก่่อนที่่�จะประกาศคะแนน 100% ต่่อสาธารณะ ทั้� ้งหมดนี้้�คืือ 5 สััญญาณเตืื อนว่่าอาจเกิิดการโกง การเลืือกตั้้�งขึ้้�น ซึ่�่งสามารถนำมำาปรัับใช้้กัับการเฝ้้าระวััง การเลืือกตั้้� งทั่่� วประเทศไทยครั้� ง้นี้้ที่่� �กำำลัังจะเกิิดขึ้้�นได้้

22 Opinion

5 นัักการเมืือง 5 มุุมมองต่่อกฎห มายไทย 23 ในขณะเดีียวกััน บรร ดาศิิษ ย์์เ ก่่าจา กคณะ นิิติิ ศาสตร์์ ธรรม ศาสตร์์ คณะ นิิติิ ศาสตร์์ที่�เ่ ก่่าแ ก่่ที่�่ สุ ด ุในประเทศไ ทย ต่่างพากัันมุ่่ งมั่่�น ที่�จะเ ่ ป็็น ตััวแ ทนประชาชนในสนาม การเ มืืองครั้้�งนี้้� และ วัันนี้้�เราไ ด้้ สััมภาษ ณ์์ 5 ศิิษ ย์์เ ก่่า จา ก 5 พรรค การเ มืือง ที่�่ กำำลัังจะเ ข้้า ร่่วม การเ ลืือกตั้้�ง และอาจไ ด้้เ ข้้าไปเ ป็็น ส่่วนห นึ่�่งของสภาผู้้ แ ทนราษฎร ชุุ ดถััดไป ไ ด้้แ ก่่ - คุุณอรรถวิิช ช์์ สุุวรรณ ภัักดีี (เ อ๋๋) ร หััส 38 พรรคชาติิ พััฒนากล้้า - คุุณส ก ล ธีี ภััททิิย กุุล (จั้้� ม) ร หััส 38 พรรคพ ลัังประชา รััฐ - คุุณ ขััตติิยา ส วััส ดิิ ผล (เดีีย ร์์) ร หััส 42 จา กพรรคเพื่่�อไ ท ย - คุุณเ ท่่า พิิภพ ลิ้้� ม จิิ ต ร กร (เ ท่่า) ร หััส 50 พรรค ก้้าวไ ก ล - คุุณ สุุ ณััฐชา โ ล่่ส ถาพร พิิ พิิธ (เอง) ร หััส 52 พรรคประชา ธิ ปั ิ ัตย์์ ทั้้�ง 5 จะมาแล กเปลี่่�ยนความ คิิ ด เ ห็็น ผ่่านแ ง่่ มุุม ทาง กฎหมายที่�จะสามาร ่ถช่่วย พััฒนาประเทศนี้้�ไ ด้้ 5 นัักการเมืือง 5 มุุ มมองต่่อกฎห มายไทย การเลืือกตั้้�งค รั้้�งใหญ่่ที่่�จะถึึงนี้้� เป็็ นเห ตุุการณ์์สำำคััญที่่�มีีสิ่่�งใ ห้้ชวนติิ ด ต ามมาก มาย ไ ม่่ ว่่าจะเป็็ นรายชื่่�อผู้้ล งสมััครรัับเลืือกตั้้�ง นโยบายของแ ต่่ ละพรรค ทำำเอาบรรยากาศ การเลืือกตั้้�งเ ริ่่�มคึึกคัักตั้้�งแ ต่่ยัังไ ม่่ทัันจะ ยุุบ สภา ส่่ว น หนึ่่�งเพราะผลการเลืือกตั้้�งค รั้้�งนี้้� จะเป็็นตััว กำำ ห น ดทิิ ศ ทางอ นาค ตของ ประเ ทศไ ท ย ต่่อไ ป ความทรง จำำดีี ๆ ในรั้้�วธรร มศาสตร์์ เท่่า เท่่าพิิภ พ : “ ตอน ปีี 1 เราไป ค่่ายส ร้้างของคณะ ไป ค่่ายแร กคน จัั ด กิิจ กรรม คืือ พี่่�เ ป๋๋า ยิ่่� ง ชีีพ คืือพี่่�เ ป๋๋าเขาเ ป็็นคน อิินเรื่่�อง พวกนี้้�มา ก เขา ก็็มาบอกว่่า เนี่่�ยเรามาส ร้้างใ ห้้เขาแ ล้้ว ประเทศ ไ ม่่ไ ด้้เปลี่่�ยนหรอ ก แ ต่่ วัันนึึ ง ถ้้าเราไปเ ป็็นคน ที่�่ มีี อำำ นาจในประเทศ เราอ ย่่า ลืืม ว่่าเราเจออะไร เรา ก็็ ประ ทัับใจและ อิินกัับ ค่่ายส ร้้างมา ก ” เอ๋๋ อรรถวิิช ช์์ : “เวลาที่�่ อ่่าน กฎหมาย ผมไ ม่่ไ ด้้ อ่่านเ รีียงมา ตรา แ ต่่ ผ ม จำำ ห ลัักการและเ ข้้าใจ ตรร กะของ กฎหมายใน การ นำำ ไป ใ ช้้ ซึ่่�งพอเ ข้้าไปเ รีียนที่�่ นิิติิฯ ธรรม ศาสตร์์ ผ ม มีีอาจาร ย์์ที่�่ ประ ทัับใจ คืือ ห ม่่อมหลวงไ กรฤกษ์์ เ กษม สััน ต์์ ท่่านเ ป็็น ศาล ฎีี กาแ ล้้ว ท่่าน ก็็มาสอนพว กเรา ผ ม มีีความ รู้้สึึกว่่า ตอน ท่่าน ตััดสิินคดีีความ ท่่านไ ม่่สนใจ กระแส แ ต่่ ท่่าน ตััดสิินใน ทางที่�่ มัันควรจะเ ป็็น ก็็ ทำำใ้้ ห้้ ผ ม มีีแรงผลัักดัันที่�่ อยากร่่าง กฎหมาย ด้้วย ตนเองขึ้้นมา� สั กั ครั้้ง”�

24 Opinion “ผลการเลืือกตั้้�ง ครั้้�งนี้้� จะกำ ำ หนด ทิิศทาง ประเทศไทย” คุุณสกลธีีภััททิิยกุุล (จั้้�ม) คุุณอรรถวิิชช์์ สุุวรรณภัักดีี (เอ๋๋) พรรคพลัังประชารััฐ พรรคชาติิพััฒนากล้้า เดีียร์์ ขััตติิยา : “ตลอดเวลา 4 ปีีที่�่พี่่�เรีียนอยู่่ พี่่�มองว่่ากฎหมายไม่่ใช่่ การท่่องจำำ แต่่เป็็น Logic ที่�เราจะ ่ต้้องทำำความเข้้าใจ เหมืือนกัับเวลาเราอ่่านมาตราไป แล้้วสามารถเชื่่�อมโยง ความน่่าจะเป็็นทางบริิบทสัังคมได้้ จนเรารู้้สึึกสนุกุไปกัับ การเรีียนกฎหมาย รวมไปถึึงมีีรุ่่นพี่่�เก่่ง ๆ มาช่่วยติิว อย่่างตอนสมััยพี่่�เรีียนเคยได้้ Lecture จากพี่่�สุุปรีียา (รศ.ดร.สุุปรีียา แก้้วละเอีียด) พี่่มุ�นิุินทร์์ (รศ. ดร.มุนิุินทร์์ พงศาปาน) เลยกลายเป็็นสภาพแวดล้้อมดีี ๆ ที่�่ผลัักดััน ให้้เราอยากเรีียนกฎหมายไปด้้วย” เอง สุุณััฐชา : “เราประทัับใจสัังคมภายในคณะมีีความเป็็นพี่่�เป็็นน้้อง ตอนเข้้าไปเรีียนทุุกคนอยู่่กัันแบบครอบครััว ช่่วยเหลืือ กััน และก็็ชอบความเป็็นอิิสระในการเป็็นนัักศึึกษา ธรรมศาสตร์์ ทำำ ให้้เราเข้้าใจคำำว่่าอิิสระภาพได้้จริิง ๆ เรา มีีอิิสระด้้านความคิิด เราสามารถพููดคุุยเรื่่�องที่�เ่ห็็นต่่าง กัันได้้ มัันคืือ ความแตกต่่างแต่่ไม่่แตกแยก” จั้�ม ้สกลธีี : “ตอนแรกผมตั้้�งใจที่�จะเ ่รีียนอยู่่ 2 อย่่าง ไม่่นิิติิศาสตร์์ ก็็เศรษฐศาสตร์์ ซึ่่�งพอพููดถึึงนิิติิศาสตร์์เราก็็จะนึึกถึึง นิิติิธรรมศาสตร์์เป็็นอย่่างแรก พอได้้เข้้ามาเรีียนก็็มีี ความสุุขมาก เพราะชอบการอ่่านหนัังสืืออยู่่แล้้ว ผมประทัับใจมาก เพื่่�อน ๆ มาจากหลายที่� แ่ต่่ทุุกคน ช่่วยกัันเรีียน มีีรุ่่นพี่่�รุ่่นน้้องมาคอยช่่วยกััน ทำำ ให้้ผููกพััน กัันมากขึ้้�น” ในมุุมมองของแต่่ละท่่าน กฎหมายใดที่่�ควร เร่่งแก้้ ไขอย่่างเร็็วที่่�สุุด เท่่า เท่่าพิิภพ : “กฎหมายที่�อยา ่กเร่่งแก้้ไขคืือกฎหมายที่�เ่กี่่�ยวข้้องกัับ EIA ในเขตของผมการสร้้างคอนโดมัันดููไม่่ยุุติิธรรม สำำหรัับประชาชนมาก ๆ ประชาชนเขาไม่่มีีสิิทธิิ โต้้แย้้งอะไรว่่าอยากให้้สร้้างหรืือไม่่อยากให้้สร้้าง เพราะกฎหมายไม่่ได้้กำำหนดให้้คนที่�ส่ร้้างโรงแรมมา รัับผิิดชอบหรืือสร้้างกองทุุนมารัับประกัันภััยเรื่่�องพวกนี้้� หรืือเป็็นเงื่่�อนไขในการผ่่าน EIA ด้้วยซ้ำ ำ” “เมื่่�อมาเป็็น Lawmaker เราต้้องแก้้ปััญหานี้้�ในเชิิง นโยบาย เราจะใช้้เครื่่�องมืืออะไรบ้้าง เราก็็ต้้องไปคุุยกัับ ทุุกฝ่่าย คุุยกัับวิิศวกร แล้้วนำำ ไปสร้้างกฎหมายเพื่่�อให้้ เราสามารถสร้้างสิ่่� งที่�่ตอบโจทย์์คนได้้ทุุกฝั่่�ง คืือถ้้ามัันมีี หลัักพื้้�นฐานที่�่มัันโอเค มัันก็็จะยัังสามารถแก้้ปััญหาใน เรื่่�องต่่าง ๆ ได้้ง่่าย แม้้ว่่าจะมีีการเสีียประโยชน์์หน้้าที่�่ ของนัักการเมืืองก็็คืือการแก้้ปััญหาที่�่ทุุกคนยัังรู้้สึึกว่่า รัับได้้อยู่่” เอ๋๋ อรรถวิิชช์์ : “อย่่างแรกคืือ พ.ร.บ. การประกอบข้้อมููลเครดิิต ที่�ผ่มร่่าง ไว้้เมื่่�อ 21 ปีีที่�แ่ล้้ว ในปััจจุุบัันเทคโนโลยีต่ี ่าง ๆ มัันพััฒนา ขึ้้นมา�ก แล้้วทำำ ไมคุุณถึึงไม่่เอาข้้อมููลอื่่�น ๆ นอกจากข้้อมููล การขอกู้้มาประกอบการพิิจารณา ทั้้�ง ๆ ที่�เราสามาร ่ถ ขอข้้อมููลฝั่่� งรายได้้ และข้้อมููลฝั่่�งพฤติิกรรมได้้ ถ้้าแก้้

5 นัักการเมืือง 5 มุุมมองต่่อกฎหมายไทย 25 คุุณขััตติิยา สวััสดิิผล (เดีียร์์) พรรคเพื่่�อไทย พรรคก้้าวไกล พรรคประชาธิิปััตย์์ คุุณเท่่าพิิภพ ลิ้้�มจิิตรกร (เท่่า) คุุณสุุณััฐชา โล่่สถาพรพิิพิิธ (เอง) กฎหมายตััวนี้้�เมื่่�อไหร่่ ธนาคารจะมีข้ี ้อมููลใหม่่มาประมวล ในการปล่่อยกู้้ได้้มากขึ้้�น แล้้วคนไทยจะเข้้าถึึงสิินเชื่่�อ ได้้มากขึ้้น”� “อย่่างที่�สอง ่คืือ ผมจะออกกฎหมายราชการใหม่่เป็็น แบบหนึ่�ง่คำำ ขอ (All Service Center) ทำำ ให้้ระบบราชการ ตอบโจทย์์ในการเอาประชาชนเป็็นศููนย์์กลาง ผมจะ ร้้อยเรีียงให้้มัันเป็็นเรื่่� องเดีียวกััน โดยมีี พ.ร.บ. ออกมาก่่อน เพราะว่่าหน่่วยงานเขาอยู่่ใต้้คนละหน่่วยกััน กระทรวงมหาดไทยบ้้าง สรรพสามิิตบ้้าง เพราะฉะนั้้�น เราต้้องทำำ ให้้ระบบข้้อมููลมัันวิ่่�งไปเจอกัันได้้ ต้้องแก้้ กฎหมายเพื่่�อให้้มัันร้้อยเรีียงกัันได้้” เดีียร์์ ขััตติิยา : “สิ่่� งแรกที่�่ต้้องแก้้ไขคืือ รััฐธรรมนููญ เพราะรััฐธรรมนููญ เป็็นกฎหมายสููงสุุดของประเทศ ไม่่ว่่าอะไรก็็อิิงตาม รััฐธรรมนููญ เพราะฉะนั้้�นเรารู้้สึึกว่่า ถ้้ารััฐธรรมนููญ แข็็งแรงมัันจะทำำ ให้้ประเทศเราแข็็งแรงไปด้้วย การ เป็็นประชาธิิปไตยคืือการฟัังเสีียงประชาชนส่่วนใหญ่่ ประชาชนเข้้าไปมีส่ี ่วนร่่วม นั่่นหมายความ�ว่่ารััฐธรรมนููญ ก็ต้็ ้องมาจากเสีียงของตััวแทนประชาชน” “แต่่ปีีที่�่ผ่่านรััฐธรรมนููญเกิิดมาจากกลุ่่มคณะรััฐประหาร ซึ่่�งไม่่ได้้มาจากประชาชน แล้้วเราจะเรีียกรััฐธรรมนููญ ฉบัับนี้้�ว่่ามาจากประชาชนได้้ยัังไง เพราะฉะนั้้�นอย่่าง แรกคืือต้้องแก้้รััฐธรรมนููญเพื่่�อให้้เชื่่�อมโยงกัับประชาชน นั่่�นหมายความว่่า องค์์กรอิิสระ ส.ส. ส.ว. อะไรต่่าง ๆ ที่�อ่ ยู่่ภายใต้้รััฐธรรมนููญต้้องมาจากประชาชนเพื่่�อให้้ มีีความยึึดโยงกัับที่�มาของ ่อำำนาจ อำำนาจถึึงจะมีี ความชอบธรรม” เอง สุุณััฐชา : “ในฐานะสมาชิิกสภาผู้้แทนราษฎรหญิิงคนหนึ่�่ง เราเล็็ง เห็็นถึึงภััยด้้านอาชญากรรมและความรุุนแรงทางเพศที่�่ ผู้้หญิิงหลายคนได้้ประสบในสัังคม ก็็เลยเสนอให้้มีีการ พิิจารณาแต่่งตั้้� งคณะกรรมาธิิการวิิสามััญเพื่่�อพิิจารณา ศึึกษาแนวทางป้้องกัันและแก้้ไขปััญหาการข่่มขืืนกระทำำ ชำำเราและการล่่วงละเมิิดทางเพศ และแก้้ไขประมวล กฎหมายอาญา เช่่น เรื่่�องการฉีีดไข่่ฝ่่อ ซึ่่�งเราได้้เสนอ เรื่่�องนี้้�ในสภาแล้้ว” “อีีกเรื่่�องหนึ่�ง่คืือเรา ให้้ความสำคัำ ัญในการเสนอกฎหมาย ช่่วยเหลืือเกษตรกรเข้้าสู่่สภา คืือ ร่่างพ.ร.บ. ปาล์์มน้ำมั ำ ัน และผลิิตภััณฑ์์จากปาล์์มน้ำมั ำ ัน และร่่างพระราชบััญญััติิ แก้้ไขเพิ่่� มเติิมพระราชกำำหนดการประมง พ.ศ. 2558 ซึ่่�งเป็็นกฎหมายที่�จะ่ช่่วยแก้้ไขปััญหาปาล์์มน้ำมั ำ ันและ การประมงของประเทศไทยทั้้�งระบบ ตามเป้้าหมายที่�่ ต้้องการเห็็นเกษตรกรมีคุีุณภาพชีวิีิตที่�ดีี ่ยิ่่ง�ขึ้้น”� จั้� ้ม สกลธีี : “สำำหรัับผมเรื่่�องกฎหมายสถานบริิการ ควรแก้้ไข เพราะ การขออนุุญาตที่�่ต้้องไปทางนู้้นทีีทางนี้้�ทีี มัันทำำ ให้้ การดำำเนิินเรื่่�องมัันช้้า และกฎหมายเกี่่�ยวกัับการขอ อนุุญาตต่่าง ๆ บางครั้้�งมัันกลายเป็็นช่่องทางให้้เกิิด

26 Opinion การ ทุุจ ริิ ตของเ จ้้าห น้้าที่� ควรจะแ ่ ก้้ไขใ ห้้ ชััดเจนเพื่่�อใ ห้้ ข้้อมููลเ ข้้าสู่่ระบบ กำำหนดวัันที่�่ ชััดเจนใน การอ นุุ มััติิ เพื่่�อ ไ ม่่ใ ห้้สามารถดึึงเวลานาน ๆ เพื่่�อ ก่่อใ ห้้เ กิิ ดความเ สีียหาย ห รืือ ทุุจ ริิ ต ไ ด้้” “ อีี ก เรื่่�องห นึ่�่ ง คืือ ผมมอง ว่่า บ้้านเราเ ป็็นเ มืือง พุุ ทธ แ ต่่ ยุุคส มััย มัันไปไ กลแ ล้้ว อ ย่่างเรื่่�องที่�่ กฎหมาย ยัังไ ม่่ อ นุุญา ต ใ ห้้ ทำำ เ ช่่น บุุหรี่่�ไฟฟ้้า ห รืือ การพ นััน ในความจ ริิง มััน มีีอยู่่ในประเทศทุุกวััน แ ถ ม มััน ทำำ ใ ห้้เ กิิดช่่อง ทางของ เ จ้้าพ นัักงาน รััฐใน การเ ก็็บ ส่่วย อีีกด้้วย เพราะงั้้�นเราเอา เรื่่�องนี้้�มา ทำำ ใ ห้้ถููกต้้องแ ต่่ มีี กรอบใ ห้้ มััน ชััดเจน แ ล้้วเอา เ งิินที่�ไ่ ด้้จากตรงนี้้�มา พััฒนาประเทศดีีกว่่า” ขอ ข้้อควา มฝากถึึงนัักกฎห มายรุ่่นต่่อไ ป ห น่่อย เท่่า เท่่าพิิภ พ : “ ฝ า ก ใ ห้้ใ ช้้ชีี วิิ ต ใ ห้้คุ้้ม พลา ด ใ ห้้เยอะ ๆ เพราะเ ป็็น จัังหวะ ที่�พลา ่ ด ไ ด้้ แ ต่่เวลาพลา ด ใ ห้้ ลุุกขึ้้�นมาให ม่่ เพราะสิ่่� งที่�เรา ่ พลาดถ้้าเราขึ้้�นมา ทำำ ให ม่่ มัันจะเ ป็็นบ ท เ รีียน แ ต่่ ถ้้าเรา ห ยุุ ดไป มัันจะเ ป็็น ข้้อ ผิิ ดพลา ดใน ชีี วิิ ตเรา ทุุ กคนเ กิิ ดมา แ ล้้ว ก็็ ตาย แ ต่่ ตอนที่�เราจา ่ กไปโล กไปนี้้� ก็็ควรดีีกว่่าเ ดิิม จากตอนที่�เราเ ่ กิิ ด คืือมองกลัับไปแ ล้้วโลกนี้้� มััน ต้้อง มีี อะไรดีีขึ้้�นมา บ้้าง” เอ๋๋ อรรถวิิช ช์์ : “อยา ก ใ ห้้ นัักกฎหมาย ต้้อง คิิ ด ใ ห้้กว้้าง มองไป ยัังอง ค์์รวม ซึ่่�งในวง กฎหมายจะไ ม่่ใ ช่่แ ค่่ การพููดคุุยห รืือถก เ ถีียง ข้้อ กฎหมายในเรื่่�องใ ด เรื่่�องห นึ่�่ง แ ต่่ ต้้องเ ป็็น การถก เ ถีียง ที่�่ ทำำ ใ ห้้มองเ ห็็นไป ยัังเ ป้้าหมายในระยะยาว ซึ่่� ง ผมเชื่่�อ ว่่าธรรม ศาสตร์์สามาร ถ ส ร้้าง นัักศึึกษาห รืือคนรุ่่นให ม่่ ใ ห้้เ ป็็นคนที่�มองภาพ ่กว้้างเ ช่่นนั้้�นไ ด้้ ถ้้าเราไป มััวแ ต่่ไป ยึึดติิ ดกัับ วิิ ธีี การมา กไป มัันจะ ทำำ ใ ห้้เ ป้้าหมายเรา ยิ่่� ง ห่่างไ กลออ กไปเรื่่�อย ๆ ” เดีีย ร์์ ขััต ติิยา : “เรา จำำ เ ป็็น ต้้องป รัับ ตััวใ ห้้ ล้้อไปกัับ การเปลี่่�ยนแปลงที่�่ เ กิิดขึ้้�นของ สัังคม อยากฝ า กไป ยัังคนที่�เ่ รีียน กฎหมาย ห รืือ นัักกฎหมาย ว่่าเรา ต้้องเ ป็็นที่�่ พึ่�่งใ ห้้กัับประชาชน ยึึด ห ลัักกฎหมาย และไ ม่่ตก เ ป็็นเครื่่�อง มืือของใคร และ สามาร ถ ป รัับ ตััวไ ด้้เมื่่�อ สัังคมเ กิิดการเปลี่่�ยนแปลง เรา ไ ม่่ ต้้อง การความ ผิิ ด เพี้้�ยนของ กฎหมาย แ ต่่เรา ต้้อง การ ใ ห้้ กฎหมายเ ป็็นที่�่ พึ่�่งของ นัักศึึกษา กฎหมายและของ ประชาชน”เอง สณุ ัฐชา : “สั้น ๆ ง่ายคือ คิดต่างไ ด้ แ ต่อย่าแตกแย ก เรามั่นใจ ใน ศิษย์เ ก่าธรรม ศาส ตร์ ทุ กคนว่าสังคม ท่ีเราอยู่จะ คัดกรองเรา ทำำให้เราออ กมาเป็นคน ท่ีมีคุณภาพใน สังคมไ ด้ เพราะงั้ น ก็ขอให้ใช้ความรู้ความสามารถท่ี มีทำำประโยชน์สูงสุ ดให้ กับสังคม เหมือน กับคำำขวัญ ‘เรารั กธรรม ศาส ตร์ เพราะธรรม ศาส ตร์สอนให้เรารั ก ประชาชน’ ”จั้�้ม สกลธีี : “ผมมองว่่ากฎหมายเ ป็็นพื้้�นฐานของ ทุุ ก อ ย่่าง การเ รีียน กฎหมายจะ ทำำ ใ ห้้เราไ ด้้เป รีียบ การเ รีียน กฎหมายเ ป็็น พื้้�นฐาน ทำำ ใ ห้้เราประ กอบอา ชีีพ ต่่าง ๆ ไ ด้้ ไ ม่่ จำำ กัั ด ว่่า ต้้องเ ป็็น ทนายความห รืือผู้้พิิพา กษา เพราะ ช่่วงห ลััง มีี ทนายความ จำำนวนมา ก ที่�ออ่ กมา ทำำ เพื่่�อประโยช น์์ ชื่่�อเ สีียงของ ตนเอง ผมเลยอยา ก ใ ห้้ยึึดมั่่�นในเรื่่�องของ คุุณธรรม จ ริิยธรรมใ ห้้มา ก ”

5 นัักการเมืือง 5 มุุมมองต่่อกฎห มายไทย 27

28 Law for All กองทุุนนิิติิธรรมพััฒ น์์ คณะ นิิติิศาสตร์์ จััดตั้้�งเ พื่่�อพััฒ นาการศึึกษา โดยเป็็ นทุุ นการศึึกษา ของนััก ศึึกษา ทุุ นอาจารย์์ และทุุ นพััฒ นาคณะ นิิติิศาสตร์์ ใ น ด้้านอื่่� น ๆ กองทุุน นิิติิธรรมพััฒ น์์

กองทุุน นิิติิธรรมพััฒ น์์ 29 ผู้้� ได้้รัับกา รสนัับส นุุ นจากกองทุุนนิิติิธรรมพััฒ น์์ “ทุุน นิิติิธรรมพััฒ น์์ และการศึึกษา วิิชากฎหมาย รััฐธรรม นููญ เป รีียบเ ทีียบ” ในไทยของผม ย่่อม นำำ�เอ าหลัักก ารเห ล่่านี้้�ม าประ ยุุกต์์ใช้้ เพื่่�อส ร้้ างองค์์ ค ว า ม รู้้ให ม่่ สำำ�ห รัับ วิิชา ก า ร นิิ ติิศ า สตร์์ไทย ต่่อไป นอกจ า ก นี้้� ผม ยัังได้้ ทำำ� ค ว ามเ ข้้ าใจก า ร ทำำ�ง านของ นัักกฎหม ายอเม ริ กั ิัน ไ ม่ ว่ ่ ่ าจะเ ป็็นก า ร อ้้ า ง อิิง คำำ� พิพาิกษ า ของศาล เ ป็็นหลัักในก ารแ ก้้ ปััญห ากฎหม ายหรืือลัักษณะ ก ารเขีียน ค ว ามเ ห็็นท างกฎหม า ยที่่�สั้้�นกระ ชัับแ ต่่ กิิน ค ว ามม าก ผมประ ทัับใจก ารเรีียนก ารสอนอ ย่่ า งมีี ส่่วน ร่่วมแบบอเม ริิ กัันม ากเ ป็็น พิิเศษถึึงขนาดคิิ ด หาวิิธีี ก ารป รัับ วิิธีี ก ารสอนใ ห้้เ ข้้ากัับระบบก า ร ศึึกษ ากฎหม า ย ของไทยเพื่่�อใ ห้้ นััก ศึึกษ าไทยได้้มีีโอก าสเขีียนแ ละใ ห้้ ค ว ามเ ห็็นท างกฎหม ายอ ย่ า ่ งมืืออาชีีพก่่อนที่่�จะออกจ า ก รั้้วส�ถาบััน เพื่่�อ นำำ� ค ว า ม รู้้ไปประ ยุุกต์์ใช้้ในก า ร ทำำ�ง านจ ริิง นอกจ า ก นี้้� ด้้วยก ารเรีียนที่่�มหาวิิทย าลััยโ คลััมเบีี ย นี้้�เอง ผมมีีโอก าสได้้เรีียน กัับ ศ า ส ต ร า จ า ร ย์์ Mila Versteeg ผู้้ เชี่่�ยวชาญด้้ านก า ร วิิ จััยเ ชิิงป ริิม าณ (Quantitative Research) ผู้้ ซึ่�่งอยู่่ในกลุ่่ ม นััก วิิชา ก ารกฎหม า ยที่่�เขีียน สมก ารวาดกร าฟเพื่่�อ วิิเ ค ร า ะ ห์์เปรีียบเทีียบ รััฐ ธรรมนูู ญ ทุุกฉ บัับบนโ ลก นัับเ ป็็นก ารเ ปิิดมุุมมองให ม่่เ รื่่� อง ก า ร ศึึกษ ากฎหม า ย รััฐ ธรรมนูู ญที่่�ย ากจะ พบได้้จ า กที่่� อื่่�น ซึ่�่งในเวลาต่่อม าผม ก็็ได้้เ ป็็นลูู ก ศิิษ ย์์แ ล ะ ช่่วย ทำำ�ง า น กัับศ า ส ต ร า จ า ร ย์์ Mila Versteeg ต่่อจนถึึง ปััจ จุุ บัันใน ฐ านะ นััก ศึึกษ า ป ริิญญ าเอกที่่�มหาวิิทย าลััยเวอ ร์์ จิิเนีีย (University of Virginia School of Law) โ ดยเ มื่่�อผม สำำ�เ ร็็จก า ร ศึึกษาปี นี้ ี ้� ผมห วััง ว่ า ่จะ นำำ� ค ว า ม รู้้ค ว ามเชี่่�ยวชา ญ ที่่�สะสมมาตล อดนัับตั้้�งแ ต่่ได้้ รัับก ารส นัับส นุุนจ า ก กอง ทุุน นิ ติ ิ ิ ธรรม พััฒ น์์ เ มื่่�อเกืือบแปดปีที่่�แ ล้้วม าเผยแพร่่ เ ป็็นวงก ว้้ า ง ผ่่ า นชั้้�นเรีียนแ ละผ ล ง า น วิิชา ก า ร ต่่อไป รวม ถึึงเ ข้้ าไปมีีส่่วน ร่่วม ต่่อก ารป รัับใช้้กฎหม า ย รััฐ ธรรมนูู ญ ในภาคปฏิิ บััติิด้้วย เพื่่�อ ตอบแทน รัับใช้้ประชาชนใ ห้้สม ดัังป ณิธาินของมหาวิิทย าลััย ธรรมศ า สตร์ ต่ ์ ่อไป ย้้อนไปเ มื่่�อ ปีี พ.ศ. 2558 แห ล่่ง ทุุนทั้้�งหลา ย สำำ�ห รัับ อ า จ า ร ย์์ที่่�จะไป ศึึกษาต่่อระ ดัับป ริิญญ า โ ท วิิชา นิิ ติิศ า สตร์์ ในสห รััฐอเม ริิกาที่่�มีีนั้้�นไ ม่่เพีียง พอ อัันเ นื่่�อง ม า จ า ก ค่่าธรรมเนีียมก า ร ศึึกษาที่่�สูู งลิ่่� วก ว่่ าประเทศ อื่่�น จึึงย ากจะหานััก วิิชา ก ารกฎหม ายไทยที่่�ได้้ไป รัับ รู้้ พััฒน า ก ารให ม่่ ๆ ในโ ลกกฎหม ายจ า ก นััก วิิชา ก า ร อเม ริิ กัันที่่�เ น้้น นำำ�ศ า สตร์์ อื่่�นๆ ม า ข ยัับขย ายขอบเข ต อััน คัับแ คบของ วิิชานิิ ติิศ า สตร์์ตามแบบแผนทั่่�วไป ตััวผมเองนั้้�น ตั้้� งแ ต่่ ยัังเ ป็็น นััก ศึึกษ า อยู่่ที่่� คณะ นิิ ติิศ า สตร์์ มหาวิิทย าลััย ธรรมศ า สตร์์ ก็็สง สััยใคร่่ รู้้ มาตล อดว่่ า วิิชา เศรษฐศ า สตร์์ แ ละ ส ถิิ ติิจะม า เกี่่�ยว ข้้อง กัั บ วิิชากฎหม า ย รััฐ ธรรมนูู ญที่่�เ ป็็นเ รื่่�องก ารเมืืองได้้อ ย่่ างไร เ งิินส นัับส นุุนจ ากกอง ทุุน นิิ ติิ ธรรม พััฒ น์์ที่่�ขณะนั้้� น ใ ห้้ไป ศึึกษ า ป ริิญญ าโท ณ โรงเรีียนกฎหม า ย สิิบ ลำำ� ดัับแรก ในสห รััฐอเม ริิก า จึึงได้้มอบโอก า ส อััน ล้ำำ� ค่่ า ใ ห้้ ผู้้ เขีียน ได้้ไปเรีียน รู้้วิิชากฎหม า ย รััฐ ธรรมนููญเปรีียบเทีียบ ณ โรงเรีียนกฎหม ายของมหาวิิทย าลััยโ คลััมเบีี ย ในน ค ร นิิวยอ ร์์ก (Columbia Law School) โ ด ยที่่�กฎหม า ย รััฐ ธรรมนููญเปรีียบเทีียบในประเทศไทย ยัังไ ม่่เ ค ยมีี ก ารเรีียนก ารสอนอ ย่่ า ง ต่่อเ นื่่� องจ ริิง จััง มาก่่อน ตำำ�ร า เรีียนที่่�เกี่่�ยว ข้้อง ก็็ ล้้ า ส มััยไปม ากแ ล้้ว ตล อ ดเวลา เกืือบหนึ่่� ง ปีีนั้้�นผม จึึง พ ย า ย ามเ ก็็บ ค ว า ม รู้้ แ ละระเบีียบ วิิธีีในก ารเรีียนก ารสอนไปใ ห้้ม า กที่่� สุุ ด เพื่่� อจะกลัับมาช่่วย บุุกเ บิิกส ร้้ างร ากฐ านใ ห้้ วิิชานี้ ้� ในประเทศไทย ต่่อไป โ ดยห วััง ว่่ า ก า ร ศึึกษารััฐ ธรรมนูู ญ เปรีียบเทีียบอ ย่่ างเ ป็็นระบบแ ละก ว้้ างขว าง อ า จ เสนอหนท างให ม่่ ๆ เพื่่� อแ ก้้ ปััญห า เ ก่่าที่่�เ กิิดขึ้้� น ซ้ำำ� ซ้้อนตล อ ดเวลาในประเทศไทยได้้ ทั้้�ง นี้้� นอกจ า ก วิิชา กฎหม า ย รััฐ ธรรมนููญโ ด ย ตรงแ ล้้ว ผม ยัังได้้ ศึึกษ า ก า ร ประ ยุุกต์์ใช้้วิิชาเศรษฐศ า สตร์์ในกฎหม า ยที่่�สห รััฐฯ เ ป็็น ผู้้บุุกเ บิิกแ ล ะ พััฒน าจนเ ป็็น วิิชาหลัักใน ปััจ จุุ บัันอีีกด้้วย ซึ่�่ง แ น่่นอน ว่่ า ในอนาคต ก า รสอน วิิชากฎหม า ย อาจารย์์อภิินพ อติิ พิิบูู ล ย์์ สิิ น (แ อ๊๊ ป )

30 Law for All เห ตุุผลในการเ ลืือก ส นัับส นุุนกองทุุน นิิติิธรรมพััฒ น์์ ผู้้�สนัับส นุุ นกองทุุนนิิติิธรรมพััฒ น์์ เห ตุุผลที่่�ผมเลืือกส นัับส นุุนกอง ทุุน นิิ ติิ ธรรม พััฒ น์์ ก ล่่ า วคืือแ ต่่ ก่่อนผมเ ค ย ศึึกษ า จ า ก คณะ นิิ ติิศ า สตร์์ มหาวิิทย าลััย ธรรมศ า สตร์์ โ ดยเ ข้ า ้ เรีียนเ มื่่�อ ปีี พ.ศ. 2504 สำำ�เ ร็็จก า ร ศึึกษ าใน ปีี พ.ศ. 2508 โ ดยได้้ สำำ�เ ร็็จก า ร ศึึกษ า จ ากเน ติิ บััณฑิิ ตยสภ า แ ละสอบได้้ใน ตำำ�แห น่่ง อััยก า ร ด้้วย คะแนนสูู ง สุุ ดใน ลำำ� ดัับที่่� 1 จวบจนถึึง บััดนี้้� โ ด ยที่่� ยััง ไ ม่่ได้้มีีโอก าสสอบใน ตำำ�แห น่่ง ผู้้พิิพากษาอัันเ นื่่�องจ า ก ติิ ดในเ งื่่�อนไขของอายุุ ผู้้พิิพากษาที่่�จะ ต้้องมีี อายุุ 25 ปีี ขึ้้�นไป โ ดยใช้้ ค ว า ม รู้้ที่่�ครูู บ า อ า จ า ร ย์์ได้้ใ ห้้ม า ทำำ�ง า น รัับ ใช้้ประเทศชาติิเ รื่่�อยม า จนได้้เ ข้้าสู่่ตำำ�แห น่่งสูู ง สุุ ดของ องค์์กรคืือ อััยก า รสูู ง สุุ ด แ ละได้้ระ ลึึกถึึง บุุญ คุุณของ คณะ นิิ ติิศ า สตร์์เสมอม า แ ละก า รที่่�ผมได้้ม า ส นัับส นุุน ทุุนกอง ทุุน นิิ ติิ ธรรม พััฒ น์์ เ นื่่�องจ ากเ มื่่�อระห ว่่ างได้้ รัับ ราช ก ารได้้เ ห็็น ปััญหาต่่ าง ๆ ม ากม ายแ ละได้้มอง ว่่ า นัักกฎหม ายเ ป็็น บุุคลากรมีีค ว า ม สำำ� คััญ ต่่อประเทศ ยิ่่งใน� ช่่วงหลัังๆ มีีนััก ล ง ทุุนจ า ก ต่่ างประเทศเ ข้้ า ม า ม ากม าย แ ต่่ประเทศไทย ยัังขาดบุุคลากรที่่�มีีองค์์ ค ว า ม รู้้ด้้ า น กฎหม า ยที่่�จะ คอยดูู แ ล ผ ลประโยชน์์ของประเทศหรืื อ องค์์กรภ ายในประเทศ จึึง พ บ ว่่าวิิถีี ท า งที่่�จะ ช่่วย พััฒน า ประเทศได้้คืือก ารส ร้้ า ง บุุคลากรที่่�มีีคุุณภาพ เ ข้้ า ม า โ ดยมองไปที่่�ครูู บ า อ า จ า ร ย์์หรืื อที่่�เรีียก ว่่ า ครููกฎหม าย ซึ่�่ งมีีค ว า ม สำำ� คััญอ ย่่ า งยิ่่� ง โ ดยได้้ป รึึกษากัับองค์์กรที่่� รัับ ผิิดชอบแ ล ะมีีแนว คิิดที่่�จะส ร้้ า งครููกฎหม ายใ ห้้มีีวิิชา ค ว า ม รู้้ อ ย่่ า งดีีที่่� สุุ ดเพื่่�อที่่�ได้้เรีียนจบกลัับม า แ ล้้วจะได้้ เ ป็็นเส าหลัักของประเทศชาติิ โ ด ยมุ่่งเ น้้นที่่�ประก ารแรก สอนใ ห้้ นััก ศึึกษามีีค ว า ม รู้้ แ ละประก า รที่่�สองใ ห้้ใช้้ วิิชา ค ว า ม รู้้ที่่�ได้้ ร่ำำ�เรีียนมาช่่วย พััฒน าองค์์กรของ รััฐ เพื่่�อที่่� จะได้้ ส่่งเส ริิมก า ร ล ง ทุุนระห ว่่ างประเทศ ไ ม่่ใ ห้้ประเทศ ชาติิเ กิิดค ว ามเสีียห ายหรืือเสีียเปรีียบ จึึงเ ป็็นเห ตุุผ ล ที่่�เลืือกส นัับส นุุนกอง ทุุน นิ ติ ิ ิ ธรรม พััฒ น์์ อีี กทั้้�งเ มื่่�อหลัังจ ากเกษีียณอายุุราช ก ารได้้ รัับเ ชิิญใ ห้้ เ ป็็นกรรมก าร แ ละได้้ใช้้ วิิชาค ว า ม รู้้ช่่วยเหลืือองค์์กร เอก ชนหลายแ ห่่ง แ ละแนะ นำำ�ใ ห้้องค์์กรเห ล่่านั้้� น ส่่งเส ริิมอ า จ า ร ย์์ของมห าลััย ธรรมศ า สตร์์ใ ห้้ไปเรีียน ต่่อ ต่่ างประเทศ โ ดยเ น้้นไปที่่�ก า ร ศึึกษาที่่�สห รััฐอเม ริิก า เ นื่่� องจ ากสห รััฐอเม ริิก า เ ป็็นประเทศที่่� เ ป็็น ผู้้นำำ� ด้้ านกฎหม า ย ต่่ าง ๆ แ ล ะมีีค ว า ม สำำ� คััญคืือเ ป็็น ผู้้นำำ� ที่่�มีีอิิท ธิพลสููิ งในด้้ านเศรษฐ กิิจแ ล ะ ธุุร กิิจ ขอยก ตััวอ ย่่ า ง ผู้้มีีพระ คุุณ คืือ บ ริิ ษััทท างยกระ ดัับ ดอนเมืืองโท ลเว ย์์ ซึ่�่งมอบเ งิิน ก้้อนให ญ่่เพื่่�อ จััดระ ด ม ทุุน ก ารแ ข่่งกอ ล์์ฟโ ดยสมทบ ทุุนเ ข้้ ากอง ทุุน นิิ ติิ ธรรม พััฒ น์์ แ ล ะ ยัังทร า บ ว่่ า ท า ง คณะฯ ได้้มีี ก า ร คัั ด เลืือกอ า จ า ร ย์์ ที่่�ได้้ รัับ ทุุนเพื่่�อ ศึึกษาต่่อแ ละได้้ สำำ�เ ร็็จก า ร ศึึกษ า จ า ก ประเทศสห รััฐอเม ริิก า ซึ่�่ งถืื อ ว่่ าบรร ลุุ วััตถุุประสงค์์ใน ก ารส นัับส นุุนกอง ทุุนฯ ค ว ามจ ริิงที่่�ผมเลืือกใ ห้้ก ารส นัับส นุุนกอง ทุุนฯ ไ ม่่ได้้ ทำำ�เพื่่�อมหาวิิทย าลััย ธรรมศ า สตร์์เ ท่่านั้้�น แ ต่่ ทำำ�เพื่่�อ ประเทศชาติิ มหาวิิทย าลััยเ ป็็นของประเทศชาติิ เ ป็็น ของประชาชน แ ม้้จะมีี ร ายได้้จ ากงบประม าณแ ผ่่น ดิิน ซึ่�่งเ ป็็นป ริิม า ณที่่�ไ ม่่เพีียง พอ จึึง ดำำ�เ นิินก ารในเ รื่่� อง ก ารหาทุุนส นัับส นุุนก า ร ศึึกษาต่่อของอ า จ า ร ย์์ โ ดยใน ช่่วงส า ม ปีีที่่� ผ่่ านม า ไ ม่่ส า ม า รถจััดกิิจกรรมระ ด ม ทุุนได้้ อัันเ นื่่� องจ ากโควิิ ด-19 แ ต่่ในอนาคตนี้ ้� ก็็ คิิดว่่ าจะ ดำำ�เ นิินก า ร จััดกิิจกรรมระ ด ม ทุุนเพื่่� อม า ส นัับส นุุน กอง ทุุน นิ ติ ิ ิ ธรรม พััฒ น์ ต่ ์ ่อไป ศาสตราจารย์์ พิิเศษ เ รวััต ฉ่ำำ� เฉลิิม (เ รวััต )

กองทุุน นิิติิธรรมพััฒ น์์ 31

32 Study Says การมีีส่่วนร่่วมของประชาชนถืือเป็็นหลัักการหนึ่�่งที่่� สำำ�คััญในระบบประชาธิิปไตยผ่่านทางผู้้แทนประชาชน โดยให้้ประชาชนมีีส่่วนในการใช้้อำำ�นาจทางนิิติิบััญญััติิ บริิหาร และตุุลาการได้้ ทั้้�งนี้้�แม้้ว่่าจะเป็็นไปไม่่ได้้เลย ที่่�ประชาชนทุุกคนจะเข้้าดำำ�เนิินการในเรื่่�องดัังกล่่าวได้้ แต่่สามารถดำำ�เนิินการผ่่านทางผู้้แทนประชาชนเข้้าไป ดำำ�รงตำำ�แหน่่งต่่าง ๆ หรืือเพีียงเข้้าไปเพื่่�อการดำำ�เนิินการ ภายใต้้กลไกที่่�เจ้้าของอำำ�นาจอธิิปไตยจะพึึงเข้้าไปมีี ส่่วนร่่วมได้้ตามความเหมาะสม ซึ่่�งมีีความหลากหลาย และแตกต่่างในแต่่ละประเทศ ประเด็็นที่่�น่่าพิิจารณา คืือ ประชาชนใช้้อำำ�นาจเลืือกผู้้แทนของตนผ่่านทางการ เลืือกตั้้�งทั้้�งในระดัับประเทศและท้้องถิ่่�น ส่่วนผู้้แทน ราษฎรสามารถเลืือกผู้้ที่่�จะเป็็นนายกรััฐมนตรีีเพื่่�อเข้้า มารัับผิิดชอบในการบริิหารงานประเทศ หรืือระดัับ ท้้องถิ่่� น ถืือเป็็นวิิธีีการหนึ่�่งที่่�ประชาชนจะคััดเลืือกผู้้ที่่� จะมาใช้้อำำ�นาจอธิิปไตยได้้ อัันจะนำำ�มาซึ่่�งประโยชน์์ สุุขส่่วนรวมของประชาชน อย่่างไรก็็ดีี การใช้้อำำ�นาจ ทางตุุลาการผ่่านทางการเลืือกโดยประชาชนนั้้�น มิิได้้ ปรากฏในสัังคมไทย เหมืือนในบางประเทศ ซึ่่�งมีี ความหลากหลายในการให้้ประชาชนเข้้ามามีีส่่วนร่่วม ในกระบวนการยุุติิธรรมทางอาญา เช่่นระบบลููกขุุน หรืือศาลลููกขุุน เป็็นต้้น ในบทความนี้้� จะนำำ�เสนอ ประสบการ์์ของการมีีส่่วนร่่วมของประชาชนใน กระบวนการยุุติิธรรมทางอาญาในต่่างประเทศ และประสบการณ์์ของประเทศไทย เพื่่�อเป็็นข้้อมููลนำำ� ไปสู่่การกำำ�หนดนโยบายและแนวทางการมีีส่่วนร่่วม ของประชาชนในประเทศไทยต่่อไป โดยขอแยกหััวข้้อ พิิจารณาออกเป็็นสามหััวข้้อ ดัังนี้้� ประชาชนจะมีีส่่วนร่่วม ในกระบวนการยุุติิธรรม ทางอาญาเพีียงใด ? ศาสตราจารย์์ณรงค์์ ใจหาญ (ใหญ่่)

ประชาชนจะมีีส่่วนร่่วมในกระบวนการยุุติิธรรมทางอาญาเพีียงใด ? 33 โทษแก่่จำำ�เลย ส่่วนในคดีีที่่�พิิจารณาแบบรวบรััด ในอัังกฤษ ประชาชนสามารถเป็็นองค์์คณะตััดสิินได้้ (Lay Magistrate) ขณะที่่�สหรััฐอเมริิกา คณะลููกขุุนใหญ่่ ทำำ�หน้้าที่่�เป็็นองค์์คณะไต่่สวนมููลฟ้้อง ในอีีกรููปแบบหนึ่�่งที่่�ปรากฏในประเทศฝรั่่� งเศส สหพัันธ์์ สาธารณรััฐเยอรมนีี ประเทศญี่่�ปุ่่�น และสาธารณรััฐ เกาหลีี คืือ ประชาชนร่่วมเป็็นองค์์คณะพิิจารณาและ ตััดสิินกัับผู้พิิ ้ พากษา ซึ่่�งเรีียกว่่า ศาลลูกขุู ุน หรือื ไซบัังอิิน เป็็นต้้น ซึ่่�งถืือเป็็นการมีีส่่วนร่่วมของประชาชน ในการพิิจารณาและพิิพากษาคดีีอาญา โดยเฉพาะคดีี ที่่�มีีโทษสููง ทั้้�งนี้้�โดยถืือว่่าประชาชนซึ่่�งถืือเป็็นตััวแทน ของประชาชนได้้แสดงบทบาทของการอำำ�นวยความ ยุุติิธรรม ควบคู่่กัับผู้้พิิพากษาอาชีีพ และถืือเป็็นหลััก ประกัันให้้กัับประชาชนโดยทั่่�วไป นอกจากนี้้�ยัังมีี กลไกในการให้้ประชาชนมาเป็็นผู้้ไกล่่เกลี่่�ยในคดีี ที่่�ไม่ร้่า้ยแรงได้้ ประสบการณ์์ของต่่างประเทศ 1. 1.1 ชั้้�นตำำ�รวจ ประชาชนเข้้ามามีีส่่วนร่่วมในการ ป้้องกัันอาชญากรรมกัับตำำ�รวจเป็็นส่่วนใหญ่่ ได้้แก่่ อัังกฤษ สกอตแลนด์์ สหรััฐอเมริิกา สาธารณรััฐเกาหลีี สหพัันธ์์สาธารณรััฐเยอรมนีี มีีรููปแบบที่่�เรีียกว่่า ตำำ�รวจ ชุุมชน (Community Police) โดยประชาชนจะร่่วมเป็็น อาสาสมััครทำำ�งานร่่วมกัับตำำ�รวจ ในขณะที่่�ประเทศ ญี่่�ปุ่่�นซึ่่�งมีีระบบป้้อมตำำ�รวจชุุมชน และเปิิดให้้ประชาชน เสนอความเห็็นในการทำำ�งานของตำำ�รวจ โดยเป็็น คณะที่่�ปรึึกษาของป้้อมตำำ�รวจชุุมชน และช่่วยเหลืือ ผู้้เสีียหายในคดีีอาญาในบางกรณีี ส่่วนสาธารณรััฐ เกาหลีีมีีระบบการตรวจสอบการสอบสวนในชั้้�นตำำ�รวจ ซึ่่�งเป็็นคณะกรรมการภาคประชาชน ซึ่่�งการมีีส่่วนร่่วม ในลัักษณะดัังกล่่าวทำำ�ให้้ประชาชนมีีความเชื่่�อมั่่�นและ ไว้้ใจตำำ�รวจในการปฏิิบััติิหน้้าที่่�มากขึ้้�น เพราะได้้เห็็น และร่่วมงานในการป้้องกัันและปราบปรามรวมถึึงการ ให้้ข้้อเสนอแนะต่่าง ๆ ในการทำำ�งาน 1.2 ชั้้�นพนัักงานอััยการ ในประเทศที่่�ใช้้ระบบการ ดำำ�เนิินคดีีอาญาโดยรััฐ ประชาชนจะมีีส่่วนร่่วมใน การดำำ�เนิินคดีี เป็็นข้้อยกเว้้น เช่่น สาธารณรััฐฝรั่่� งเศส สหพัันธ์์สาธารณรััฐเยอรมนีี ประเทศญี่่�ปุ่่�น สาธารณรััฐ เกาหลีี สหรััฐอเมริิกา เพราะอำำ�นาจในการฟ้้องคดีี อยู่่ที่่�รััฐ และดำำ�เนิินงานโดยพนัักงานอััยการ อย่่างไรก็็ดีี ในบางประเทศ เช่่น ประเทศญี่่�ปุ่่�น สาธารณรััฐเกาหลีี ได้้เปิิดโอกาสให้้ผู้้เสีียหายร้้องขอต่่อศาลเพื่่�อทบทวน คำำ�สั่่� งไม่่ฟ้้องของพนัักงานอััยการ หากศาลเห็็นว่่าไม่่มีี เหตุุอัันควร ก็็ให้้ผู้้นั้้�นสามารถนำำ�คดีีมาฟ้้องต่่อศาลได้้ และในบางประเทศ เช่่น ประเทศญี่่�ปุ่่�น และสาธารณรััฐ เกาหลีี มีีการจััดตั้้� งคณะกรรมการภาคประชาชนในการ ตรวจสอบคำำ�สั่่�งไม่่ฟ้้องของพนัักงานอััยการด้้วย ส่่วน ในอัังกฤษ การฟ้้องคดีีโดยประชาชนสามารถกระทำำ�ได้้ จึึงไม่่ได้้มีีการตรวจสอบคำำ�สั่่�งไม่่ฟ้้องของพนัักงาน อััยการ แต่่ในหลาย ๆ ประเทศให้้ประชาชนเข้้ามา ไกล่่เกลี่่�ยในชั้้�นสอบสวนได้้ 1.3 ชั้้�นศาล การมีีส่่วนร่่วมของประชาชนมีีสองรููปแบบ ในประเทศอัังกฤษ สกอตแลนด์์ และสหรััฐอเมริิกา ประชาชนสามารถเป็็นองค์์คณะที่่�ตััดสิินข้้อเท็็จจริิง ที่่�เรีียกว่่า คณะลููกขุุน ในคดีีที่่�ต้้องดำำ�เนิินกระบวน พิิจารณาโดยคณะลููกขุุน (Trial on Indictment) ส่่วนผู้้พิิพากษาจะเป็็นผู้้ปรัับบทลงโทษและกำำ�หนด

34 Study Says 2. ประสบการณ์์ของไทย 2.1 การมีีส่่วนร่่วมในชั้้�นตำำ�รวจ มีีสองรููปแบบที่่� สำำ�คััญคืือ คณะกรรมการตรวจสอบและติิดตาม การบริิหารงานของตำำ�รวจทั้้�งในกรุุงเทพมหานครและ ในต่่างจัังหวััด โดยเป็็นคณะกรรมการภาคประชาชน ที่่�ทำำ�หน้้าที่่�ติิดตาม ตรวจสอบการปฏิิบััติิงานของตำำ�รวจ ในพื้้�นที่่� และให้้คำำ�ปรึึกษาแนะนำำ�ในการดำำ�เนิินงาน ซึ่่�งองค์์ประกอบของคณะกรรมการฯ ดัังกล่่าวคััดเลืือก มาจากผู้้แทนด้้านต่่าง ๆ ตามที่่�กำำ�หนดไว้้ในระเบีียบ ของสำำ�นัักงานตำำ�รวจแห่่งชาติิ ในส่่วนอีีกรููปแบบ หนึ่�่งคืือการร่่วมเป็็นอาสาสมััครป้้องกัันอาชญากรรม หรืือแจ้้งเบาะแสการกระทำำ�ความผิิด หรืือการเป็็น สายลัับให้้กัับตำำ�รวจ เป็็นต้้น 2.2 การมีีส่่วนร่่วมในชั้้�นพนัักงานอััยการ มีีรููปแบบ การเป็็นโจทก์์ร่่วมในประมวลกฎหมายวิิธีีพิิจารณา ความอาญา มาตรา 30 การไกล่่เกลี่่�ยคดีีอาญาก่่อนฟ้้อง หรืือเป็็นผู้้ไกล่่เกลี่่�ย การร้้องขอความเป็็นธรรม ในการสอบสวนต่่อพนัักงานอััยการ เป็็นต้้น และอีีก รููปแบบหนึ่�่งคืือ การเป็็นคณะกรรมการการมีีส่่วน ร่่วมภาคประชาชน แต่่เป็็นเพีียงนโยบายของอััยการ สููงสุุด แต่่ยัังไม่่มีีระเบีียบที่่�เป็็นรููปธรรมในการคััดเลืือก และหลัักเกณฑ์์การได้้มาที่่�ชััดเจนเหมืือนของตำำ�รวจ คณะกรรมการดัังกล่่าวมีีบทบาทในการส่่งเสริิมงานของ อััยการแต่่ละจัังหวััดเป็็นหลััก และไม่่มีีการตรวจสอบ คำำ�สั่่� งไม่่ฟ้้องของพนัักงานอััยการ แต่่มีีสิิทธิิยื่่�นฟ้้องเอง หากเป็็นผู้้เสีียหายในคดีีที่่�พนัักงานอััยการสั่่� งไม่่ฟ้้องนั้้�น 2.3 การมีีส่่วนร่่วมในชั้้�นศาล ส่่วนใหญ่่จะเข้้ามาร่่วม ในชั้้�นการไกล่่เกลี่่�ยคดีีในชั้้�นก่่อนพิิจารณา การดำำ�เนิิน คดีีเด็็กและเยาวชน คดีีกระทำำ�ด้้วยความรุุนแรงใน ครอบครััว นอกจากนั้้�น ประชาชนบางคนจะเข้้ามาร่่วม เป็็นองค์์คณะผู้้พิิพากษาที่่�เรีียกว่่า ผู้้พิิพากษาสมทบ ในความผิิดเกี่่�ยวกัับเด็็กและเยาวชน คดีีทรััพย์์สิิน ทางปััญญาและการค้้าระหว่่างประเทศ โดยเข้้ามา ร่่วมในการพิิจารณาและพิิพากษา อีีกทั้้�งอาจเข้้ามา เป็็นพยานผู้้เชี่่�ยวชาญในคดีีอาญา เพื่่�อให้้ความเห็็น ความรู้้ ในเรื่่�องเกี่่�ยวกัับนิิติิวิิทยาศาสตร์์ต่่อศาล แต่่ยััง ไม่่เปิิดโอกาสให้้ประชาชนมีีส่่วนร่่วมในลัักษณะศาล ลููกขุุน หรืือคณะลููกขุุนเหมืือนในต่่างประเทศ นอกจากนี้้� ศาลยัังให้้ประชาชนมีีบทบาทในการเป็็นผู้้กำำ�กัับดููแล ผู้้ถููกปล่่อยชั่่�วคราว เพื่่�อติิดตามผู้้ต้้องหาหรืือจำำ�เลยที่่� หลบหนีีให้้เข้้ามาสู่่กระบวนพิิจารณา

ประชาชนจะมีีส่่วนร่่วมในกระบวนการยุุติิธรรมทางอาญาเพีียงใด ? 35 3. แนวทางที่ ่� ควรพััฒนาต่่อไป 3.1 ด้้านนโยบาย รััฐควรมีีนโยบายให้้ประชาชนมีี ส่่วนร่่วมในกระบวนการยุุติิธรรมอย่า่งชััดเจนเพราะการ ที่่�ประชาชนมีีส่่วนร่่วม จะทำำ�ให้้การบริิหารงานยุุติิธรรม มีีความเป็็นธรรม โปร่่งใส และเป็็นไปอย่่างเสมอภาค ทั้้�งนี้้�แนวคิิดโดยทั่่�วไปถืือว่่าประชาชนมีีบทบาทสำำ�คััญ ในการอำำ�นวยความยุุติิธรรมควบคู่่ไปกัับการดำำ�เนิินงาน ของเจ้้าพนักังานและศาลในกระบวนการยุุติิธรรม 3.2 สร้้างกลไกในการมีีส่่วนร่่วมของประชาชน ควร ส่่งเสริิมและมีีกลไกทั้้�งในด้้านการบริิหารจััดการและ กฎหมายที่่�เปิิดโอกาสให้้ประชาชนเข้้ามาร่่วมกัับ เจ้้าพนัักงานในกระบวนการยุุติิธรรมในทุุกขั้้�นตอน ของกระบวนการดำำ�เนิินคดีีอาญา ตั้้�งแต่่การป้้องกััน และปราบปรามอาชญากรรม การสอบสวน การพิิจารณา สั่่� งคดีีและการพิิจารณา พิิพากษา จนถึึงการบัังคัับโทษ หรืือคุุมประพฤติิ อย่่างไรก็็ดีี การพััฒนากลไกดัังกล่่าว ขึ้้�นอยู่่กัับความพร้้อมของประชาชนด้้วย เพราะหาก ประชาชนไม่่สนใจที่่�จะเข้้าร่่วม หรืือเข้้ามาเพีียงในนาม ไม่่ได้้มีีความตั้้�งใจในการเข้้ามามีีส่่วนร่่วมเพราะเห็็น ความสำำ�คััญที่่�เป็็นหน้้าที่่�ของประชาชนในการอำำ�นวย ความยุุติิธรรมแก่่ประชาชนแล้้ว การเข้้ามามีีส่่วนร่่วม จะเป็็นช่่องทางของประชาชนบางกลุ่่มในการเข้้ามาหา ผลประโยชน์์ส่่วนตน หรืือปกป้้องญาติิพี่่�น้้องของตน ซึ่่�งกลไกเหล่่านี้้�สามารถพิิจารณาจากความพร้้อม ค่่านิิยม และวััฒนธรรมของสัังคมไทยประกอบ และจะ ต้้องพิิจารณาว่่า ประชาชนจะเข้้ามามีีส่่วนร่่วมในระดัับ ใดจึึงจะเหมาะสม และสามารถอำำ�นวยความยุุติิธรรมได้้ 3.3 สร้้างความตระหนัักและการมีีส่่วนร่่วมของ ประชาชนในทุุกระดัับชั้้�น เพื่่�อเตรีียมความพร้้อม ของประชาชนที่่�จะเข้้ามามีีส่่วนร่่วมเพื่่�ออำำ�นวย ความยุุติิธรรมทางอาญา 3.4 ตััวอย่่างในต่่างประเทศที่่�นำำ�เสนอข้้างต้้น เป็็นเพีียงประสบการณ์์ของต่่างประเทศที่่�ประสบ ความสำำ�เร็็จ จึึงควรนำำ�มาพิิจารณาเป็็นแนวทางปรัับใช้้ กัับประเทศไทย เช่่น การมีีคณะกรรมการภาคประชาชน ในระดัับตำำ�รวจ พนัักงานอััยการ เพื่่�อร่่วมมืือ สนัับสนุุน และตรวจสอบการทำำ�งาน การมีีส่่วนร่่วมของประชาชน ในชั้้�นศาล เช่่น การพััฒนาระบบศาลลููกขุุนต่่อจากระบบ ผู้้พิิพากษาสมทบ เพื่่�อให้้นำำ�มาใช้้กัับคดีีร้้ายแรง เป็็นต้้น นอกจากนี้้� มีีข้้อพิิจารณาต่่อไปว่่า หากจะเพิ่่� มจำำ�นวน ผู้้ทรงคุุณวุุฒิิในคณะกรรมการตุุลาการศาลยุุติิธรรม คณะกรรมการอััยการ และคณะกรรมการตำำ�รวจ ให้้มากกว่่าที่่�กำำ�หนดไว้้ เพื่่�อส่่งเสริิมให้้ประชาชน เข้้ามามีีบทบาทในการกำำ�หนดนโยบายหรืือเสนอ ความเห็็นที่่�เกี่่�ยวกัับการบริิหารงานยุุติิธรรมทางอาญา จะเป็็นอีีกแนวทางหนึ่�่งที่่�จะทำำ�ให้้ประชาชนเข้้ามามีี บทบาทมากกว่่าที่่�มีีในปััจจุุบััน อย่่างไรก็็ดีี การมีีส่่วนร่่วมของประชาชนที่่�กล่่าวมา ข้้างต้้น ผู้้เขีียนเห็็นว่่าเป็็นหลัักการที่่�ควรพััฒนาต่่อไป แต่่ขึ้้�นอยู่่กัับความพร้้อมของทั้้�งประชาชนและ เจ้้าพนัักงานในกระบวนการยุุติิธรรมที่่�จะยอมรัับและ สร้้างกลไกความร่่วมมืือกัันเพีียงใด ทั้้�งนี้้�เป้้าหมาย สำำ�คััญคืือ การสร้้างความเป็็นธรรมให้้กัับสัังคมโดย การอำำ�นวยความยุุติิธรรมให้้เกิิดความเป็็นธรรม รวดเร็็ว โปร่่งใส และเป็็นที่่�น่่าเชี่่�อถืือของประชาชนต่่อไป เนื้้�อหาจาก “โครงการศึึกษาวิิจััยว่่าด้้วยการมีีส่่วนร่วม่ ของประชาชนในการบริิหาร งานและการอำำนวยความยุุติิธรรมทางอาญาของสำนัำ ักงานอััยการสููงสุุด (Research Project: Public Participation in the Administration of Criminal Justice)” (2566). ศาสตราจารย์์ณรงค์์ ใจหาญ และคณะ

36 Training and Professional Development with TU ร่่วมเดิินทางสู่่การเป็็นบุุคลากรทางกฎหมายที่่�เปี่่� ยมด้้วย คุุณภาพไปพร้้อมกัันกัับ “ศููนย์์อบรมและให้้คำำปรึึกษาทาง กฎหมาย (Legal Training and Consultancy Center) คณะนิิติิศาสตร์์ มหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์์” หรืือ “LeTEC” การจััดอบรมที่ ่�มีีคุุณภาพและมาตรฐานด้้วยหลัักสููตรที่ ่� ทัันสมััย จาก LeTEC ถููกออกแบบและพััฒนาให้้ตอบโจทย์์ บุุคลากรทางกฎหมายในสาขาต่่าง ๆ ไม่ว่่าจะ หน่่วยงานภาครััฐ Training and Professional Development โครงการอบรมหลัักสููตรประกาศนีียบััตร กฎหมายมหาชน รุ่่�นที่่� 52 (Onsite) 1. โครงการอบรมที่่�อยู่่�ระหว่่างดำำเนิินการรัับสมััคร วัันเวลาและสถานที่่�: - 20 มีีนาคม ถึึงวัันที่่� 10 มิิถุุนายน 2566 - ทุุกวัันจัันทร์์ถึึงวัันศุุกร์์ เวลา 17.30-20.30 น. - วัันเสาร์์ เวลา 09.00-16.00 น. - คณะนิิติิศาสตร์์ มหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์์ วัตถุั ปรุะสงค์์เพื่่�อเป็็นศูนูย์์กลางในการให้้ความรู้้ และเผยแพร่่ ความคิิดและการศึึกษาค้้นคว้้าทางวิิชาการเกี่่�ยวกัับกฎหมาย รััฐวิิสาหกิิจ ภาคธุุรกิิจเอกชน ไปจนถึึงกลุ่่มผู้้บริิหาร นัักวิิชาการ บุุคคลทั่่� วไป หรืือผู้้ที่่� ต้้องการทัักษะชั้้�นสููงเฉพาะทาง LeTEC ยัังรัับออกแบบหลัักสููตรอบรมตามที่่�หน่่วยงานหรืือ บริษัิ ัทต้้องการ โดยคำำนึึงถึึงความต้้องการขององค์์กร และปรับั เปลี่่�ยนหลัักสููตรให้้สอดคล้้องกัับการดำำเนิินงานและประกอบ กิิจการที่่�เปลี่่�ยนแปลงอยู่่เสมออีีกด้้วย มหาชน ผลิิตนัักกฎหมายในภาครััฐที่ ่�มีีความเข้้าใจพื้้�นฐาน ในทางกฎหมายมหาชนให้้มีีความรู้้ ความเข้้าใจใ น แนวความคิิดทางทฤษฎีีกฎหมายมหาชน และการบริิหารงาน ภาครััฐในเชิิงระบบ ตลอดจนสามารถนำำความรู้้ความเข้้าใจ ดัังกล่่าวไปปรัับใช้้กัับกา รปฏิิบััติิ หน้้าที่่� ทางกฎหมาย ที่ ่� ตนรัับผิิดชอบอย่่างมีีประสิิทธิิภาพและประสิิทธิิผล ยิ่่�งขึ้้�น เป็็นการตระเตรีียมบุุคลากรในภาครััฐ เพื่่�อรองรัับ การเกิิดขึ้้�นขององค์์การและแนวความคิิดทางกฎหมายมหาชน ใหม่่ๆ และยกระดัับคุุณภาพผู้้ที่่�เป็็นนัักกฎหมายอยู่่แล้้วให้้มีี ความรู้้ทางกฎหมายเฉพาะด้้านมากยิ่่� งขึ้้�น

Training and Professional Development with TU LAW 37 โครงการอบรมหลัักสููตรครููผู้้�สอนกฎหมาย ระดัับมััธยมศึึกษา รุ่่�นที่่� 17 (Onsite) โครงการอบรมภาษาอัังกฤษสำำหรัับ นัักกฎหมาย รุ่่�นที่่� 14 (Onsite) โครงการอบรมหลัักสููตรประกาศนีียบััตร กฎหมายภาษีีอากร รุ่่�นที่่� 10 (Online) โครงการอบรมหลัักสููตรกฎหมายคุ้้�มครอง ผู้้�บริิโภคสำำหรัับผู้้�ประกอบการ รุ่่�นที่่� 3 (Online) โครงการหลัักสููตรฝึึ กอบรมเจ้้าหน้้าที่่�คุ้้�มครอง ข้้อมููลส่่วนบุุคคล (DPO) ภายใต้้การกำำกัับดููแล ของสำำนัักงานคุ้้�มครองข้้อมููลส่่วนบุุคคล 2. 5. 7. 8. 6. 3. 4. วัันเวลาและสถานที่่�: - วัันจัันทร์์ที่่� 24 ถึึงวัันศุุกร์์ที่่� 28 เมษายน 2566 เวลา 08.30- 17.30 น. - วัันเสาร์์ที่่� 29 เมษายน เวลา 9.00-14.00 น. - คณะนิิติิศาสตร์์ มหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์์ จำำนวนชั่่�วโมง ตลอดหลัักสููตร 31.5 ชั่่� วโมง หลัักการสำคัำ ัญของการจััดหลัักสููตรการอบรมครููผู้้สอน กฎหมายระดัับมััธยมศึึกษา คืือ การมุ่่งเสริิมศัักยภาพให้้แก่่ครูู หรืืออาจารย์์ผู้้สอนในเนื้้�อหาวิิชาดัังกล่่าวทั้้� งที่ ่�มีี และไม่่มีีความ รู้้พื้้�นฐานด้้านกฎหมายโดยตรงให้้เข้้าใจเนื้้�อหากฎหมายเบื้้�อง ต้้นเพีียงพอที่ ่� จะนำำ ไปสอนในชั้้�นเรีียนได้้ โดยคณะนิิติิศาสตร์์ มหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์์ เป็็นผู้้นำำทางวิิชาการด้้านนิิติิศาสตร์์ มีีคณาจารย์์ที่ ่�มีีศัักยภาพสููงที่ ่� จะเสริิมศัักยภาพครููผู้้สอนได้้ โดยถืือเป็็นกิิจกรรมทางวิิชาการที่่�ให้้บริิการแก่่สัังคม (CSR) โดยเป้้าหมายสููงสุุดอยู่่ที่่� คุุณภาพของผู้้เรีียนเป็็นสำำคััญ วัันเวลาและสถานที่่�: - วัันที่่� 22 พฤษภาคม - วัันที่่� 19 กรกฎาคม 2566 ทุุกวัันจัันทร์์ ถึึงวัันพฤหััสบดีี - เวลา 17.30-20.30 น. - คณะนิิติิศาสตร์์ มหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์์ ท่่าพระจัันทร์์ โดยการอบรมในโครงการนี้้�มุ่่งเน้้นให้้ผู้้เข้้าอบรมเรีียนรู้้ คำศัำ ัพท์์และสำำนวนภาษาอัังกฤษทางกฎหมายและเข้้าใจ เนื้้�อหาของกฎหมายในทางสารบััญญััติิในวิิชาที่ ่� ตอบสนอง ความต้้องการของผู้้ปฏิิบััติิงานทางกฎหมายโดยเฉพาะ อย่่างยิ่่� งวิิชาที่่�เกี่่�ยวกัับองค์์กรทางธุุรกิิจหลัักกฎหมายสััญญา และหลัักกฎหมายละเมิิดในกฎหมายอัังกฤษ การร่่างและ ตรวจสััญญาภาษาอัังกฤษ การแปลกฎหมาย และการเขีียนคำำ บอกกล่่าวและหนัังสืือโต้้ตอบทางกฎหมาย ทั้้�งนี้้� การเรีียน การสอนจะใช้้ภาษาอัังกฤษเป็็นส่่วนใหญ่่ เพื่่�อประโยชน์์ใน การฝึึกทัักษะการฟััง โดยอาจบรรยายสรุุปเป็็นภาษาไทยให้้ ผู้้เข้้าอบรมเป็็นบางช่่วงตามที่ ่� จำำ เป็็นเพื่่�อประกอบความเข้้าใจ เนื้้�อหาการสอนสำำหรับผู้้ ัซึ่�ง่ยัังขาดทัักษะการฟัังในช่่วงเริ่่ม�ต้้น วัันเวลาและสถานที่่�: - วัันที่่� 6 มิิถุุนายน ถึึงวัันที่่� 24 กรกฎาคม 2566 - ทุุกวัันจัันทร์์ถึึงพฤหััสบดีีตั้้� งแต่่เวลา 17.30-20.30 น. - คณะนิิติิศาสตร์์ มหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์์ ท่่าพระจัันทร์์ รวมจำำ นวน 84 ชั่่� วโมง วััตถุุประสงค์์เพื่่�อเพิ่่�มพููนความรู้้ความเข้้าใจเกี่่�ยวกัับ กฎหมายภาษีีอากรให้้กัับนัักกฎหมาย นัักธุุรกิิจ และบุุคคล ภายนอกผู้้ที่่� สนใจ เพื่่�อนำำความรู้้ที่่�ได้้ไปใช้้ในการทำำงาน ได้้อย่่างถููกต้้องและมีีประสิิทธิิภาพมากยิ่่� งขึ้้�นสามารถมองเห็็น ประเด็็นทางภาษีีและแก้้ไขปััญหาได้้อย่่างทัันท่่วงทีีรวมถึึง เชื่่�อมโยงความสััมพัันธ์์ระหว่่างกฎหมายภาษีีและกฎหมาย อื่่�น ๆ ได้้ วัันเวลาและสถานที่่�: - วัันที่่� 17 - 25 มิิถุุนายน 2566 - ทุุกวัันเสาร์์และวัันอาทิิตย์์ เวลา 09.00-16.30 น. - คณะนิิติิศาสตร์์ มหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์์ ท่่าพระจัันทร์์ จำำ นวน 24 ชั่่� วโมง โดยมีีวััตถุุประสงค์์เพื่่� อสร้้างความรู้้ความเข้้าใจใน หลัักการกฎหมายคุ้้มครองผู้้บริิโภคของประเทศไทย ให้้ผู้้ ประกอบการเข้้าใจถึึงกระบวนการในการพิิจารณาคดีีคุ้้มครอง ผู้้บริิโภคของประเทศไทย และเพื่่�อทำำ ให้้ทราบถึึงองค์์กร และกลไกที่่�เกี่่�ยวข้้องเพื่่�อการคุ้้มครองสิิทธิิของผู้้บริิโภคของ ประเทศไทย โครงการที่่�มีีแผนดำำเนิินการ จััดอบรม ระหว่่างเดืือน เมษายน - ธัันวาคม 2566 ขอทราบแผนดำำเนิินการและรายละเอีียดเพิ่่�มเติิมได้้ที่่� : Website: www.letec.law.tu.ac.th Tel: 0-2613-2127, 0-2613-2965 E-mail: [email protected] Facebook: LeTEC.LawTU Line ID: @leteclawtu โครงการอบรมความรู้้�พื้้�นฐานว่่าด้้วยเทคโนโลยีี บล็็อกเซน (Blockchain Technology), สิินทรััพย์์ดิิจิิทััล (Digital Assets): เทคโนโลยีี กฎหมาย กฎเกณฑ์์ แนวปฏิิบััติิ (Online) โครงการอบรมความรู้้�พื้้�นฐาน ว่่าด้้วย Metaverse และกฎหมาย (Online)

38 End Credit รายนามผู้้�จััดทำำ TU LAW E-Magazine คณะนิิติิศาส ตร์์ มหาวิิทยาลััยธรรมศาส ตร์์ มีี วััตถุุป ระสง ค์์เพื่่�อเ ป็็นสื่่�อป ระชา สััม พัันธ์์ ข่่า วสา ร งา นวิิจััย ผ ลงา นวิิชากา ร การสััมม นาวิิชากา ร แ ล ะ กิิ จ กรร ม ต่่าง ๆ ระห ว่่างคณะ กัับ ศิิษ ย์์เ ก่่า ศิิษ ย์์ ปััจจุุ บััน รว มทั้้�งป ระชาชนผู้้�ส น ใ จ TU LAW E-Magazine โดย มีี กำำ ห นดออกเ ป็็นรายไตรมาส ฉ บัับนี้้� เ ป็็ น ฉ บัับที่่� 1 ปีีที่่� 1 ป ร ะ จำำ เดืื อนมีี นาคม พ.ศ. 2566 คณะกรรมกา รจััด ทำำ TU LAW E-Magazine มีีค วาม ยิินดีี เ ป็็ น อ ย่่างยิ่่� งที่่� จะจััด ส่่ง TU LAW E-Magazine ฉ บัับ ต่่อไปให้้ แ ก่่ ท่่า นใ น เดืื อนมิิถุุ นาย น พ.ศ. 2566 รองศาสตร า จ ารย์์ ด ร.ณภััท ร สรอััฑฒ์์ อา จ ารย์์ฐิิติิ รััตน์์ ทิิพย์์ สััมฤทธิ์์ กุ � ุ ล อา จ ารย์์ป วีีร์์ เจนวีี ร ะนนท์์ อา จ ารย์์สห รััฐ อกนิิษฐศาส ตร์์ นายก ษิิ ดิิศ อ นััน ท นาธ ร นายณ กััน เส ริิม สุุ ข นาง ทััศ นีี ย์์ ศิิ ล ปนรเศ ร ษฐ์์ นายธ น ก ร ว ง ษ์์ ปััญญา นางสาวธิิสา สาด บุุญสร้้าง นาย ธีรกุีุ ล สุุวรรณไตรย์์ นางสาวนริิ น ท ร โนรัันด์์ นางสา วเป มิิกา ชูู เมืือง นางสาวรััตนรััก ษ์์ แซ่่ ตึ๊�๊ง นายลืือสาย พลสััง ข์์ นาย ศิิ รวิิช ญ์์ บุุญมา นางสาวศุุ ภลัักษ ณ์์ ไทยแท้้ นาย สุุรพัันธ์์ ภัักษาแส ว ง นายอ นุุวรรตน์์ รอด สุุ ข ศาสตร า จ ารย์์ พิิเศษ เรวััต ฉ่ำำเฉ ลิิม ศาสตร า จ ารย์์ ณ ร ง ค์์ ใ จหาญ อา จ ารย์์อ ภิินพ อติิ พิิบููลย์์ สิิ น อา จ ารย์์ก ษิิ ดิิศ อ นััน ท นาธ ร คุุณ ขััตติิยา ส วััส ดิิผ ล คุุณเ ท่่า พิิภพ ลิ้้� ม จิิตร ก ร คุุณยิ่่� ง ชีี พ อััชฌานนท์์ คุุณสกลธีี ภััท ทิิย กุุ ล คุุณ สุุ ณััฐชา โ ล่่ส ถ าพรพิิ พิิธ คุุณอรรถวิิช ช์์ สุุวรรณภััก ดีี About TU LAW E-Magazine | เกี่่�ยว กัับจุุลสาร Editorial Board Members | คณะ กรรม การ จััดทำำ Contributors | นัักเขีี ยนกิิต ติิมศัักดิ์์� TU LAW E-Magazine Vol. 1 Issue 1

รายนามผู้้�จััดทำำ 39

8 Law Data “ถ้้าปราศจากความบริิสุุทธิ์์�ยุุติิธรรมแล้้ว ความรู้้ความสามารถอัันเลอเลิิศ ก็็หาประโยชน์์อัันใดมิิได้้แก่่ประชาชน” ศาสตราจารย์์สััญญา ธรรมศัักดิ์์�