ระบบต่อมไร้ท่อ ( Endocrine System )
ต่อมไร้ท่อ หมายถึงต่อมไม่มีท่อ สิ่งที่หลั่งจากต่อมเหล่านี้เข้าสู่กระแสเลือดไหลเวียนโดยตรง ไม่ต้องผ่านท่อ ดังนั้นเซลล์ของต่อมไร้ท่อจะสัมผัสกับหลอดเลือดฝอยภายในต่อมอย่างใกล้ชิดต่อมเหล่านี้จึงมีเลือดมาเลี้ยงอย่างมากมาย
ต่อมเดียวกันอาจมีทั้งต่อมไร้ท่อและต่อมมีท่ออยู่ด้วยกันเช่น ตับอ่อน อัณฑะ และรังไข่ ตับอ่อนหลั่งน้ำย่อยผ่านท่อไปสู่ดูโอดีนัม และขณะเดียวกันกลุ่มเซลล์ของตับอ่อน (islets oflangerhans) ก็หลั่งฮอร์โมนสู่กระแสเลือดโดยตรง อัณฑะก็สร้างตัวอสุจิผ่านออกไปทางท่อ แต่ขณะเดียวกันก็มีกลุ่มเซลล์เลย์ดิก (cells of Leydig) สร้างฮอร์โมนเพศสู่กระแสโลหิต
ต่อมไร้ท่อสร้างสารเคมีซึ่งมักจะเรียกว่า ฮอร์โมน ซึ่งจะไปควบคุมหรือดัดแปลงสมรรถภาพของเซลล์ของอวัยวะอื่นๆ ผลของมันอาจไปกระตุ้นหรือยับยั้งก็ได้
ต่อมใต้สมอง ( pituitary gland ) เป็นต่อมที่มีขนาดเล็ก รูปร่างกลม อยู่ใต้สมองแบ่งเป็น 2 ส่วน คือ ต่อมใต้สมองส่วนหน้า ( anterior pituitary หรือ adenohypophysis ) และต่อมใต้สมองส่วนหลัง ( posterior pituitary หรือ neurohypophysis ) เป็นศูนย์ควบคุมใหญ่ของร่างกาย มีหน้าที่สำคัญหลายอย่าง เช่น สร้างฮอร์โมนควบคุมการเจริญเติบโตของร่างกายและกระดูก และสร้างฮอร์โมนที่ทำให้ความดันเลือดสูงขึ้น ทำให้ปัสสาวะเป็นปกติ และกระตุ้นให้เกิดการบีบตัวของมดลูกในเพศหญิงขณะคลอดบุตรด้วย นอกจากนี้ยังทำหน้าที่ควบคุมการทำงานของต่อมไร้ท่ออื่น ๆ เช่น ต่อมไทรอยด์ ต่อมหมวกไต ต่อมพาราไทรอยด์ รวมไปถึงควบคุมการทำงานของระบบสืบพันธ์ของเรา
ต่อมใต้สมองส่วนหน้า จะควบคุมต่อมไทรอยด์ ต่อมหมวกไต อัณฑะ และรังไข่ ฮอร์โมนที่ผลิต เช่น
โกรว์ทฮอร์โมน ( growth hormone ) กระตุ้นการเจริญเติบโตของกระดูกและเนื้อเยื่ออื่น ๆ ในร่างกาย ถ้าต่อมใต้สมองผลิตโกรว์ทฮอร์โมนมากเกินไป อาจทำให้เด็กสูงผิดปกติ ถ้าผลิตน้อยเกินไปอาจทำให้เด็กเตี้ยผิดปกติ
โพรแล็กติน ( prolactin ) กระตุ้นการผลิตน้ำนมของสตรีให้นมบุตร
ไทโรโทรพิน ( thyrotropin ) กระตุ้นต่อมไทรอยด์ให้ผลิตฮอร์โมนไทรอยด์
คอร์ทิโคโทรพิน ( corticotrophin ) กระตุ้นให้ต่อมหมวกไตผลิตฮอร์โมนหลายชนิด
ต่อมใต้สมองส่วนหลังจะหลั่งฮอร์โมนชื่อ antidiuretic hormone ) ช่วยควบคุมสมดุลน้ำ ในร่างกาย โดยมีผลต่อไตและปริมาตรปัสสาวะที่ถ่ายออกมา และลั่งออกซีโทซิน ( oxytocin ) กระตุ้นให้มดลูกบีบตัวระหว่างคลอด
(//www.bcnpy.ac.th/wiki/index.php/%E0%B8%95%E0%B9%88%E0%B8%AD%E0%B8%A1%E0%
B9%83%E0%B8%95%E0%B9%89%E0%B8%AA%E0%B8%A1%E0%B8%AD%E0%B8%87
เกี่ยวกับต่อมใต้สมอง )
ต่อมหมวกไต ( adrenal gland ) เป็นต่อมที่มีรูปร่างค่อนข้างแบนคล้ายหมวกครอบอยู่ส่วนบนของไต แบ่งออกเป็น 2 ชั้น ชั้นในสร้างฮอร์โมนอะดรีนาลินซึ่งมีคุณสมบัติเหมือนสารที่หลั่งจาปลายประสาทอัตโนวัติ โดยจะกระตุ้นร่างกายทุกส่วนให้เตรียมพร้อม ส่วนชั้นนอกสร้างฮอร์โมนคอทิซอล หน้าที่ควบคุมการเผาผลาญอาหาร ตลอดจนฮอร์โมนออลโดสเทอโรนทำหน้าที่ควบคุมการดูดซึมเกลือที่ไต
//www.pibul.ac.th/vichakan/sciweb/Biology42042/Hormone/Hormone/html/Website-endocrine-system/Adrenal.htm ฮอร์โมนจากต่อมหมวกไต
ต่อมไทรอยด์ ( thyroid gland ) เป็นต่อมที่มีลักษณะเป็นพู 2 พู เชื่อมต่อกันเป็นต่อมที่อยู่ติดกับกล่องเสียงและหลอดลม ต่อมนี้จะมีขนาดโตขึ้นตามอายุ เพศ และภาวะโภชนาการทำหน้าที่หลั่งฮอร์โมนที่เรียกว่า ไทรอกซิน ( thyroxin ) ซึ่งมีความสำคัญต่อการเจริญเติบโตของร่างกายให้ดำเนินไปอย่างเหมาะสม
//www.pibul.ac.th/vichakan/sciweb/Biology42042/Hormone/Hormone/html/Website-endocrine-system/thyroid.htm ( ต่อมไทรอยด์ )
ต่อมพาราไทรอยด์ ( parathyroid gland ) เป็นต่อมขนาดเล็กมี 2 คู่ อยู่ติดกับต่อมไทรอยด์ ทำหน้าที่สร้งฮอร์โมนพาราฮอร์โมนที่ทำหน้าที่ควบคุมปริมาณแคลเซียมในเลือดและรักษาความเป็นกรดเป็นด่างในร่างกายให้อยู่ในระดับที่เหมาะสม
//www.pibul.ac.th/vichakan/sciweb/Biology42042/Hormone/Hormone/html/Website-endocrine-system/Parathyroid.htm ( ต่อมพาราไทรอยด์ )
ต่อมที่อยู่ที่ตับอ่อน ( islets of langerhans ) เป็นต่อมที่สร้างฮอร์โมนอินซุลิน ทำหน้าที่ควบคุมปริมาณน้ำตาลในกระแสเลือด ถ้าขาดฮอร์โมนชนิดนี้จะทำให้เป็นโรคเบาหวานเพราะร่างกายไม่สามารถเปลี่ยนน้ำตาลในเลือดให้เป็นไกลโคเจนเก็บไว้ในกล้ามเนื้อหรือในตับได้ ตับอ่อนทำหน้าที่ทั้งเป็นต่อมมีท่อคือการสร้างน้ำย่อยไปที่ลำไส้เล็กและเป็นต่อมไร้ท่อสร้างฮอร์โมนเซลล์ที่ทำหน้าที่ในการผลิตฮอร์โมนไอเลตส์ออฟแลงเกอร์ฮานส์
ไอเลตส์ออฟแลงเกอร์ฮานส์ ( Islets of Langerhans ) มีปริมาณ 1 – 3 เปอร์เซ็นต์ของเนื้อเยื่อตับอ่อนทั้งหมด
//www.pibul.ac.th/vichakan/sciweb/Biology42042/Hormone/Hormone/html/Website-endocrine-system/Pancreas.htm ( ตับอ่อน )
ต่อมเพศ ( Gonads ) คือ รังไข่ ( ovary ) ในเพศหญิง และอัณฑะ ( testis ) ในเพศชาย โดยที่รังไข่ทำหน้าที่ ผลิตเซลล์สืบพันธุ์คือ ไข่และผลิตฮอร์โมนเพศหญิงคือฮอร์โมนเอสโตเจนกับฮอร์โมนโปรเจสเทอโรน เป็นฮอร์โมนควบคุมเกี่ยวกับลักษณะต่าง ๆ ของเพศหญิง เช่น มีเสียงเล็กแหลม สะโพกผาย การขยายใหญ่ของอวัยวะเพศและเต้านม ส่วนอัณฑะทำหน้าที่สร้างตัวอสุจิและสร้างฮอร์โมนเพศชาย คือ ฮอร์โมนเทสทอสเทอโรน เพื่อควบคุมลักษณะต่าง ๆ ของเพศชาย เช่น มีเสียงแตกห้าว ลูกกระเดือกแหลม (ลูกกระเดือก เป็นกระดูกชิ้นหนึ่งที่อยู่ในกล่องเสียงทั้งผู้ชายและผู้หญิง ลูกกระเดือกของผู้ชายเรียกว่า อดัมส์ แอปเปิ้ล (Adams apple) แปลว่าแอปเปิ้ลของอดัมส์ (มาจากความเชื่อของชาวคริสต์ที่ว่าอดัมส์ซึ่งเป็นบรรพบุรุษของผู้ชายไปกินแอปเปิ้ลซึ่งเป็นผลไม้ต้องห้ามในสวนของพระเจ้า เมื่อพระเจ้าจับได้ก็สาปให้ติดคอ) มีลักษณะเป็นแผ่น 2 แผ่น เชื่อมประกบทำมุมกันเป็นชั้นเดียว ในผู้ชายมีลักษณะแหลมยื่นออกมา ส่วนลูกกระเดือกของผู้หญิงเรียกว่า เอปิกลอตติส (Epiglottis) เป็นกระดูกอ่อนรูปร่างเรียบป้านคล้ายใบไม้ทำให้มองเห็นไม่ชัด )มีขนขึ้นบริเวณหน้าแข้ง รักแร้ และอวัยวะเพศ
ต่อมไทมัส ( thymus gland ) เป็นต่อมเดี่ยวที่มีลักษณะ 2 ติดกัน อยู่ระหว่างทรวงอกรอบเส้นเลือดใหญ่ของหัวใจ ต่อมนี้จะเจริญเต็มที่ตั้งแต่อยู่ในครรภ์มารดา และจะค่อย ๆ เล็กลงเมื่อเริ่มเข้าสู่วัยผู้ใหญ่ ทำหน้าที่ควบคุมระบบภูมิคุ้มกันในร่างกาย
//www.pibul.ac.th/vichakan/sciweb/Biology42042/Hormone/Hormone/html/Website-endocrine-system/thymus.htm ( ต่อมไทมัส )
ชื่อ ............................ นามสกุล ............................ ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 6 / ...... เลขที่ ....
ใบงาน
เรื่อง ระบบต่อมไร้ท่อ
คำชี้แจง ให้นักเรียนนำข้อความที่อยู่ด้านบนไปเติมหน้าคำถามให้สัมพันธ์กัน
โกรทฮอร์โมน เอสโตรเจน พาราฮอร์โมน อะดรีนาลีน กลูโคคอร์ติคอยด์
ไทรอกซิน อินซุลิน พิทูอิทารี ต่อมไทมัส เทสโทสเตอโรน
.......................................................... 9. ควบคุมการทำงานของระบบภูมิคุ้มกันของร่างกาย