ร่ายยาวมหาเวสสันดรชาดก กัณฑ์มัทรี มีกี่คาถา

มหา + เวสสันดร + ชาดก หมายถึงเรื่องราวที่เกี่ยวกับพระพุทธเจ้าในพระชาติกำเนิดอันยิ่งใหญ่ คือเป็นพระเวสสันดร (เวสส หมายถึง พ่อค้า + อันดร หมายถึง ระหว่าง)

มหาเวสสันดรชาดก เป็นพระชาติสุดท้ายก่อนจะตรัสรู้เป็นพระพุทธเจ้ า ทรงบำเพ็ญ บารมีถึงขั้นสูงสุด เรียก สมดึงสบารมี มีทศบารมี อุปบารมี และ ปรมัตถบารมี พระโพธิสัตว์ในกำเนิดพระเวสสันดรได้สร้างแบบของมนุษย์ ผู้ก้าวถึงขั้นสูงสุดแห่งการดำเนินในทางวิวัฒนาการ อันนำไปสู่ความ เต็มเปี่ยมทางจริยธรรมและความรู้เหมาะแก่การข้ามพ้นโอฆะห้วงสุด ท้ายเพราะเหตุนี้กำเนิดสุดท้ายจึงได้นามว่า “มหาชาติ”

ประพันธ์โดย เจ้าพระยาพระคลัง(หน)

แต่งเป็นร่ายยาว มีจุณณียบท ซึ่งใช้ภาษาบาลีเป็นบทนำเรื่องของแต่ละกัณฑ์ ส่วนเนื้อเรื่อง ยกคาถาบาลีขึ้นเป็นหลักแล้วแปลเป็นภาษาไทย ด้วยร่ายยาว คาถา คือ ฉันท์ที่แต่งภาษาบาลี เรียก ปัฐยาวัตฉันท์ คาถาหนึ่ง คือ ฉันท์บทหนึ่ง ดังนั้นร่ายยาวมหาเวสสันดรชาดก มี ๑,๐๐๐ คาถา จึงเรียกว่า คาถาพัน

๑. สมัยสุโขทัยเรียกมหาเวสสันดรชาดกว่า “มหาชาติ” เพราะปรากฏหลักฐานในศิลาจารึกสมัยสุโขทัยหลักที่ ๓ เรียกว่าจารึก “นครชุม” ในรัชสมัยของพญาลิไทย (พระมหาธรรมราชาที่ ๑) มีใจความว่า “ธรรมเทศนาอันเป็นต้นว่า พระมหาชาติ หาคนสวดแลมิได้”

๒. เป็นคัมภีร์ทางพุทธศาสนาฝ่ายบาลีตกมาถึงเมืองไทย ยังไม่มีผู้แปลภาษาบาลีออกเป็นภาษาไทย พุทธศาสนิกชนก็นิยมเทศน์และสวดกัน เฉพาะที่เป็นภาบาลีล้วนๆ ซึ่งมีพันคาถา จึงเรียกกันว่า “คาถาพัน”

๓. จากหลักฐาน ที่ปรากฏในศิลาจารึกนครชุม พ.ศ. ๑๙๐๐ ศิลาจารึกวัดป่ามะม่วง พ.ศ. ๑๙๕๐ ศิลาจารึกวัดเขมา พ.ศ. ๒๐๗๙ ทำให้ทราบว่า ในสมัยสุโขทัยมีผู้รู้ขวนขวายแปลเวสสันดรชาดกออกเป็นภาษาไทย และมีผู้เลื่อมใสศรัทธาได้ร้อยกรองขึ้นให้ไพเราะมีกันหลายสำนวน หลายตอน เรียกว่า “กัณฑ์” มีทั้งหมด ๑๓ กัณฑ์ สันนิษฐานว่าคงแบ่งตามหลักเกณฑ์ ธุดงค์คุณ ๑๓ คงไม่ได้แต่งไว้เป็นกาพย์ กลอน หรือ ร่าย จึงไม่มีสำนวนปรากฏเหลืออยู่

๔. ในสมัยสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถซึ่งครองกรุงศรีอยุธยาตั้งแต่ พ.ศ.๑๙๙๑ ถึง พ.ศ. ๒๐๓๐ รวม ๔๑ ปี ระยะหลังของรัชกาลได้โปรด ให้ประชุมพระภิกษุสงฆ์ และนักปราชญ์ช่วยกันแต่งมหาชาติคำหลวง เมื่อปี พ.ศ. ๒๐๒๕ สำหรับสวดให้พุทธศาสนิกชนฟัง คำประพันธ์ที่ใช้ มีทั้ง โคลง ร่าย ฉันท์และกาพย์

๕. สมัยสมเด็จพระเจ้าทรงธรรม ทรงโปรดให้นักปราชญ์และกวีแปลเป็นร่ายยาวเมื่อ พ.ศ. ๒๑๗๐ ใช้สำหรับเทศน์ เรียก กาพย์มหาชาติ แต่ยาวเกินไป ไม่สามารถเทศน์ให้จบภายในวันเดียวได้

๖. มหาชาติกลอนเทศน์ หรือร่ายยาวมหาเวสสันดรชาดก เป็นมหาชาติฉบับแปลสำหรับเทศน์ให้จบในวันเดียว แต่งด้วยร่ายยาว มีมากมายหลายสำนวน เมื่อกระทรวงศึกษาธิการจะนำมาเป็นแบบเรียนได้คัดเลือกสำนวนที่ดีมารวมกันเป็นเล่ม เรียกว่า ร่ายยาวมหาเวสสันดรชาดก ฉบับกระทรวงศึกษาธิการ ได้รับการยกย่องจากวรรณคดีสโมสร ในรัชกาลที่ ๖ ให้เป็น ยอดของวรรณคดีประเภทกลอนเทศน์

๑. กัณฑ์ทศพร เริ่มตั้งแต่พระพุทธเจ้าตรัสรู้ แล้วเสด็จไปเทศนาโปรดพระเจ้าพิมพิสาร ต่อจากนั้นเสด็จไปโปรดพุทธบิดาและพระประยูรญาติที่กรุงกบิลพัสดุ์ เกิดฝนโบกขรพรรษ พระสงค์สาวกกราบทูลอาราธนาให้ทรงแสดงเรื่องมหาเวสสันดรชาดก เริ่มตั้งแต่เมื่อกัปที่ ๙๘ นับแต่ปัจจุบัน พระนาง ผุสดีซึ้งจะทรงเป็นพระมารดาของพระเวสสันดร ทรงอธิษฐานขอเป็นมารดาของผู้มีใจบุญจบลงตอนพระนางได้รับพร ๑๐ ประการจากพระอินทร์ อานิสงค์ของผู้บูชากัณฑ์นี้คือ ผู้นั้นจะได้รับทรัพย์สมบัติดังปรารถนา ถ้าเป็นสตรีจะได้สามีที่เป็นที่ชอบเนื้อเจริญใจ บุรุษจะได้ภรรยาเป็นที่ต้องประสงค์อีกเช่นเดียวกัน จะได้บุตรหญิงชายเป็นคนว่านอนสอนง่าย มีรูปร่างที่งดงาม มีความประพฤติดีกริยาเรียบร้อย

กัณฑ์ทศพร

๒. กัณฑ์หิมพานต์ พระเวสสันดรทรงเป็นพระราชโอรสของพระเจ้าสัญชัยกับพระนางผุสดี แห่งแคว้นสีวีราษฎร์ประสูติที่ตรอกพ่อค้า เมื่อพระเวสสันดรได้รับเวนราชสมบัติจากพระบิดา ได้พระราชทานช้างปัจจัยนาเคนทร์แก่กษัตริย์แคว้นกลิงคราษฎร์ ประชาชนไม่พอใจ พระเวสสันดรจึงถูกพระราชบิดาเนรเทศไปอยู่ป่าหิมพานต์ อานิสงค์ของผู้บูชากัณฑ์นี้ คือ ย่อมได้สิ่งที่ปรารถนาทุกประการ ครั้นตายแล้วได้บังเกิดในสุคติโลกสวรรค์เสวยสมบัติอันมโหฬาร มีบริวารแวดล้อมบำรุงบำเรออยู่เป็นนิตย์จุติจากสวรรค์แล้ว จะลงมาเกิดในตระกูลขัตติยะมหาศาลหรือตระกูลพราหมณ์มหาศาลอันบริ บูรณ์ด้วยทรัพย์ศฤงคารบริวารมากมายนานาประการจะประมาณมิได้ ประกอบด้วยการสบายใจทุกอิริยาบถ

กัณฑ์หิมพานต์

๓. กัณฑ์ทานกัณฑ์ ก่อนเสด็จไปอยู่ป่า พระเวสสันดรได้พระราชทานสัตตสดก มหาทาน คือช้าง ม้า รถ ทาสชาย ทาสหญิง โคนม และ นางสนม อย่างละ ๗๐๐ อานิสงค์ของผู้บูชากัณฑ์นี้คือ จะบริบูรณ์ด้วยแก้วแหวนเงินทอง ทาส ทาสี และสัตว์ ๒ เท้า ๔ เท้า ครั้นตายแล้วจะได้ไปเกิดในฉกามาพจร สวรรค์มีนางเทพอัปสรแวดล้อมมากมายเสวยสุขในปราสาทแล้วด้วยแก้ว ๗ ประการ

กัณฑ์ทานกัณฑ์

๔. กัณฑ์วนปเวสน์ พระเวสสันดร พระนางมัทรีและพระชาลี ( โอรส ) พระกัณหา (ธิดา ) เสด็จจากเมืองผ่านแคว้น เจตราษฎร์ จนเสด็จถึงเขาวงกตในป่าหิมพานต์ อานิสงค์ของผู้บูชากัณฑ์นี้ คือ จะได้รับความสุขทั้งโลกนี้และโลกหน้าจะได้เป็นบรมกษัตริย์ในชมพ ูทวีป เป็นผู้ทรงปรีชาเฉลียวฉลาดสามารถปราบอริราชศัตรูให้ย่อยยับไป

กัณฑ์วนปเวสน์

๕. กัณฑ์ชูชก ชูชกพราหมณ์ ขอทานได้นางอมิตตาบุตรสาวของเพื่อนเป็นภรรยา นางใช้ให้ชูชกไปของสองกุมาร ชูชกเดินทางไปสืบข่าวในแคว้นสีวีราษฎร์ สามารถหลบหลีกการทำร้ายของชาวเมือง พบพรานเจตบุตรลวงพรานเจตบุตรให้บอกทางไปยังเขาวงกต อานิสงค์ของผู้บูชากัณฑ์นี้คือ จะได้บังเกิดในตระกูลกษัตริย์ ประกอบด้วยสมบัติอันงดงามกว่าคนทั้งหลาย จะเจรจาปราศรัย ก็ไพเราะเสนาะโสต แม้จะได้สามีภรรยา และบุตรธิดาก็ล้วนแต่มีรูปทรงงดงามสอนง่าย

กัณฑ์ชูชก

๖. กัณฑ์จุลพน ชูชกเดินทางผ่านป่าตามเส้นทางที่เจตบุตรแนะจนถึงที่อยู่ของอัจจุตฤาษี อานิสงค์ของผู้บูชากัณฑ์นี้คือ แม้จะบังเกิดในปรภพใด ๆ จะเป็นผู้สมบูรณ์ด้วยสมบัติบริวาร จะมีอุทยานอันดารดาษด้วยไม้หอมตรลบไป แล้วจะมีสระโบกขรณีอันเต็มไปด้วยประทุมชาติ ครั้นตายไปแล้วก็ได้เสวยทิพยสมบัติในโลกหน้าสืบต่อไป

กัณฑ์จุลพน

๗.กัณฑ์มหาพน กล่าวถึงชูชกเมื่อเดินทางไปถึงอาศรมพระอัจจุตฤษีก็ได้ใช้เพทุบายลวงว่าจะมาสนทนาธรรมกับพระเวสสันดร พระอัจจุตฤษีหลงเชื่อจึงต้อนรับเลี้ยงดูอย่างดีแล้วแนะทางไปเขาวงกตให้อย่างละเอียด เมื่อไปถึงเป็นเวลาพลบค่ำ เฒ่าชูชกก็ซ่อนตัวบนชะง่อนเขาด้วยคิดว่า ต้องรอรุ่งเช้าให้พระนางมัทรีออกไปหาผลไม้ เพราะนางคงไม่ยอมยกลูกให้ใครแน่

กัณฑ์มหาพน

๘. กัณฑ์กุมาร ชูชกทูลขอสองกุมาร ทุบตีสองกุมารเฉพาะพระพักตร์พระเวสสันดร แล้วพาออกเดินทาง อานิสงค์ของผู้บูชากัณฑ์นี้ คือ ย่อมประสบผลสำเร็จในสิ่งที่ปรารถนา ครั้นตายไปแล้วได้เกิดในฉกามาพจรสวรรค์ในสมัยที่พระศรีอาริยาเม ตไตรมาอุบัติ ก็จะได้พบศาสนาของพระองค์ จะได้ถือปฏิสนธิในตระกูลกษัตริย์ ตลอดจนได้สดับตรับฟังพระสัทธรรมเทศนาของพระองค์ แล้วบรรลุพระอรหัตตผลพร้อมด้วยปฏิสัมภิทาทั้ง ๔ ด้วยบุญราศีที่ได้อบรมไว้

กัณฑ์กุมาร

๙. กัณฑ์มัทรี พระนางมัทรีเสด็จกลับจากหาผลไม้ในป่าออกติดตามหาสองกุมารตลอดทั้งคืน จนถึงทรงวิสัญญี ( สลบ ) เฉพาะพระพักตร์พระเวสสันดร เมื่อทรงฟื้นแล้วพระเวสสันดรตรัสเล่าความจริงเกี่ยวกับสองพระกุ มาร พระนางทรงอนุโมทนาด้วย อานิสงค์ของผู้บูชากัณฑ์นี้ คือ เกิดในโลกหน้าจะเป็นผู้มั่งคั่งสมบูรณ์ด้วยทรัพย์สมบัติเป็นผู้ มีอายุยืนยาวทั้งประกอบด้วยรูปโฉมงดงามกว่าคนทั้งหลาย จะไปในที่ใด ๆ ก็จะมีแต่ความสุขทุกแห่งหน

กัณฑ์มัทรี

๑๐.กัณฑ์สักกบรรพ พระอินทร์พระเกรงว่าจะมีผู้มาขอพระนางมัทรีจึงแปลงเป็นพราหมณ์ช รามาทูลขอพระนางมัทรีแล้วฝากไว้กับพระเวสสันดร อานิสงค์ของผู้บูชากัณฑ์นิ้ คือ จะเป็นผ้ที่เจริญด้วยลาภยศตลอดจนจตุรพิธพรทั้ง ๔ คือ อายุ วรรณะ สุขะ พละ ตลอดกาล

กัณฑ์สักกบรรพ

๑๑. กัณฑ์มหาราช ชูชกเดินทางเข้าไปแคว้นสีวีราษฎร์ พระเจ้าสัญชัย ทรงไถ่ตัวสองกุมาร ชูชกได้รับพระราชทานเลี้ยง และ ถึงแก่กรรมด้วยกินอาหารมากเกินควร อานิสงค์ของผู้บูชากัณฑ์นี้คือ จะได้มนุษสมบัติ สวรรค์สมบัติ และนิพพานสมบัติเมื่อเกิดเป็นมนุษย์จะได้เป็นพระราชาเมื่อจากโล กมนุษย์ไปก็จะไปเสวยทิพยสมบัติ ในฉกามาพจรสวรรค์มีนางเทพอัปสรเป้นบริวาร ครั้นบารมีแก่กล้าก็จะได้นิพพานสมบัติอันตัดเสียซึ่งชาตะ ชรา พยา มรณะ พ้นจากโอฆะทั้งสามมีกาลโมฆะ เป็นต้น

กัณฑ์มหาราช

๑๒. กัณฑ์ฉกษัตริย์ กษัตริย์แคว้นกลิงคราชย์ทรงคืนช้างปัจจัยนาเคนทร์ พระเจ้ากรุงสญชัย พระนางผุสดี พระชาลี พระกัณหา เสด็จไปทูลเชิญพระเวสสันดร และพระนางมัทรี กลับพระนคร เมื่อกษัตริย์ทั้งหกพระองค์ทรงพบกันก็ทรงวิสัญญี สลบไป ต่อมาฝนโบกขรพรรษตก จึงทรงฟื้นขึ้น อานิสงค์ของผู้บูชากัณฑ์นี้ คือ จะได้เป็นผู้ที่เจริญด้วยพร ๔ ประการ คือ อายุ วรรณะ สุขะ พละทุก ๆ ชาติแล

กัณฑ์ฉกษัตริย์

๑๓.กัณฑ์นครกัณฑ์ กษัตริย์หกพระองค์เสด็จกลับพระนคร พระเวสสันดรได้ครองราชย์ดังเดิม บ้านเมืองสมบูรณ์พูนสุข อานิสงค์ของผู้บูชากัณฑ์นี้ คือ จะได้เป็นผู้บริบูรณ์ด้วยวงศาคณาญาติข้าทาสชาย-หญิง ธิดา สามี หรือ บิดามารดา เป็นต้น อยู่พร้อมหน้ากันด้วยความผาสุก ปราศจากโรคาพาธิทั้งปวง จะทำการใด ๆ ก็พร้อมเพียงกันยังการงานนั้นๆ ให้สำเร็จลุล่วงไปด้วยดี

กัณฑ์ฉกษัตริย์

http://thn21534-01.blogspot.com/2011/12/13_24.html
http://www.ebook.mtk.ac.th/main/forum_posts.asp?TID=1804