- แปลร้อยแก้ว - พระชนกฤษีทำพิธีบวงสรวง ไถได้นางสีดา แล้วลาเพศกลับเข้ากรุงมิถิลา นางสีดาเป็นธิดาทศกัณฐ์และนางมณโฑ เมื่อเกิดถูกทำนาย่วาจะผลาญญาติ จึงถูกใส่ผอบลอยมาจนกระชนกฤษีพบเจ้า และฝังดินฝากเทวดาไว้ ห้องที่ ๒ สมเด็จภูวนาถเจ้า จอมภพ ทรงตริเตรียมปรารภ เริ่มตั้ง พิธียกศิลป์ครบ ตามสาตร ไสยเฮย เสี่ยงสัตย์เสี่ยงบุญทั้ง เสี่ยงท้าวทุกนคร ท้าวใดเคยคู่สร้าง บุตรี กูนา ยกธนูโมฬี เชิดช้อน จักสมภิเษกศรี สายสวาดิ กูแฮ ใช่คู้แม้นคัดค้อน อย่าเขยื้อนสะเทื้อนไหว (พระยาศรีสุนทรโวหาร แต่ง) - แปลร้อยแก้ว - ท้าวชนกปรารภจะหาคู่ให้นางสีดา จึงให้โหรหาฤกษ์ ห้องที่ ๓ ปางกษัตริย์เกษตรแคว้น สากล นครเฮย โดยรอบขอบมณฑล ทั่วหล้า ต่างทราบกิจนุสนธิ์ โดยราช- สาส์นนา ว่าบัดนี้ชนกท้าว ธิราชไท้มิถิลา ฯลฯ ให้กษัตริย์ไปเสี่ยงอ้าง บารมี ยกธนูโมฬี เลิศแล้ว ใครยกธนูศรี สวัสดิ์เชิด ได้นา จักภิเษกนางแก้ว กับผู้พยุงศิลป์ นานาอเนกร้อย เอ็ดกษัตริย์ ต่างยกพหลรัด รีบผ้าย ดลแดนเขตจังหวัด เมืองมิ- ถิลาแฮ ตั้งพลับพลาแยกย้าย รอบด้านแดนกรุง (พระยาศรีสุนทรโวหาร แต่ง) - แปลร้อยแก้ว - ท้าวชนกให้ป่าวประกาศเชิญหน่อกษัตริย์ต่างเมืองมายกศรของพระอิศวรในกรุงมิถิลา ห้องที่ ๔ ปางองค์เยาวเรศล้ำ ลักษมี สถิตแทบปราสาทสี- หาสห้อง ดลใจนาฏทฤษฎี โดยช่อง แกลแล นัยน์เนตรนางเล็งต้อง เนตรไท้ผทมสินธุ์ กุศลสองก่อนสร้าง ทันถึง เสียวจิตรพิศวาสรึง รักร้อน ต่างองค์ต่างหลงตรึง ลานเสน่ห์ กันนา พระเหลือบเยาวลักษณ์ค้อน ตอบให้ในที (หลวงฤทธิพลไชย แต่ง) - แปลร้อยแก้ว - พระรามสบเนตรนางสีดา ก่อนพิธียกมหาธนูโมฬี ของพระอิศวร ห้องที่ ๕ กฤษณุรักษ์รู้ ทีองค์ อนุชแฮ จึ่งเสด็จดำเนินหงส์ แช่มช้อย ยื่นหัตถ์ยกศิลป์ทรง ชูเชิด ไว้นา จะหนักแต่สักน้อย หนึ่งน้นฤๅมี เสร็จแสดงวรเดชน้าว สายศิลป์ ประลองแฮ ไหวหวั่นทั่วปถพิน แผ่นฟ้า พโยมพยับอับเมฆิน ครรชิต ช่วงนา วายุพัดปัดป่าวหล้า โลกแจ้งแสงสูริย์ (หลวงฤทธิพลไชย แต่ง) - แปลร้อยแก้ว - พระรามยกมหาธนูโมฬีได้ ท้าวชนกจึงส่งราชสาส์นไปยังกรุงศรีอยุธยา ห้องที่ ๖ สองเสด็จโดยด่วนเฝ้า อัยกา ยบบาททูลจอมนรา ธิราชท้าว หลานรักจักขอลา บัวบาท พระเอย ไปอยุธยาด้าว ดุจได้สดับสาร ฯลฯ หลานรักจงรีบร้อน เร็วพลัน ไปอยุธย์โดยวัน เริ่มไว้ กอปรการวิวาห์สรร ศุภฤกษ์ สองนา ตามพระราชสาส์นไท้ ท่านท้าวบิตุรงค์ (พระยาสุนทรนุรักษ์ แต่ง) - แปลร้อยแก้ว - พระพรตพระสัตรุดอนุชาของพระรามทูลลาท้าวไกยเกษ (พระอัยกา(ตา) ของพระพรต) เพื่อไปกรุงศรีอยุธยา ห้องที่ ๗ พระพรตพระสัตรุดพร้อม เสนี จากที่พักเสด็จลี- ลาศเฝ้า ถวายประณตฟังคดี บรมนาถ แห่งพระบิตุเรศเจ้า อยุทธ์ด้าวภูวดล ปางพงศ์จักรพรรดิเจ้า จอมธรรม์ เห็นพระโอรสพลัน ประภาษถ้อย ตรัสสั่งสุมันตัน เตรียมพยุห- ยาตรเฮย ไตรตรวจจงเรียบร้อย รุ่งแล้วจ้กจร (พระยาสุนทรนุรักษ์ แต่ง) - แปลร้อยแก้ว - พระพรตพระสัตรุดทูลาท้าวไกยเกษไปกรุงศรีอยุธยาและตามเสด็จไปในงานวิวาห์ของพระรามที่กรุงมิถิลา ห้องที่ ๘ พระจอมเมรุมาศทั้ง นางสุชา- ดาเอย นำจักรีสีดา ด่วนคล้อย สรงชลสุคนธา เสร็จประดับ เครื่องนอ ดุจสุริยันจันทร์ย้อย หยัดหล้าเฉลิมศรี จวบฤกษ์เทวราชเจ้า จอมมัฆ- วานนา นำพระกฤษณุรักษ์ รีบแคล้ว สุจิตรานาฎนำลัก ษมีสู่ แท่นเอย สองร่วมเศวตรฉัตรแก้ว เกี่ยวด้วยการเฉลิม (พระยาสุนทรนุรักษ์ แต่ง) - แปลร้อยแก้ว - อภิเษกพระรามกับนางสีดาในกรุงมิถิลา ห้องที่ ๙ รามสูรอสุรร้าย เริงทนง ถวิลจักประพาสดง ดับเศร้า ทรงเครื่องทิพย์เสด็จทรง ขวานเพชร ศรแฮ เหาะรีบลุป่าเข้า เขตรแคว้นมิถิลา ถึงรถเห็นราชทั้ง สององค์ ขุนราพพิศยุพยง หยาดฟ้า เหวยมนุษย์ไยทนง นามเช่น เราฮา พานาฎผาดผ่านหน้า จักล้างชิงสมร (ขุนท่องสื่อคนเก่า แต่ง) - แปลร้อยแก้ว - ท้าวทศรถ พระรามยกทัพกลับกรุงศรีอยุธยา พบรามสูรขวางหน้า พระรามรบกับรามสูร รามสูรเห็นเป็นพระนารายณ์จึงขอถวายศร พระรามฝากพระพิรุณรักษาไว้ ห้องที่ ๑๐ ทรพายินยิ่งแค้น หุนหัน โผนเผ่นทลวงถลัน ขวิดคว้า ทรพีย่อตัวนัน ยืนรับ รบพ่อ ตัวต่อตัวต่างกล้า ต่อโต้กลางแปลง กาสรสองเสี่ยวสู้ อลวน หายต่อหาญเชิงชน เชี่ยวรู้ ต่างคล่องต่างแคล่วยล เสมอจักร หมุนนา เสียงดุจลมพยุอู้ ทั่วทั้งอารัญ (ขุนโอวาทวรกิจ แต่ง) - แปลร้อยแก้ว - นนทกาลซึ่งเป็นยักษ์เฝ้าทวารกำแพงชั้นในของพระอิศวร เกิดกำเริบไปหยอกนางมาลีซึ่งเป็นนางฟ้า พระอิศวรกริ้วจึงสาปให้มาเกิดเป็นควายเผือกชื่อทรพา และให้มีบุตรชื่อทรพีฆ่าตาย ด้วยเหตุนั้นทรพาจึงฆ่าควายลูกชายทุกคนที่เกิดมา แต่นางนิลาซึ่งเป็นเมียตัวหนึ่งแอบไปคลอดลูกชายในถ้ำ และขอให้เทวดาช่วยรักษาควายดำลูกตัวนี้ชื่อทรพา เมื่อเติบใหญ่วัดรอยเท้าบิดาได้แล้ว จึงไปท้าทรพารบ และฆ่าทรพาตาย แล้วจึงกำเริบไปท้าเทวดาอื่นๆ รบจนถึงพระอิศวร ห้องที่ ๑๑ ปางไทเทเวศรเจ้า จอมสวรรค์ ยินอรรถวจนะอัน หยาบช้า จึ่งเผยพจน์เทพยบัญ- ชาตรัส เหม่ๆมึงนี่ท้า กล่าวถ้อยทารุณ เผยอยกยศเขย่งอ้าง อวดหาญ ทุดถ่อยทรพีพาล พูดเพ้อ หยามหยาบหยิ่งทยาน จักยุทธ์ กูฤๅ ยืนชงักแหงนชเง้อ ยื่นหน้าท้าทาย (ขุนโอวาทวรกิจ แต่ง) - แปลร้อยแก้ว - ทรพากำเริบมาท้ารบพระอิศวร พระอิศวรให้ไปท้าพาลีที่กรุงขีดขิน ห้องที่ ๑๒ ปางพาลีสดับถ้อย ผรุสกา- สรแฮ ทรงชักพระขรรค์อา- วุธแล้ว โกรธเฉกอัคนีมา ฟอนฟาด ทรวงแฮ โจนจากปราสาทแก้ว กาจเข้ารณรงค์ ทรพีจิตจ่อจ้อง คอยผจัญ มุขเบิ่งหยุดยืนยัน ขยับข้อ บุตรอินทร์อุกสอึกผัน พักตร์ต่อ ยุทธ์แฮ ขุนกระบือมิถดท้อ รับถ้าเร็วถึง (หมื่นนิพนธ์ไพเราะ แต่ง) - แปลร้อยแก้ว - ทรพีบุกเข้าถึงหน้าลานกรุงขีดขินท้าพาลีรบ ห้องที่ ๑๓ หกเทพย์ออกจากเบื้อง กายควาย แสดงฤทธิ์เพราพราย แพร่ถ้ำ เฉพาะกระบี่บฉาย โฉมเฉิด ลออเอย รเห็จจากสิงขรล้ำ ลุ้าพิมานเนา พาลียลแยบยิ้ม โผนทยาน จับกระบืออหังการ ฤทธิ์แกล้ว ทรพีต่อรำบาญ แรงพิบัติ ถอยเฮย กระบี่เทิดขรรค์แก้ว ฟาดต้องกาสร (หมื่นนิพนธ์ไพเราะ แต่ง) - แปลร้อยแก้ว - พาลีลวงทรพีให้ไปสู้กันในถ้ำ และสั่งสุครีพว่าถ้าเลือดไหลออกมาข้นหมายความว่าเป็นเลือดทรพี ถ้าเลือดไหลออกมาเหลวเป็นเลือดตน ถ้าเป็นอย่างหลังให้สุครีพสั่งวานรขนหินปิดปากถ้ำเสีย หลังจากรบกัน ๗ วันพาลีฆ่าทรพีตายในถ้ำ ด้วยออกอุบายให้เทวดาหกองค์ที่รักษาทรพีออกจากกายของทรพี บังเอิญคืนก่อนนั้นฝนตก เลือดที่ไหลออกมานอกถ้ำจึงเหลยว สุครีพสำคัญผิดจึงให้พวกวานรขนหินปิดปากถ้ำเสีย พาลีโกรธขับไล่สุครีพออกจากเมืองไปอาศัยอยู่ที่อัมตังสิงขร เพราะนึกว่สุครีพคิดจะแย่งสมบัติกรุงขีดขิน ห้องที่ ๑๔ ฝ่ายกุจจีแต่ต้อง กสุนแผลง อาฆาตพระรามแหนง นึกร้าย พอการอภิเษกแจง จัดพรัก พร้อมเฮย ค่อมคิดแล้วรีบผ้าย สู่เฝ้ามหิษี พิไรว่าพระแม่เจ้า จอมไกย เกษเอย รามจักครองเวียงไชย เฉิดหล้า พระพรตยศหย่อนไฉน นึกอัป ยศเอย พระแม่ทูลอย่าช้า เรื่องท้าวสัตย์ปทาน (ขุนมหาสิทธิโวหาร แต่ง) - แปลร้อยแก้ว - นางกุจจีค่อมทูลยุยงนางไกยเกษีมิให้พระรามได้ราชสมบัติกรุงศรีอยุธยา โดยให้ออกเดินป่าเป็นเวลา ๑๔ ปี เพราะเหตุว่าพระรามเมื่อทรงพระเยาว์เคยแกล้วนางโดยยิงกระสุนใส่หลังของนางแอ่นไปข้างหน้าแล้วกลับมาข้างหลังดังเดิม ทำให้นางได้รับความอับอาย ห้องที่ ๑๕ ฝ่ายกุจจีค่อมแจ้ง ขยิ่มใจ จรเฮย สมที่คิดกลใน นึกนั้น ถึงเข้ากราบอรไท ทูลเรื่อง สั่งนา ว่าอมาตย์มาชั้น โปรดเกล้าทูลเตือน ไกยเกษีสดับรู้ กิจสรรพ์ สั่งเอย จงกุจจีจรพลัน เถิดเจ้า บอกอมาตย์สุมันตัน ทูลพระ รามนา บิตุรศให้มาเฝ้า ที่ท้องพระโรงใน (ขุนมหาสิทธิโวหาร แต่ง) - แปลร้อยแก้ว - ท้าวทศรถให้ตั้งกระบวนแห่พระรามเลียบเมือง เพื่อจะขึ้นครองราชย์ ห้องที่ ๑๖ พระลักษมณ์ทราบเหตุสิ้น แสนเคือง พระพี่บ่ได้เมือง มุ่นเศร้า จับศรฤทธิเรือง น้าวมุ่ง พระนางแฮ พระกฤษณ์ทราบเสด็จเข้า ยุดห้ามอนุชา พระบิตุรงค์ทรงสัตย์ไว้ เดิมมี กับแม่ไกยเกษี สั่งซ้ำ แรมป่าสิบสี่ปี จึงกลับ กรุงแฮ จำพี่จักผดุงค้ำ สัตย์นั้นคงควร (ขุนมหาสิทธิโวหาร แต่ง) - แปลร้อยแก้ว - พระรามเตรียมการบวชเป็นฤษี พระลักษมณ์ออกบวชตาม พระพรตจะฟันนางไกยเกษีมารดา เหตุที่ทำให้พระบิดาคือท้าวทศรถเสียพระทัยจนสิ้นพระชนม์ ห้องที่ ๑๗ ปางจอมอยุธเยศไท้ ทิวงคต สองมหิษีกำสรด โศกสอื้น จึงสองพระนักพรต สู่นิเวศน์ วังนา พร้อมหมู่อำมาตย์สดื้น ตื่นหน้านางสนทม จึงบรมนักสิทธิ์ให้ พนักงาน ยกพระสพสนานธาร ผ่องแผ้ว ทรงภูษิตอลงการ เครื่องกษัตริย์ เสร็จแฮ เชิญพระศพลงโกศแก้ว สถิตชั้นสุพรรณราย (นายเสถียรรักษา แต่ง) - แปลร้อยแก้ว - ท้าวทศรถสิ้นพระชนม์ ตั้งพระเมรุมาศท้าวทศรถ พระฤษีห้ามไม่ให้นางไกยเกษีและพระพรตขึ้นไปขมาพระศพ ห้องที่ ๑๘ ห้ากษัตริย์อีกทั้ง สองดา- บสแฮ มาที่ประชุมโยธา แห่งหั้น ให้พระพรตเนารา- ชะรถ ทรงเอย พาเที่ยวในไพรดั้น สืบไท้ทรงสังข์ ข้ามธารเหวโขดข้าง เนินไศล เห็นพฤกษ์ทิวไรไร ฝั่งน้ำ นามเรียกสะโตงใน แนวป่า นั้นนา รีบเร่งพหลล่วงล้ำ ลาศเข้าเขตนที (พระเทพกระวี แต่ง) - แปลร้อยแก้ว - พระพรตพระสัตรุดกับสามชนนีซึ่งมีนางไกยเกษีรวมอยู่ด้วยออกตามพระราม เพื่อขอร้องให้กลับคืนกรุงศรีอยุธยา ห้องที่ ๑๙ ห้ากษัตริย์เสด็จข้าม เฉนียนชล ถึงฝั่งกับพวกพหล คับขั้ง ชนนีเสด็จเนาบน รถรีบ ยาตรเฮย ลุบริเวณชฎิลยั้ง หยุดพ้องพลพนท์ ทัพคั่งนอกเขตรด้าว กุฎี พระพรตเชิญชนนี เสด็จเต้า สองดาบสนำวิถี สี่กษัตริย์ จรแฮ ถึงถิ่นภารทวาชเข้า นบน้อมนักธรรม์ (พระเทพกระวี แต่ง) - แปลร้อยแก้ว - พระรามพระลักษมณ์นางสีดา พบกับฤษีสรภังค์ ห้องที่ ๒๐ บัดนั้นพิราบร้าย เรืองฤทธิ์ จวบเจ็ดทิวาคิด ใคร่ผ้าย สวมสอดรัตนพิจิตร อ่าอาตม์ จับหอกทยานย้าย ยาตรเข้าไพรสัณฑ์ จับสัตว์กินอิ่มแล้ว ดึงลัดา มานอ ผูกบาทคชคอนคลา คล่าคล้อย ถึงสวนพิศพฤกษา เห็นหัก รทมเอย บ่าวเจ็บตายกว่าร้อย โกรธฟุ้งตวาดถาม (พระเจ้าราชรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าบุตรี ทรงนิพนธ์) - แปลร้อยแก้ว - พระราม พระลักษมณ์ นางสีดา เข้าสวนพิราพ และฆ่าพิราพตาย ห้องที่ ๒๑ วันนั้นยักษืชื่ออ้าง ชิวหา แปลงรูปคือพรหมตา หลับพริ้ง ลิ้นแลบปิดลงกา มืดทั่ว หลับสนิทดังว่าทิ้ง ร่างม้วยอาสัญ จอมราชไล่มคแล้ว เร่งพล กลับเฮย ถึงบูรีแลมน มืดหล้า ตรัสสั่งอสุรสกล เกรียวกู่ เรียกเฮย แต่สักตนฤๅอ้า ปากร้องรับขาน (นายโตเปรียญ แต่ง) - แปลร้อยแก้ว - ทศกัณฐืพระพาสป่าให้ชิวหาน้องเขยรักษาเมือง ชิวหาตระเวนรักษาเมืองจนง่วงนอนทนไม่ไหวแผลงฤทธิ์แลบลิ้นปิดเมืองไว้ ทศกัณฐ์กลับมาไม่เห็นเมือง ขว้างจักรถูกลิ้นชิวหาจนตาย ห้องที่ ๒๒ ปางขุนขรสถิตพร้อม เสนา ยลขนิษฐ์ขาดแขนขา จมูกหวิ้น หูปากแหว่งสงกา จึ่งตรัส ถามเอย นางสดับแสร้างแต่งลิ้น กล่าวล้วนดีสม เดิมลาทศพักตร์เข้า ไพรศรี สหนึ่งนาฏสองชี ยั่วเย้า น้องรักบ่ไยดี มันโกรธ ทำโทษเพียงข้าเจ้า จักม้วยมรณา (หม่อมเจ้าชายดำ ทรงแต่ง) - แปลร้อยแก้ว - นางสำมนักขาเมียชิวหามาเกี้ยวพระรามพระลักษมณ์ ถูกพระลักษมณ์ตัดหูตัดจมูก มาทูลฟ้องพระยาขรพี่ชาย พระยาขรยกทัพออกรบพระราม พระรามฆ่าตาย ห้องที่ ๒๓ ตรีเศียรได้สดับถ้อย พลทูล ทรงโศกอาดูรพูน เทวษเศร้า คิดถึงเหล่าประยูร พงศ์เผ่า ท่านเฮย สามโอษฐ์สั่งมาตย์เร้า ผูกช้างจัดพล ฯลฯ ราเมศรยลจักรเจ้า มัชวาร เวียนแฮ ทรงลั่นอัคนิวาตผลาญ จักรแก้ว จักรแหลกล่วงพะควาญ คชมอด ม้วยเฮย ขุนยักษ์ตกดินแล้ว เผ่นเข้าราวี (จมื่นทิพยเสนา แต่ง) - แปลร้อยแก้ว - พระยาทูตกับพระยาตรีเศียรพี่ชายนางสำมนักขายกพลออกไปรบกับพระราม พระรามสังหารพระยาทูตและพระยาตรีเศียร ห้องที่ ๒๔ มารีศโลดล่อล้อ นเรศวร เห็นพระห่างหวางหวน หกเลี้ยว เผ่นโผนกระโจนจวน จักค่ำ ลงแฮ รามราชพิฆาตเขี้ยว ขับข้ามตามกวา ล้างผลาญมารมฤคล้า แรงแสยง เดชเฮย กลับพักตร์เป็นยักษ์แฝง ป่าป้อง ภูวนาภพิฆาตแผลง ศรเสียบ มารแฮ ยักษ์ร่ำทำเสียงร้อง ลักษมณ์อ้ามาพลัน (พระเจ้าน้องยาเธอ พระองค์เจ้วรวรรณากร ทรงนิพนธ์) - แปลร้อยแก้ว - นางสำมนักขามาทูลทศกัณฐ์ถึงความงามของนางสีดา ทศกัณฐ์หลงเชื่อ ให้มารีศแปลงกายเป็นกวางทองไปลวง แล้วตนเองแปลงเป็นฤษีเข้าลักนาง พระรามแผลงศรต้องมารีศตาย ห้องที่ ๒๕ ลูกลมสมเยศอ้าง หนุมาน จากพิถีสู่สถาน ถิ่นไม้ ประสบสองมหาศาล โสภาคย์ พรรณแฮ อยากสมานมิตรไท้ ท่านท้าวทางกล กำแหงแปลงเพศเพี้ยง พานร น้อยเฮย ปีนป่ายต่ายพฤกษ์จร จวบท้าว แผลงฤทธิ์ปลิดใบกร เก็บทุ่ม ทิ้งแฮ พระลักษมณ์ห้ามลิงห้าว ห่มไม้คลายทวี (พระเจ้าน้องยาเธอ พระองค์เจ้วรวรรณากร ทรงนิพนธ์) - แปลร้อยแก้ว - พระรามพระลักษมณ์ตามหานางสีดา พบสดายุ พระยานกบอกข่าวว่าทศกัณฐ์ลักไป สดายุถวายแหวนแล้วสิ้นใจ พระรามปลงศพให้แล้วติมตามพลีดเข้าไปในวงแขนยักษ์กุมพล โปรดยักษ์กุมพลพ้นทรมานกลับขึ้นไปแดนสวรรค์ ต่อมาหนุมานถวายตัว ห้องที่ ๒๖ ถึงประทับยับยั้งร่ม นิโครธา สุครีพบังคมลา บาทไท้ พระสรงเทพยสาตรา เสร็จรด กระบี่แฮ ออกโอษฐ์อวยพรให้ ฤทธิ์ร้าเรืองณรงค์ สุครีพลาเลื่อนขึ้น เวหาส เหินแฮ ลอยลิ่วตรงปราสาท เรียกร้อง เหวยๆ หน่อเทวราช เร่งออก มาเฮย ตัวท่านวันนี้ต้อง มอดม้วยมฤตยู พาลีดาลเดือดได้ ยินอนุช เรียกนา จับพระขรรคาวุธ วิ่งคว้าง ดาราวิเชียรฉุด ช้าก่อน พระเอย เห็นจักรมีพวกอ้าง จึ่งกล้าท้าณรงค์ (ขุนวิจิตวรสาสน์ แต่ง) - แปลร้อยแก้ว - หนุมานพาสุครีพมาเฝ้าพระราม สุครีพกับพาลีรบกัน จนพาลีรู้ว่าพระรามเป็นนารายณ์อวตาร จึงยอมตายตามคำสาบานที่ได้ให้ไว้แต่ก่อน เพราะแย่งนรางดาราที่พระอิศวรประทานให้แก่สุครีพมาเป็นเมียของตน ห้องที่ ๒๗ อมเรศทราบเหตุให้ วิศณุกรรม์ นำทิพยอาภรณ์สรรพ์ เสร็จพร้อม สู่คันธมาทน์เนรัญ มิตรพลับ- พลาแฮ ใร่มรังใหญ่ค้อม เขตด้าวภูมิดี อักษรลิขิตไว้ ใบบาน แกลแฮ ว่าพระจอมมัฆวาน เสกสร้าง ถวายองค์พระอวตาร ปชุมพยุห์ ทัพเอย ปขจึดสัตว์บาปล้าง ราพเสี้ยนอสูรพาล (หลวงภาษีวิเศษ แต่ง) - แปลร้อยแก้ว - พระรามเผาศพพาลี เฃและเทวดานำเครื่องทรงมาถวายให้พระราม พระลักษมณ์สึกจากเพศฤษี ห้องที่ ๒๘ เดชเวทเหมุทกฟุ้ง วายุพัด ต้องแฮ ปวงกระหลับสงัด เงียบพร้อม หนุมานถอดยอดรัตน์ ปราสาท ทลุล่วงพิดานด้อม จวบท้าวเธอผทม ช้อนแท่นพานเรศรขึ้น คัคนานต์ ระเห็จเฮย สุครีพเหาะตามหลาน ลิ่วฟ้า ชั่วนิ้วลัดลุสถาน คันธมาทน์ ลงจากโพยมสู่หล้า จรัสแจ้งแสงจันทร์ (นายเสถียรรักษา ผู้แต่ง) - แปลร้อยแก้ว - พระลักษมณ์มาเตือนสุครีพเรื่องจะช่วยค้นหานางสีดส หนุมานลักท้าวมหาชมพู พระราชาแห่งอาณาจักรวานรอีกแห่งหนึ่งซึ่งเป็นสหายกับพาลีไปถวายพระรามที่ภูเขาคันธมาทน์ เพื่อจะให้เป็นพันธมิตรกับพระราม ห้องที่ ๒๙ เสด็จออกตรัสกิจร้า อรินทร์มาร ปวงมาตยาทูลสาร ขจัดแผ้ว ขอให้กระบินทร์หาญ ไปสืบ ผลูนา เยือนพระลักษมีแล้ว จึ่งผ้ายพหลรณ ทรงอบสั่งสุครีพให้ จัดทหาร จรแฮ ทูลว่าชมพูพาน กลั่นกล้า อีกองคตหนุมาน สามฉาด เฉลียวนอ พระสดับพลางหยิบผ้า สพักทั้งแหวนพธู (นายทัด กุเรเตอร์ แต่ง) - แปลร้อยแก้ว - พระรามให้สามทหาร คือ อนุมาน องคต และชมพูพาน ไปสืบข่าวนางสีดา และสืบหาทางไปกรุงลงกา ห้องที่ ๓๐ ยักษ์ตอบปักหลั่นนี้ คือนาม ข้าเอย เดิมรักสนมงาม เงื่อนชู้ ป้องปิดบมิดความ พรายแพร่ ออกนา องคือมรินทร์รู้ สาปข้าเป็นมาร ซ้ำสาปให้อยู้เฝ้า สระศรี ต่อพบทหารจักรี เดชกล้า ลูบกายครบสามที สูญโทษ สาปแฮ ขอท่านจงโปรดข้า ช่วยให้คืนสวรรค์ (นายทัด กุเรเตอร์ แต่ง) - แปลร้อยแก้ว - องคตลูบหลังยักษ์ปักหลั่นให้พ้นสาป ระหว่างเดินทางไปกรุงลงกา ห้องที่ ๓๑ ตรับสารขานตอบชี้ มรรคา โพ้นฟากมีสิทธา หนึ่งเจ้า ไปถึงจึ่งแวะหา ถามเหตุ ท่านเฮย แถลงกิจตามข้อเค้า จบแล้วลับหาย หนุมานตระหนักถ้อย ปรีดา ร่ายเวทกลับกายา ใหญ่ง้ำ หางขึงทอดข้ามสา- คเรศรับ กระบี่เฮย สรรพเสร็จส่งข้ามน้ำ นับถ้วนกระบวนคลา (นายทัด กุเรเตอร์ แต่ง) - แปลร้อยแก้ว - หนุมานส่งนางบุษมาลีขึ้นสงรรค์ แล้วร่ายเวทแปลงตัวให้ใหญ่ พาฝูงลิงข้ามมาพบพระชฏิลฤษีเพื่อถามทางไปกรุงลงกา ห้องที่ ๓๒ ผีเสื้อสิ้นคิดอ้า โอษฐ์ออก ดุจอ่าวคอยขยอก กระบี่เคี้ยว เนตรแม้สุริยกลอก กลับมุ่ง โดดเด่นสาครเลี้ยว แล่นคว้าวานร หนุมานหาญระเห็จเมื้อ หมายเฉพาะ ตรงโอษฐ์มารเข้าเหมาะ มุ่งล้าง ออกกรรณยักษ์ขวาเหาะ หันกลับ รีดรุดประเวศข้าง ช่องซ้ายโสตมาร (หม่อมราชวงศ์ วิน แต่ง) - แปลร้อยแก้ว - หนุมานฆ่าอสุรีผีเสื้อสมุทรนายด่านทางน้ำเฝ้ากรุงลงกา ห้องที่ ๓๓ ผิดองค์ลิงแล่นค้น ปรางค์มณี หนึ่งนา พบแทตย์หนุ่มเขียวสี เฉกย้อม นางร่วมแท่นเลิศฉวี วรรณผ่อง พักตร์เอย สามเล่มศิลป์ชัยพร้อม ท่าแกล้วการณรงค์ กลับสู่ปรางค์สี่ได้ เห็นองค์ ทศพักตร์นอนแนบอนงค์ สนิทเนื้อ ตริว่าลักษมีปลง จิตเสน่ห์ มารแฮ โกรธยักษ์ชักตรีเงื้อ ปจวบจิ้งจกเสียง (หม่อมราชวงศ์ วิน แต่ง) - แปลร้อยแก้ว - หนุมานเข้าพบพระฤษีนารท ลองฤทธ่แพ้พระฤษีและรบกับนางอากาศตะไลเสื้อเมืองกรุงลงกา นายด่านทางอากาศ ฆ่านางอากาศตะไลตาย แล้วค้นหานางสีดาในวังทศกัณฐ์ ห้องที่ ๓๔ ทศพักตร์แต่ลักได้ นางสี- ดาเฮย มาอยู่ในสวนเทวี เทวษเศร้า จวบจวนขวบฤๅมี พานพบ พักตร์นา รุมรอุอกเร้า รักร้อนคนึงถึง ฯลฯ ชมนางพลางเร่งร้อน ใจลี- ลาศนา เถลิงแท่นทองมณี เพรพร้อย นั่งแทบพระลักษมี เสาวภาคย์ เหลือบเนตรชำเลืองช้อย ขยิ่มยิ้มทยานใจ ฯลฯ ร่ำพลางนางหน่วงขึ้น รุกขา ขุนกระบี่บังกายา ยอบเฝ้า นางจับพระภูษา สวมกิ่ง โศกเฮย รีบกระสันศอเข้า ทอดทิ้งองค์ลง (พระยาศรีสิงหเทพ แต่ง) - แปลร้อยแก้ว - ทศกัณฐ์เกี้ยวนางสีดาในยสวน นางสีดาผูกศอ หนุมานช่วยแก้ทัน แล้วถวายแหวนของพระราม ห้องที่ ๓๕ ลูกลมเลิศเลื่องล้ำ เลอหาญ ลาจากองค์นงคราญ นึกได้ เรามาสื่อสืบสาร เสร็จสบ นางนา จำประลองฤทธิ์ให้ หากรู้แรงมาร ตริเสร็จระเห็จขึ้น รุกขา หักกิ่งจันทร์จำปา ปีบแก้ว ม่วลมุดพุทรา สกัดหล่น ลงแฮ ทิ้งฉุดหลุดรากแล้ว แกว่งคว้างพลางโยน (พระยาศรีสิงหเทพ แต่ง) - แปลร้อยแก้ว - หนุมานเข้าหักสวนขวัญ ฆ่าสหัสกุมารตาย อินทรชิตจับตัวได้ ห้องที่ ๓๖ ทศพักตร์เผยพจน์เอื้อน โองการ ถามแฮ ไฉนจักฆ่าเองผลาญ ชีพได้ สิ่งใดซึ่งประหาร ชีวิต วอดนา สูเร่งบอกเหตุให้ แต่ล้วนใจจริง ลิงหลอกบอกเหตุท้าว ยักษา เพลิงคลอกเผากายา มอดม้วย ทศพักตร์สั่งเสนา มารจับ ลิงแฮ ผูกรัดพันพัตรด้วย นุ่นเคล้น้ำมันชโลม (พระยาศรีสิงหเทพ แต่ง) - แปลร้อยแก้ว - หนุมานถูกลงโทษต่างๆ ลงท้ายลวงทศกัณฐ์ให้เอาไฟเผาตนแล้วเลยเผาเมืองลงกา ห้องที่ ๓๗ เสด็จทรงบุษบกแก้ว อลงกต พระประยูรสนมประณต นั่งล้อม ลอยเลื่อนสู่บรรพต นามสัต นานา ถึงประทับสถานพร้อม พรั่งหน้าพลามาร โชลนจ่าวิเสทล้วน ชาววัง ตกตะลึงตึงตัง ตื่นเต้น ขนของวิ่งไปยัง ศิขเรศ บ้างออกนอกวังเขม้น สู่ด้าวสัตนา (พระยาศรีสิงหเทพ แต่ง) - แปลร้อยแก้ว - ทศกัณฐ์พาพระญาติวงศ์หนีเพิงไปอยู่เขาสัตนา ห้องที่ ๓๘ ปางทศพักตร์พร้อม มหิษี สนมเอย ประทับสัตนาคิรี พักยั้ง เล็งประเทศธานี เพลิงทรุด โทรมแฮ เธอตรึกเหตุคราวครั้ง นิเวศสร้างปางบรรพ์ เดิมลงกาบุเรศนี้ พรหมา รังประสาทอัยกา ธิราชไท้ งามสอาดโอภา ภพเทพ ถึงฤๅ จำจักเชิยเทพให้ นิมิตแม้นเมืองพรหม (ขุนพิสนฑ์สังฆกิจ แต่ง) - แปลร้อยแก้ว - ทศกัณฐ์ขอให้เทวดาลงมาสร้างเมืองใหม่ให้ ห้องที่ ๓๙ พระเสด็จยาตรเยื้องสู่ พระพลา ประทับเสร็จเสนา แน่นเฝ้า ร่ำถึงเหตุสุดายา จิตจา นานเอย จำจะยกพหลเต้า ติดล้อมเมืองมาร รอญราพณืรับพนิตเจ้า จอมพธู คืนกลับอโยธยายู- ยาตรเต้า พอตกโอษฐ์ชมพู- พานนบ สนองแฮ เขาหนึ่งตั้งที่เข้า ท่าข้ามเขตมาร (ขุนพิสนฑ์สังฆกิจ แต่ง) - แปลร้อยแก้ว - สามทหารกลับจากกรุงลงกามาเฝ้าพระราม พระรามยกพลไปประชิดกรุงลงกา ห้องที่ ๔๐ ปางทศพักตร์เผ่าพ้อง พงศ์พรหม- เมศเฮย กับมิ่งมณโพผทม แท่นแก้ว ทรงสถิตแต่ประถม ยามค่ำ ธม่อยหลับสนิทแล้ว ล่วงพ้นยามประฉิม ทัณฑ์จะถึงชีพไท้ ทศกัณฐ์ เกิดนิมิตมหัศจรรย์ จิตว้า ตกใจตื่นตรองฝัน เฟือนเฝื่อน ใจแฮ พอสุริยจัดแจ่มฟ้า ฝ่ายท้าวเสด็จสรง ทรงเครื่องเสร็จท้อง โรงธาน ท่านแล ประทับอาสน์อมาตย์มาร หมอบเฝ้า องค์อสุรโองการ บอกกิจ พิเภกเอย เรานิทรคืนนี้เจ้า พี่เคลิ้มหลับฝัน (พระเจ้าน้องยาเธอ พระองค์เจ้าเกษมศรีศุภโยค ทรงแต่ง) - แปลร้อยแก้ว - ทศกัณฐ์ฝัน พิเภกทำนายว่าจะตายหมดทั้งโคตร ให้ส่งสีดาคืน ทศกัณฐ์โกรธ ขับพิเภกออกจากเมือง ห้องที่ ๔๑ จักกฤษณ์จึ่งตรัสด้วย มนตรี พิเภามาฝากชี พิตไว้ รับควรมิควรดี ใดบอก เราเอย ญาณฤกษ์ควรเลี้ยงใช้ แต่เชื้อทศกัณฑ์ สุครีพทูลว่าต้อง ทดลอง ให้กระทำสัตย์สนอง บาทไว้ ใจตรงจึ่งควรปอง โปรดชุบ เลี้ยงแฮ ผิวพิรุธจักได้ เฆี่ยนซ้ำบั่นเศียร (พระเจ้าน้องยาเธอ พระองค์เจ้าเกษมศรีศุภโยค ทรงแต่ง) - แปลร้อยแก้ว - นิลนนท์จับพิเภกได้พามาเฝ้าพระราม พิเภกขอสวามิภักดิ์อยู่ด้วยและขอดูกำลังฤทธิ์ทหารเพื่อเปรียบเทียบกับฝ่ายลงกา ห้องที่ ๔๒ ครื้นๆ พื้นพวกข้าง ขีดขิน เมืองฮา ถั่นๆ บั่นศืขริน แบกร้อง ต่างๆ คว่างหอบหิน ทายทุ่ม กันแฮ หลัดๆ ปัดปิดป้อง ต่างป้องปิดกัน อลวนพลเดชพื้น ชมพู พลเฮย ง้างงัดแง่ผาชู เพียบพื้น ต่างเดาะต่างโยนดู ดุจจักร ผันแฮ ต่างคว่างต่างเท้งครื้น ครั่นครื้นพงพนานต์ อุโฆษบรรพตร้าว เราะกัน เป็นประกายเปลวควัน กลบฟ้า หินหักกระจายผัน บินทั่ว ทิศเฮย พยุยับอับหล้า เล่ห์พื้นโพยมพัง (พระเจ้าน้องยาเธอ พระองค์เจ้าเกษมศรีศุภโยค ทรงแต่ง) - แปลร้อยแก้ว - ก้อนหินที่เกิดจากการประลองกำลังของกองทัพลิงตกทีกรุงลงกา ทศกัณญ์ใช้ให้สุกรสารไปดู ห้องที่ ๔๓ หนุมานรับยาตรขึ้น เวหา หนเอย ถึงทัพกลับกายา ใหญ่ง้ำ หัตถ์หนึ่งครอบโยธา ทั้งหมด ต้อนออกทีละตนน้ำ จิตรจ้องจับมาร สุกรสารตกประหม่าหน้า ซีดสลด ลงนอ ลับล่อรอจ้องจด สุดท้าย คิดลี้จะหนีสด สุดยาก นักเฮย สุดคิดที่จักผ้าย ย่อยั้งฟังการ (พระเจ้าน้องยาเธอ พระองค์เจ้าเกษมศรีศุภโยค ทรงแต่ง) - แปลร้อยแก้ว - หนุมานจับสุกรสารถวายพระราม พระรามให้ลงโทษสุกรสาร แล้วทศกัณฐ์แปลงเป็นฤษีมาบอกให้พระรามยกทัพกลับไป ห้องที่ ๔๔ ไทแทตย์ถึงถิ่นแล้ว ลำเค็ย รำลึกกลึกเห็น เหตุน้อย ตรัสหาพระหลานเบญ- ญกายบอก เหตุแฮ ให้ตัดศึกนางอ้อย อิ่งอ้อนวอนวิง ฯลฯ พึ่งหลายวานอย่าน้อย กมลขมา เทอญแม่ เชิญช่วยออกอาสา ศึกด้วย แปลงโฉมเฉกสีดา ดลหาด ทรายเฮย ลงทอดธารทำม้วย มอดแล้วลอยไป (หมื่นพากยโวหาร แต่ง) - แปลร้อยแก้ว - ทศก้ณฐ์ให้นางเบญกายแปลงเป็นสีดาทำตายลอยน้ำไปเพื่อทำอุบายตัดศึก นางเบญกายไปเฝ้าดูตัวน่างสีดาแล้วกลับมาแปลงให้ทศกัณฐ์ดู ห้องที่ ๔๕ พระนรายน์เห็นชอบให้ ชุมเชิง ตะกอนแฮ กระบี่แบกศพเถลิง แหล่งนั้น เบญกายก็ระอุเพลิง ผลาญพลุ่ง ผลุดแฮ เหาะโด่งโดยควันดั้น ดอดด้นดันหนี หนุมานทยานยุดได้ ดวงสมร มารนา พาสู่พระสี่กร แก่นไท้ พระตรวาดรวีสร ประสาทสุ- ครีพแฮ สูซักจริงจงได้ เสด็จขึ้นพลับพลา (หมื่นพากยโวหาร แต่ง) - แปลร้อยแก้ว - พระรามลงสรงน้ำ พบเบญกายแปลงคิดว่าเป็นนางสีดา พระรามโศก หนุมานขอพิสูจน์เอาศพเผาไฟ เบญกายหนี หนุมานจับตัวมาถวาย เบญกายถูกลงโทษ จึงสารภาพ พิเภกทูลให้ฆ่า พระรามให้หนุมานพากลับไปส่งกรุงลงกา ห้องที่ ๔๖ ตรัสสั่งสุครีพให้ เกณฑ์นิกร กระบินทร์เฮย ถมก่อวิถีจร อย่าช้า บัดบุตรรวิวร รับรีบ มาแฮ เกณฑ์บุตรพระกาฬกล้า กลั่นทั้งหนุมาน สองสัญญารับทิ้ง ผลัดขน ผานา วายุบุตรขีดขินพหล ตรวจใช้ นิลพัทจัดคุมพล ลิงเหล่า ชมพูแฮ ยี่สิบเจ็ดสมุทรให้ รีบเข้าทลายเขา (พระยาราชสัมภารากร แต่ง) - แปลร้อยแก้ว - พระรามให้จองถนนข้ามไปกรุงลงกา หนุมานรบกันนิลพัทเรื่องรับก้อนหิน พระรามขับนิลพัทไปรั้งเมืองขีดขิน ห้องที่ ๔๗ ลูกลมไล่กระชั้น ฟันปลา จวบสุพรรณมัจฉา เฉิดช้อย นรลักษณ์เล่ห์เลขา ดำผ่อง ผิวแฮ หางอย่างปลาแน่งน้อย นาฏแม้นโฉมสวรรค์ ฯลฯ นางขอชีพิตพร้อง สมญา เราสุพรรณมัจฉา บุตรไท้ ทศเศียรราชบิดา ดำรัส สั่งแฮ เกณฑ์หมู่มัศยาให้ คาบรื้อผาถนน (พระยาราชสัมภารากร แต่ง) - แปลร้อยแก้ว - ทศกัณฐ์สั่งนางสุพรรณมัจฉาให้นำบริวารทำลายถนน หนุมานจับนางสุพรรณมัจฉาได้ ห้องที่ ๔๘ บุตรกระบินทร์ยินแทตย์ไท้ บัญชา ถามเอย ทูลแต่โดยเดิมมา ไม่พลั้ง นามข้าชื่อมัจฉา- นุเทพย์ สฤษฎ์แฮ จงทราบโดยเหตุตั้ง สัตย์น้อมทูลเสนอ จอมมารโสมนัสด้วย สมนิมิต ตรัสว่าเรารักสนิท แน่ถ้อย จงเป็นปิยบุตรคิด ควรสมัค ใจนา พลันรับกุมารน้อย สถิตเบื้องรถทรง (พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นอดิศรอุดมเดช ทรงแต่ง) - แปลร้อยแก้ว - นางสุพรรณมัจฉาคลอดมัจฉานุลูกชายหนุมานที่หาดทราย ไมยราพซึ่งเป็นยักษ์และญาติกับทศกัณฐ์ไปพบ พามาเลี้ยงเป็นบุตรบุญธรรม ห้องที่ ๔๙ พานเรศเห็นจบแจ้ง ในกล ยักษ์เอย จึ่งแทรกพสุธาดล ดัดดั้น เห็นยักษ์นิมิตตน แอบอยู่ จึ่งแกว่งตรีกระชั้น จู่จ้วงโจมประจัญ ยักษ์ฝันเซซวดซ้ำ เสียที จึงจับไต่ถามคดี เสร็จแล้ว จิกเกศตัดเกล้าลี ลากลับ มานา เสนอเหตุพระจักรแก้ว กับทั้งถวายเศียร (พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นอดิศรอุดมเดช ทรงแต่ง) - แปลร้อยแก้ว - พระรามยกพลข้ามสมุทร ให้ประคนธรรพและหนุมานล่วงหน้าไปตรวจชัยภูมิ หนุมานทราบว่ทศกัณฐ์ให้ภานุราชหนุนแผ่นดินไว้ ค้นพบแล้วฆ่าภานุราชตาย ห้องที่ ๕๐ หลานอินทร์แผลงเดชเข้ พังประ ตูนา หมู่ยักษ์ห่อนรอพะ พักตรืได้ องคตรีบสู่พระ โรงราช แล่นโลดโดดยืนใกล้ แท่นท้าวทศกัณฐ์ พลันขดหางขึ้นนั่ง ทำทรง สูงแทบแท่นขององค์ ราพณ์ร้าย เราเป็นทูตพระพงศ์ พิษณุ ท่นแฮ พระโปรดให้เราผ้าย สู่ท้าวแถลงสาส์น (พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นประจักษ์ศิลปาคม ทรงแต่ง) - แปลร้อยแก้ว - พระรามให้องคตสื่อสาร ทหารไม่เปิดประตูกรุงลงกาองคตจึงพังประตูเข้าไป ห้องที่ ๕๑ บัดเถลิงชั้นฉัตรก้ำ กึ่งสวรรค์ สรพรึบสรพรั่งสาวสรร แซ่ซ้อง ต่างดูพวกพลขันธ์ เขตศึก สิบพักตร์พักตร์ผ่องพร้อม พร่ำอ้ออวดบุญ ฯลฯ รวีวรบุตรน้าว เหนี่ยวฉัตร ฉัตรบ่ทานฤทธิ์ตระบัด หักร้า ราพณ์ร่วงตรุบตรุบพลัด แพลงพลาด พลันจรัสสุริยจ้า แจ่มฟื้นเมทนี ขุนกระบินทร์โถมทีบท้าว ทศพักตร์ ถนัดอุราราพณ์อัก อกเอี้ยว ท้าวฉุดกระชากชัก ชฎาติด ไปแฮ เชิดชฎาแยกเขี้ยว ยักคิ้วหลอกอสูร (พระเจ้าน้องยาเธอ พระองค์เจ้าดิศวรกุมาร ทรงแต่ง) - แปลร้อยแก้ว - สุครีพรับอาสาไปหักฉัตรทศกัณฐ์ที่ตั้งขึ้น เพื่อป้องกันมิให้กองทัพพระรามได้รับแสงจากดวงอาทิตย์ ฉัตรนี้เป็นของท้าวธาดาหรือมหาจัตุรพักตร์พระอัยกาของทศกัณฐ์สร้างขึ้นเพื่อป้องกันกรุงลงกา ห้องที่ ๕๒ ทศเศียรเชิญไล่ล้าง หลานอัช- บาลเฮย ฤๅอนต่างช่วยขจัด ศึกบ้าง นางหวาดหริวงศ์หัตถ์ ปิดโสต สองแฮ ไมยราพทวนถามอ้าง อัตถ์นี้เยียไฉน ฯลฯ อสุรบุตรยุดรถซ้ำ ฟาดประชด แม่รา รถแหลกสิงห์ตายหมด สิบร้อย กลับวังสั่งมาตย์ประณต จัดทัพ เสร็จแฮ เสด็จรีบทรงรถคล้อย คลาศด้าวโดยทาง ฯลฯ ไมยราพขึ้นแท่นให้ โหมกูณฑ์ นั่งสมาธิอ่านมนต์มูล มากซ้ำ เนตรหลับนับลมคูณ พันคาบ เดชเวทมัวเมฆคล้ำ อุโฆษครื้นดินสะเทือน (พระยาราชสัมภารากร แต่ง) - แปลร้อยแก้ว - ไมยราพไม่ยอมเชื่อนางจันทประภาผู้เป็นชนนี มาเฝ้าทศกัณฐ์ตามคำเชิญ และตั้งพิธีหุงยาสะกดทัพพระราม ห้องที่ ๕๓ ทวีวรราชต้อง มนต์สดม หลับเฮย พิเภาผอยอารมณ์ เรื่อยริ้ว ไมยราพย่องยลสม จิตรหยุด คนึงแล พรั่นพระเดชดาลกริ้ว กลับเข้าเคียงองค๋ ฯลฯ ไมยรายแบกพิษณุเจ้า จากโอษฐ์ ลิงเอย ชำแรกลอดเขาโขด เขตเข้า วางรามแทบป่าโตนด ตรัสสั่ง มารแฮ กรงเหล็กจำจงเฝ้า ค่ำนี้รไวรวัง (พระยาราชสัมภารากร แต่ง) - แปลร้อยแก้ว - หนุมานอาสาอมพลับพลาพระราม และไมยราพสะกดทัพ ห้องที่ ๕๔ พิเภกทูลว่าเจ้า บาดาล มาลักพระอวตาร สู่ด้าว ขอวายุบุตรหาญ โดยเสด็จ ด่วนแฮ วรราชอนุชท้ว สดับแล้วปัญชาตาม ฯลฯ บงบัวบานแบะแม้น กงรถ วายุบุตรจับดอกปลด บัดสบั้น เศียรมุดปล่องก้านหมด หางตลอด ไปแฮ ผลุดโผล่จวบด่านกั้น ก่อล้วนผาแลง ฯลฯ พระรามไมยราพให้ ขังกรง เหล็กเฮย โกฏิยักษ์คุมอยู่จง โตนดโน้น ท่านผู้วุฒืไกรจง ตรองตริ การนา ไปไป่ถึงที่โพ้น จักแก้ได้ไฉน (พระยาราชสัมภารากร แต่ง) - แปลร้อยแก้ว - หนุมานหักด่านต่างๆ ของไมยราพเพื่อติดตามพระรามกลับคืน รวมทั้งได้พบมัจฉานุลูกชาย ห้องที่ ๕๕ ไมยราพถอดจิตไว้ ในตรี- กูฎเอย เป็นภมรเนามณี กล่องแม้น ฆ่ายักษ์ ขยี้ชี- พิตก่อน ฆ่าพ่อ วายุบุตรรู้ที่เร้น เร่งเร้ามนต์แผลง บันดาลกายใหญ่แม้น พรหมาน พักตร์สี่แปดกรทยาน เยี่ยมฟ้า บาทซ้ายเหยียบยักษ์ปาน เขาทับ ไว้นอ ขวาเหยียบตรีกูฎคว้า ยอดง้างงมภมร (พระยาราชสัมภารากร แต่ง) - แปลร้อยแก้ว - หนุมานพบกับนางพิรากวนพี่สาวไมยราพ ซึ่งกำลังถูกลงโทษ ออกอุบายจนเข้าในเมืองได้ นางพิรากวนบอกที่ขึงพระราม หนุมานฆ่าไมยราพตาย ห้องที่ ๕๖ ทราบเรื่องเคืองขุ่นแค้น โศกา ครวยเอย เรืองฤทธิ์วิทยามา เพลี่ยงแพ้ เสียศักดิ์พ่ายอ้ายพา นรชาติ เพราะพิเภกบอกลแก้ จึ่งต้นค้นถึง รำพึงศึกฮึกเหี้ยม จำหัก เสียเฮย เห็นแต่ระน้องจัก หักได้ ธำรงฤทธิ์โมกขศักดิ์ พรหมประ สาทนา ตริเสร็จสั่งสนมให้ บอกน้องมาพลัน (หม่อมเจ้าอลังการ แต่ง) - แปลร้อยแก้ว - หนุมานพบที่ขังพระราม และฆ่าไมยรายตาย ตั้งให้วัยวิกลูกนางพิรากวนครองเมืองแทน ทศกัณฐ์ทราบว่าไมยราพตาย ให้กุมภกรรมออกรบ ห้องที่ ๕๗ กุมภรรณสดับถ้อย แถลงพลัน มึงบ่ควรคู่ประจัญ ต่ำแต้ม ต้นรังฝั่งอุดรขัน ขึงยั่ง ยืนนา เอ็งฉุดหลุดจึ่งแย้ม โอษฐ์อ้างอวงณรงค์ ฯลฯ รีบลุดรเงื้อม กาลจัน คิรีนา รังใหญ่ไพศาลทัน เทิดฟ้า ท้าวยันบ่ายันหัน หัตถ์เย่อ พยุงเอย เอนหลุดด้วยแรงกล้า กลับเย้ยขุนมาร ฯลฯ บุตรอาทิตย์ประชิดสู้ สัปยุทธ์ รังหวดราพแรงรุด แหลกไม้ ยักษ์ตีถูกตัวทรุด เสียหลัก รับนา ขุนแทตย์รวมรัดได้ หนีบหมั้นเมือนคร (หม่อมเจ้าอลังการ แต่ง) - แปลร้อยแก้ว - กุมภกรรณออกรบ พิเภกอาสาห้ามทัพ และองคตลวงถามปริศนาจากกุมภกรรณจนถึงสุครีพถอนต้นรังหลักทวีปอุดรมารบกับกุมภกรรณ ห้องที่ ๕๘ ยิ่งคิดยิ่งแคันแน่น ทรวงใน ชบเนตรอาบพักตร์ไหล เล่ห์น้ำ ขึ้นยังพระโรงชัย เฝ้าบาท เชษฐ์นา เหลือบสบหมู่อมาตย์ซ้ำ พักตร์ก้มเกี่ยงอาย ทศเศียรเห็นพระน้อง ทักถาม ใดพ่อออกรบราม คาบนี้ ย่อยยับลับหลงความ กลก่อ งๅ ฤๅศึกแรงกว่ากี้ ก่อล้างปางปฐม (หม่อมเจ้าอลังการ แต่ง) - แปลร้อยแก้ว - เมื่อกุมภกรรณออกอุบายให้สุครีพถอนต้นรับจนหมดแรงแล้ว ก็เข้าจับสุครีพไป หนุมานตามมาแก้สุครีพได้ ห้องที่ ๕๙ หนุมานแปรรูปแม้น เหมือนโส นัขเฮย ลอยเน่าเหม็นฉู่โฉ โฉ่คลุ้ม กาองคตผกโผ ผันจับ สแกแฮ ปีกกระพือลมหุ้ม หอบต้องอสุรินทร์ กุมภกรรณลับหอกแก้ว เกริกคุณ มนต์เฮย สบกลิ่นโสโครกฉุน เฉียบร้อน เหลือบเล็งจวบสกุณ กาจิก สแกแฮ เหม็นจัดอัดทรวงขย้อน ขยับย้อนอาเจียน (พระยาราชวรานุกูล แต่ง) - แปลร้อยแก้ว - กุมภกรรณตั้งพิธีลับหอกโมกขศักดิ์ หนุมานกับองคตแปลงเป็นสุนัขเน่าและกาไปทำลายพิธี ห้องที่ ๖๐ อุปราชเผ่นผงาดง้าง งอนรถ ลักษมณ์เฮย หมายพุ่งโมกขศักดิ์จด จ่อจ้อง อนุชรามรับรองประชด ประชิดเหยียบ บ่าแฮ ทรงฟาดสาตรศรต้อง ราพซั้นซวน5]k กุมภกรรณเจ็บร่างร้าว ราววอด วายนอ ร่ายเวทเป่าหายตลอด ตลบย้อน กลับพุ่งโมกขศักดิ์สอด เสียบอุระ ลักษมณ์เฮย ล้มสลบสุครีพช้อน ช่วยอุ้มตระกององค์ (พระยาราชวรานุกูล แต่ง) - แปลร้อยแก้ว - กุมภกรรณออกรบกับพระลักษมณ์ พระลักษมณ์ต้องหอกโมกขศักดิ์ของกุมภกรรณ ห้องที่ ๖๑ พิเภกโหรเอกรู้ เลอโลก ทูลว่าพระอย่าโศก สลดซ้ำ พรหมประสิทธิ์ฤทธิโมกข- ศักดิ์เชี่ยว ชาญแฮ แต่ประสาทยาค้ำ คู้แก้กันหาย พระลักษมณ์ยังไป่ม้วย ชีวี เกรงแต่พระสุริยศรี ส่องข้าม โปรดให้หนุมานลี- ลาศรีบ รเห็ดแฮ ทูลพระรำไพห้าม รถรั้งรอเหิน แล้วจรัลบรรพตพร้อม สรรพยา เก็บเฮย สังกรณีตรีชวา ที่แท้ อีกเบญจนทีมา เป็นกระ- สายแฮ ผสมบดโอสถแก้ หอกมลื้นหลุดหาย (พระยาราชวรานุกูล แต่ง) - แปลร้อยแก้ว - หนุมานเก็บสรรพยาแก้ฤทธิ์หอกโมกขศักดิ์ ห้องที่ ๖๒ เห็นต้นกร่างใหญ่ล้ำ พฤกษา ใบกิ่งบังสุริยา ร่มชื้อ มีแท่นแผ่นศิลา เลี่ยนสอาด ขึ้นนั่งหลับเนตรรื้อ ร่ำอ้าอ่านมนต์ บัดเดี๋ยวกายเติบแม้น เสมอองค์ พรหมเอย อสุรย่างเยื้องลง สู่น้ำ ทอดกายอยู่ในคง- คาสาธ- ยายแฮ จมดิ่จดดินล้ำ เท่ห์พ้นบนเห็น น้ำท้นวนพลุ่งเท้อ ทวนไป มาเอย นูนพลั่งดังซ่าไพร ป่วนครื้น ด้วยฤทธิ์พิธีไกร เกรียงเดช ราพนา ชลน่าพลับพลาตื้น ขอดแห้งเห็นทราย (ขุนปฏิภาณพิจิตร แต่ง) - แปลร้อยแก้ว - กุมภกรรณอาสาทำพิธีทดน้ำ ห้องที่ ๖๓ หนุมานนฤมิตด้วย เดชา กลายกลับเป็นลูกพา ยุไท้ โตกระห่านผ่นภูผา ผกเพิก พังแฮ ปลุกฤทธิ์คิดจักได้ รบร้าราญสมร กรกุมตรีเพชรกล้า วราวุธ เงื้อง่าท่าฤทธิรุทร เร่งเร้า สี่นางวิ่งอุตลุด ลานหลบ หนีนา ขุนกระบี่รี่เร็วเต้า แหวกน้ำดำลง พบองค์อุปราชเจ้า ลงกา อ่านเวทนอนขวางชลา แหล่งไว้ ทำเป็นเช่นทนบวา รีคั่ง อยู่แฮ กระบี่โกรธโลดโจนใกล้ ถีบซ้ำทำทนง (พระเจ้าน้องยาเธอ กราหมื่นเทววงศ์วโรปการ ทรงแต่ง) - แปลร้อยแก้ว - หนุมานล้างพิธีทดน้ำของกุมภกรรณ ห้องที่ ๖๔ พระรามพระลักษมณ์ร้า เกลียวกลม กันแฮ สบท่าพระทรงพรหม มาสตร์ได้ แผลงถูกยักษ์ซานซม ล้มเหลือบ เห็นแฮ เป็นสี่กรกราบไหว้ นอบน้อมขอขมา ฯลฯ ยามขุนมารได้รับ พรนารายณ์ เรียกพิเภกมาหมาย สั่งน้อง ข้าเจ้าอย่าดูดาย แต่สุข ตนนอ จงจิตรคิดซื่อต้อง ต่อน้ำพระทัย ฯลฯ เสร็จคำสอนสิ้นชีพ ไปสวรรค์ พิเภกแสนโศกศัลย์ สุดไห้ ทวยเทพย์เหิ่มหฤหรรษ์ โปรยทิพย์ มาลย์เฮย เสร็จปราบยักษ์สองไท้ กลับเข้าพลับพลา (พระเจ้าน้องยาเธอ กราหมื่นเทววงศ์วโรปการ ทรงแต่ง) - แปลร้อยแก้ว - กุมภกรรณออกรบกับพระราม ถูกพระรามฆ่าตาย ห้องที่ ๖๕ หนุมานนฤมิตด้วย เดชา กลายกลับเป็นลูกพา ยุไท้ โตระหง่ายผ่านภูผา ผกเพิก พังแฮ ปลุกฤทธิ์คิดจักได้ รบร้าราญสมร กรกุมตรีเพชรกล้า วราวุธ เงื้อง่าท่าฤทธิรุทร เร่งเร้า สี่นางวิ่งอุตลุด ลานหลบ หนีนา ขุนกระบี่รี่เร็วเต้ แหวกน้ำดำลง พบองค์อุปราชเจ้า ลงกา อ่านเวทนอนขวางชลา แหล่งไว้ ทำเป็นเช่นทนบวา รีคั่ง อยู่แฮ กระบี่โกรธโลดโจนใกล้ ถีบซ้ำทำทนง (หลวงอินทรอาวุธ แต่ง) - แปลร้อยแก้ว - ทศกัณฐ์ให้อินทรชิตออกรบกับพระลักษมณ์ ห้องที่ ๖๖ ปางพระราเมศร์ล้ำ ฤทธิรงค์ ดัดผธมสรงทรง เครื่องแล้ว สว่างแสงพระสุริยง ผจงจับ ศรเฮย เสด็จน่าพับพลาแพร้ว สพรึบพร้อมพลไกร ทั้งสิบแปดมกุฎเฝ้า บาทยุคล ทรงสดับศัพท์พหล โหดเร้า ถามพิเภกขุนพล ใดยก มานา ทูลว่าโอรสเจ้า ภพด้วยแดนมาร ชื่ออินทรชิตแกล้ว กาจฉกรรจ์ สามพระเป็นเจ้าสรร สาตรให้ ตรัสถามว่าใครทัน เทียบฤทธิ์ เขาเฮย ทูลว่าพระน้องไท้ อาจต้านต่อกร (หลวงอินทรอาวุธ แต่ง) - แปลร้อยแก้ว - อินทรชิตออกรบกับพระลักษมณ์เป็นครั้งแรกไม่แพ้ชนะกันจนพลบจึงหย่าทัพเข้าเมือง ห้องที่ ๖๗ อินทรชิตกลับสู่ด้าย ดลสถาน เสด็จด่วนทูลแถลงการ ชนกไท้ ลูกออกต่ออรินทร์ราญ ศึกลักษมณ์ พลกระบี่นับสมุทรได้ ตอบโต้ตลุมบร ฯลฯ ขอลาไปกอบตั้ง พิธีกรรม์ ชุบนาคบาศพรหมสรร สฤษฎร์ไว้ ยังอากาศคีรีบรร- จบสัปต วารแฮ อำนาจล่มโลกได้ อริร้ายเร็วสูญ ฯลฯ ท้าวทำอำนาจก้อง เกริกพนา- สณฑ์เฮย กระทืบบาทแผลงศักดา เดชไท้ พลายปิศาจยินรอา เร็วหลีก สยบแฮ เสร็จประทับโพรงไม้ กอบตั้งการพิธี (พระเจ้าน้องยาเธอ พระองค์เจ้าเกษมสันต์โสภาคย์ ทรงแต่ง) - แปลร้อยแก้ว - อินทรชิตลาทศกัณฐ์ไปตั้งพิธีชุบศรนาคบาศในโพรงไม้โรทัน ห้องที่ ๖๘ ทันใดเผยพจน์เอื้อน บัญชา สั่งอสุรเสนา หนึ่งผู้ แถลงเหตุแด่นัดดา มังกะระ กัณฐ์เอย เชิญพระหลานมากู้ เผ่าพ้องพงศ์พรหม ท้าวยี่สิบหัตถ์ไท้ ยลหลาน ท่านนา ปราโมทย์หฤทัยบาน เบิกหน้า ลูบหลังกล่าวพจมาน ยุบลเรื่อง เศิกแฮ ปวงญาติรับรบร้า พินาศสิ้นในณรงค์ บัดนี้อินทรชิตตั้ง พิธี กำหนดเจ็ดราตรี จึ่งแล้ว ดัสกรก็ย่ำยี อยู่ทุก วันนา เชิญพ่อช่วยลุงแผ้ว เศิกให้สูญสลาย (พระเจ้าน้องยาเธอ พระองค์เจ้าเกษมสันต์โสภาคย์ ทรงแต่ง) - แปลร้อยแก้ว - ทศกัณฐ๋ให้มังกรกัณฐ์ผู้เป็นนัดดาออกรบขัดตาทัพ ห้องที่ ๖๙ พระยาพิเภาเยื้อน ทูลไท ท่านเอย อสุรซึ่งยกพลไกร ออกร้า คือมังกรกัณฐ์ดนัย ขุนแทตย์ ขรแฮ ศรสิทธิ์ฤทธิ์กาจกล้า สถิตด้าวโรมคัล ฯลฯ ขุนโหรแถลงให้สั่ง ศิลป์ทรง ไปนา พระจับพรหมาสตร์ทนง เหนี่ยวน้าว แม้อสูรอยู่ใดจง บอนบั่น เศียรนา เสร็จสั่งศิลป์ฤทธิ์ห้าว พุ่งขึ้นเวหน ศิลป์ทรงตรงตัดเกล้า มังกร กัณฐ์เอย ขาดกระเด็นเมือมรณ์ ชีพร้าง รูปฤทธิ์เกื่อนอัมพร พลันเหือด หายแฮ เสร็จพระปราบราพมล้าง เศิกแล้วคืนสถาน (พระเจ้าน้องยาเธอ พระองค์เจ้าโสณบัณฑิต ทรงแต่ง) - แปลร้อยแก้ว - พระรามแผลงศรล้างมังกรกัณฐ์ ถูกมังกรกัณฐ์ตาย ห้องที่ ๗๐ ผินพักตร์เผยโอษฐ์เอื้อน แถลงอรรถ เรียกวิรุญมุขตรัส สั่งใช้ จงยกพยุห์รีบรัด โรมราช อรินา ขัดรับทัพมั่นไว้ อย่าท้อทานประจญ ฯลฯ วิรุญมุขนอบเกล้า รับพจน์ องค์พระอัยกาทศ- พักตร์แผ้ว น้อมเศียรประนมประณต ลารีบ ครไลยแฮ ซั้นสั่งเสนีแกล้ว แกว่นกล้าการณรงค์ ฯลฯ ให้เคลื่อนพยุหยาตร์เต้า โดยขบวน หม่นมืดมัวหมอกหวน ตลบคลุ้ม ครื้นครึกอธึกมวล มารหมู่ พหลแฮ ต่างโลกต่างแล่นกลุ้ม ต่างกล้าปลองกล (ขุนวิสุทธากร แต่ง) - แปลร้อยแก้ว - ทศกัณฐ์ให้วิรุญมุขกุมารโอรสของวิรุญจำบังผู้เป็นนัดดาออกรบขัดตาทัพ รบแพ้พระลักษณ์ ห้องที่ ๗๑ ลุอากาศบรรพตแล้ว ลอบลง นิมิตเฮย เป็นรูปอัศยาอง อาจชั้น แสดงเดชสนั่นดง ผังเผ่น ทยานแฮ กัดพฤกษ์โรทันบั้น พินาศด้วยฤทธิรอน เสียงสนั่นฝุงนาคเลื้อย หลีกหนี อินทรชิตพิโรธหมี ไล่ล้าง อัศยากลับอินทรีย์ เป็นกระ- บินทร์เฮย ปรบหัตถ์ชี้พักตร์อ้าง อวดเย้ยเลยครไล (ขุนวิสุทธากร แต่ง) - แปลร้อยแก้ว - อินทรชิตเสียพิธีชุบศรนาคบาศ เพราะชามพูวราชแปลงเป็นหมีมาทำลายพิธี ห้องที่ ๗๒ อินทรชิตยบไพร่แพ้ พานร พิโรธเฮย แผลงนาคบาศฤทธิรอน รวดผ้าย เป็นนาคเกลื่อนกลาดสลอน รวบรัด ริปูแฮ พิษพ่นเป็นเพลิงร้าย รอบกลุ้มกลางสมร รึงรัดพระลักษมณ์ทั้ง พลากร หกสิบสมุทวานร นาคคล้อง ล้มสลบกลาดดินดอน ดูอนาถ แต่พิเภกบต้อง นาคด้วยเป็นประยูร (ขุนวิสุทธากร แต่ง) - แปลร้อยแก้ว - อินทรชิตให้วิรุญมุขจำแแลงกายเป็นตน ส่วนตนเองกำบังกายขึ้นไปอยู่ในเมฆ แล้วแผลงศรนาคบาศมาต้องพระลักษมณ์และกองทัพวานร ห้องที่ ๗๓ องค์พระราเมศรได้ สดับพจน์ ราพแฮ เพียงสุรามฤตรด ผ่องแผ้ว มีพระกมลปลด ปลิดเทวศ วายแฮ วางพระอนุชแล้ว เหนี่ยวน้าวธนูศิลป์ ทรงแผลงพลายวาตก้อง กัมปนา โชติช่วงดังดวงอา- ทิตย์แผ้ว ลุที่สถิตครุฑา พลันทราบ เหตุเฮย ว่าพระทรงจักรแก้ว ตรัสให้หาครไล ฯลฯ จึ่งแสดงเดชด้วย ฤทธี โจมจิกวาสุกรี ไล่ล้าง นาคตื่นแตกตนหนี โดยด่วน เพราะเดชสุบรรณร้าง ขจัดสิ้นสูญแสลง (ขุนวิสุทธากร แต่ง) - แปลร้อยแก้ว - พระรามแผลงศรพลายวาตเรียกพระยาครุตมาแก้นาคบาศ ห้องที่ ๗๔ อินทรชิตก้มเกศเกล้า รับพร เปรมกระมลลาจร ยาตรเยื้อง มาปราสาทอลงกรณ์ สถิตแท่น ทองเอย ร้อนอุระค่อยปลดเปลื้อง สั่งให้จัดพบ ฯลฯ ทศเศียรไสยาสน์ร้อน ทรวงหมอง หลับเนตรหฤทัยตรอง ตรึกสู้ จนพระสุริย์เรืองรอง ส่องโลก ออกพระโรงตรวจผู้ ต่อต้านพานรินทร์ สั่งอสูรกำปั่นกล้า รณยุทธ์ จงยกพลสิบสมุทร กลั่นแกล้ว ขัดทัพรับมนุษย์ ไว้ก่อน นาฮา อินทรชิตเสร็จพิธีแล้ว จักได้รณรงค์ (สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ามหามาลา กรมพระบำราบปรปักษ์ ทรงแต่ง) - แปลร้อยแก้ว - อินทรชิตลาทศกัณฐ์ไปชุบศรพรหมาสตร์ที่ริมหาดมรกต ทศกัณฐ์จึงให้อสุรกำปั่นออกรบขัดตาทัพ ห้องที่ ๗๕ อินทรชิตหลับเนตรตั้ง สาธยาย มนต์เอย แว่วข่าวกล่าวความตาย สดับดุ้ง เสียกิจวิทยาคลาย เสียเสื่อม เวทแฮ กระทิบบาทกราดเกรี้ยวฟุ้ง คาดคั้นหั่นหัวล แล้วกลับได้สติตั้ง บริกรรม หลับเนตรอ่านเวทสำ- หรับใช้ พรหมาสตร์สาตรศรทำ โดยเลศ จนครบพันคาบได้ ครั่นครื้นปัถพี (สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ามหามาลา กรมพระบำราบปรปักษ์ ทรงแต่ง) - แปลร้อยแก้ว - อินทรชิตตั้งพิธีพรหมาสตร์ และอสุรกำปั่นออกข้ดตาทัพ อสุรกำปั่นถูกหนุมานฆ่าตาย อินทรชิตจึงออกรบแทน ห้องที่ ๗๖ อินทรชิตสถิตเบื้อง คอคชินทร์ เห็นพระลักษมณ์กับกระบินทร์ สติพลั้ง จบพรหมาสตร์ศักดิ์ศิลป์ เหนือเกศ จึ่งพาดสายหมายรั้ง หน่วงน้าวแผลงผลาญ เป็นศรกลาดเกลื่อนทั้ง ที่รบ สนั่นเอย ต้องพระลักษมณ์ล้มสลบ เล่ห์ม้วย ต้ององคตสุครีพวบ แซ่วแน่ นิ่งนา ต้องสิบแปดมงกุฎด้วย ดาษล้มรเนนนอน (สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ามหามาลา กรมพระบำราบปรปักษ์ ทรงแต่ง) - แปลร้อยแก้ว - อินทรชิตจำแลงตนเป็นพระอินทร์ แล้วแผลงศรพรหมาสตร์ต้องพระลักษมณ์และกองท้พ พระรามมาเห็นเข้าสลบไป ทศกัณฐ์จึงปล่อยให้นางสีดามาเยี่ยมพลยังสนามรบ แต่ต่อมาเมื่อพระรามฟื้นแล้ว พิเภกซึ่งกลับจากนำพวกวานรไปหาผลไม้จึงบอกหนุมานหายามาแก้ได้ ห้องที่ ๗๗ อินทรชิตประณตน้อม ทูลสาร โดยคิดกลกิจการ กอบแก้ เอาหาญตอบต่อหาญ เห็นยาก อยู่นา แม่นมนุษย์จักแพ้ เพื่อด้วยกลลวง ขอประทานนักโทษอ้าย สุขา- จารเอย แปรรูปดุจสีดา แน่งเนื้อ ทำกลกล่าวมุสา ลวงลักษมณ์ รามพ่อ ยังไม่ถอยทัพเมื้อ มั่วพ้องพลลิง (ขุนวิสูตรเสนี แต่ง) - แปลร้อยแก้ว - พระรามเลิกทัพกลับ อินทรชิตรับอาสาทศกัณฐ์ออกไปรบอีก ห้องที่ ๗๘ อินทรชิตตอบว่าแฮ้ พระลักษมณ์ เอ็งอาจอวดหาญหัก ฮึกแท้ เราหน่อกษัตริย์ศักดิ์ ทำศึก ยังไป่สุดฤทธิ์แพ้ จักได้ไปยอม เอ็งอวดมหิทธิ์ห้าว อหังการ ควรแต่ล้างสีดาลาญ ชีพม้วย ศพวากจักประทาน เอ็งเร่ง รับเฮย ฉุดสุขาจารด้ย ดุเงื้อแสงขรรค์ (ขุนวิสูตรเสนี แต่ง) - แปลร้อยแก้ว - อินทรชิตตัดหัวสุขาจาร ซึ่งแปลงเป็นนางสีดา เพื่อลวงพระลักษมณฯ์ แต่พระรามทรงใช้ให้สุครีพ หนุมานและองคตกลับไปดูที่สมรภูมิ ก็ทรงทราบว่ามิใช่นางสีดาจริง ห้องที่ ๗๙ อินทรชิตรีบเร้า พลพลัน ลุเอย เนินจักรวาลบรร พตยั้ง สั่งกาลจักรจัดปัน การพิ ธีนอ กุมภนิยาตั้ง ที่ไม้ไผ่ครึม ฯลฯ เสร็จสถิตแท่นแพร้วรัตน์ รูจี หัตถ์เกี่ยวประคำมณี แนบคล้อง บูชิตเวทศิลปศรี สามพาด ตักนา หลับเนตรตามแบบต้อง แน่วตั้งบริกรรม ฯลฯ ธาดาประสาทให้ ขุนยักษ์ษ กุมภนิยาสุรศักดิ์ เสกตั้ง ครบเจ็ดทิวาจัก กายสิทธิ์ คงนา ฆ่าไป่วายชีพทั้ง พวกพื้นพลไกร (ขุนพินิจฉัย แต่ง) - แปลร้อยแก้ว - อินทรชิตตั้งพิธีกุมภนิยาในป่าไผ่ ถูกพระลักษมณ์ทำลายพิธี ห้องที่ ๘๐ ทราบทรงพลายวาตต้อง อินทร- ชิตฮา กระบี่ฟื้นโผนผละ รอดม้วย พรหมาสตร์พระยกจะ แผลงอีก ครั้งแฮ พิเภกทูลห้ามด้วย อสูรได้พรพรหม แแม้นเศียรขาดตกพื้น ดินพลัน เพลิงดุจไปกัลป์ โลกไหม้ พานรัตน์รับเศียรมัน มีอยู่ พรหมแฮ พระสั่งองคตให้ สู่ท้าวธาดา หลานอินทรืเหาะลุได้ พรหมประทาน พานเฮย กระบี่กลับพระแผลงผลาญ ราพแล้ว ขาดกรขาดเศียรมาร กระเด็นจา กายฮา องคตเชิดพานแก้ว รับเกล้าไวถวาย (ขุนพินิจฉัย แต่ง) - แปลร้อยแก้ว - อินทรชิตกลับเข้ากรุงลงกาขอกินนมนางมณโฑผู้เป็นมารดา และออกรบจนตาย แต่เมื่อเศียรตกลงมานั้นองคตต้องรับด้วยพานแว่นฟ้าของพระพรหม มิฉะนั้นจะเกิดไฟไหม้จักรวาลตามพรที่พระพรหมประทานไว้ ห้องที่ ๘๑ มโหทรรับถ้อยพระ พรหมพงศ์ เชิญศพอินทรชิตลง โกศแล้ว ตั้งบนราชรถทรง เกณฑ์แห่ พร้อมนา เดินกระบวนด่วนแคล้ว ลุเข้าเขตรเขา ฯลฯ ดลไศลสิบพักตร์ผู้ ผ่านถวัลย- ราชเฮย ยูรยาตรขึ้นบนบรร- พตยั้ง ดำรัสสั่งกุมภัณฑ์ พวกพนัก- งานเฮย ให้ยกโกศศพตั้ง ที่ชั้นชุมเพลิง มหิศรสุรเดชเจ้า บุรี ราพฤๅ แกว่งหอกเกิดอัคนี โชติแพร้ว ชวนองค์อรรคเทพี กับสุณิ- สาแฮ ปลงศพพระลูกแก้ว ก่นเศร้ากันแสง (พระเจ้าน้องยาเธอ พระองค์เจ้าสวัสดิประวัติ ทรงแต่ง) - แปลร้อยแก้ว - ทศกัณฐ์เผาศพอินทรชิตนอกกรุงลงกา ห้องที่ ๘๒ ประทับเกยทูลกิจอ้าง นามอินทร์ ถวายเอย ทรงปราบราพณ์ไพรินทร์ ฤทธิ์แกล้ว พระสดับเร่งทรงยิน- ดีประภาษ ขอบจิตอัมรินทรืแล้ว เทพน้อมทูลเสนอ ฯลฯ สิบรถเห็นรบสิ้น สิบขุน เคืองแฮ โลดไล่สิบลิงหมุน มุ่งมล้าง สุครีพหนุมานผลุน ผลักรถ องคตนิลนนท์คว้าง ไขว่กั้นกันมาร ฯลฯ ทศเศียรเจ็บแสบส้าน พิษศร ร่ายพระเวทบวร กลั่นแกล้ว ศรกลับขยับถอน ถอยหลุด จวนค่ำซ้ำเลิกแคล้ว คลาศเมื้อเมืองมาร (สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าภาณุรังษีสว่างวงศ์ กรมหลวงภาณุพันธุวงศ์วรเดช ทรงแต่ง) - แปลร้อยแก้ว - พระรามได้รถเวไชยันต์จากพระอินทร์ออกรบกับทศกัณฐ์ และสิบขุนสิบรถเป็นครั้งแรก ห้องที่ ๘๓ อดิศรสหัสเดชแค้น คึกขาน ฉิฉะมนุษย์หาญ สู่ร้อน เฉกสัตว์ตักแตนคลาน คลอกอัค- นีนอ ตัวพี่จักรบต้อน แต่ด้วยพริบตา สนทนาพลางสั่งให้ เดินนิกร พลเอย รีบสู่ลกานคร คั่งซ้อง ทศพักตร์รีบรถจร นำเชษ- ฐาแฮ เห็นรถเชษฐ์จักต้อง ติดซุ้มทวารวัง (หม่อมเจ้าศรีโสภณ ทรงแต่ง) - แปลร้อยแก้ว - ทศกัณฐ์เลี้ยงพระยามูลพลัมกับท้าวสหัสเดชะผู้เป็นสหายซึ่งได้รับเชิญให้มาช่วยทำศึกรบกับพระราม ห้องที่ ๘๔ หนุมานทูลจักอ้าง อาสา พลันนิมิตกายา ใหญ่ท้าว เชิญราชสู่บ่าคลา รีบรบ ยักษืแฮ พระลักษณ์ทรงศรน้าว สนั่นก้องโลกัย ศรไชยผลาญรถเจ้า จอมยักษ์ ยักษ์โกรธพลันจับจักร คว่างคว้าง จักรเวียนรอบพระลักษมณ์ พลันเหนี่ยว ศรแฮ พลาญจักรแหลกเลยล้าง ไพรพื้นำพลพลัน กุมภัณฑ์อุปราชแค้น ขยาดใจ มานะโลกหักไศล ทุ่มร้า พระลักษมณ์ลั่นศรไชย มลายชีพ ยักษ์แฮ อุปราชมอดมิช้า เทพซ้องถวายพร (หม่อมเจ้าศรีโสภณ ทรงแต่ง) - แปลร้อยแก้ว - พระลักษมณ์รบกับมูลพลัม และฆ่ามูลพลัมตาย ห้องที่ ๘๕ วายุบุตรแปลงรูปแม้น พรหมมาน พักตร์สี่แปดกรทยาน เยี่ยมฟ้า โถมถีบปิ่นปางตาล รถหัก ปวงนาฏกำนัลว้า วิ่งดั้นขวัญหนี ฯลฯ ขุนกระบินทร์หลยล่อล้อ ลอบชก ยักษ์พลาดลิงเหยียบอก แอ่นเอี้ยว เอาหางมัดเวียนวก ตวัดแน่น ฯลฯ บัดวายุบุตรจ้อง จับตรี แผลงเดชดุจไกรสีห์ เยี่ยมถ้ำ โถมจิกเกศอสุรี จรีแกว่ง ตัดหั่นฟันเศียรห้ำ ยักษ์ร้ายวายชนม์ (หม่อมเจ้าสวัสดิ์ ทรงแต่ง) - แปลร้อยแก้ว - หนุมานรับอาสาลวงจับท้าวสหัสเดชะ ได้คทาชี้ต้นตายปลายเป็นของท้าวสหัสเดชะ จับท้าวสหัสเดชะมาให้พวกลิงเยาะเย้ยแล้วจึงฆ่าท้าวสหัสเดชะตาย ห้องที่ ๘๖ ปางรามเสด็จออกแจ้ง เสียงพล ยักษ์เอย ถามพิเภาแจ้งยุบล แบบรู้ แสงอาทิตย์มีแว่นผจญ พรหมเก็บ นานแฮ จงโปรดองคตผู้ ฉลาดให้ลวงพรหม ฯลฯ ธาดาหยิบแว่นให้ อสุรีแปลงเอย องคตรับดุษฎี เสร็จแล้ว อำลารีบจรลี ยังราช รามแฮ ถวายแว่นสุรการแกล้ว กล่าวแจ้งกลถวาย ฯลฯ จอมมารแสงอาทิตย์ทั้ง จิตไพ- รีนอ ถูกพิษศรเสียดใจ จวบล้ม พับลงเสือกเศียรไป ปวดทั่ว กายนอ ฤทธิ์พิษศรเฉกต้ม ตัดสิ้นสูญชนม์ (หม่อมเจ้าสวัสดิ์ แต่ง) - แปลร้อยแก้ว - พระรามรบกับแสงอาทิตย์นัดดาทศกัณฐ์ ฆ่าแสงอาทิตย์ตาย ห้องที่ ๘๗ ปวงท้าวทศพักตร์ผู้ พงศ์พรหม ประทับรถเนินพนม ที่นั้น ยลทัพลักษมณ์รามสม จิตจัก มล้างเฮย ให้ยกพลกระชั้น ชิดเข้าโจมตี อสุรพลกองน่าเข้า โจมสัป- ยุทธ์นา ทัพน่านารายณ์รับ รบด้วย พลรบๆ กลอกกลับ กลางถิ่น สมรเฮย สองฝ่ายฤๅขยาดม้วย ดุจช้างเมามัน ยักษ์ลิงต่างต่อสู้ สับสน หาญต่อหาญเริงรณ ร่ายเลี้ยว ศัพท์สนนั่นพ่างภูมิดล ดอยถล่ม ทลายฤๅ พลกาจต่อกาจเกรี้ยว กราดกล้าชิงชัย (นายแช่มนักเรียน แต่ง) - แปลร้อยแก้ว - พระรามยกออกรบกับทศกัณฐ์ไม่แพ้ชนะกัน ห้องที่ ๘๘ ทศพักตร์คืนเขตขึ้น ประทับปรา- สาทเอย ตรัสบอกยอกัลยา ร่วมไว้ ทัพมนุษย์สองรา ปราบยาก นักแม่ แม่จักเห็นใครได้ เด็ดเสี้ยนสงคราม มณโฑทูลตอบเจ้า จอมมาร สัตลุงเจ้าจักรพาล เพื่อนท้าว กับตรีเมฆองค์หลาน สองเลื่อง เดชนา ควรสั่งสองสู่ด้าว จักได้เผด็จบร ฯลฯ สัตลุงร่วมอาสน์ท้าว ทศกัณฐ์ ต่างนบนอบตามฉัน เพื่อนพ้อง ตรีเมฆอภิวันท์ องค์บิตุ- ลานา เจ้าจักรวาลกล่าวพร้อง เศิกเสี้ยนมนุษย์ไฉน (หลวงอินทรโกษา แต่ง) - แปลร้อยแก้ว - ทศกัณฐ์ให้เชิญท้าวสัตลุงพระสหาย กับตรีเมฆนัดดามาปรึกษาในการศึก ห้องที่ ๘๙ ปางพิษณุล้างสัด ลุงตาย แล้วแฮ ตรีเมฆบัดกายหาย หลากอั้น ตรึกกริ่งตรัสถามอุบาย พิเภก ทูลนา มันคิดหนีเดชดั้น สู่ด้าวนาคินทร์ ทรงสดับรับสั่งให้ หนุมาน แทรกแผ่นไผทตามผลาญ แทตย์ท้าว ลูกลมรับโองการ ถอยรับ ท่านนา ชำแรกปัถพีด้าว อุรุคไท้เร็วถึง ฯลฯ สวาหลบรบรับจ้วง โจมปจัญ ฉวยแย่งได้พฤกษ์พลัน ถีบซ้ำ ยักษ์ล้มลูกลมยัน เหยียบอก จิกเกศตรีแกว่งห้ำ หั่นเกล้ามารมรณ์ (หลวงอินทรโกษา แต่ง) - แปลร้อยแก้ว - พระรามพระลักษณ์รบกับท้าวสัตลุงและตรีเมฆ พระรามสังหารสัตลุง ตรีเมฆหนีไปซ่อนกายในเม็ดทราย หนุมานตามพบและฆ่าตาย ห้องที่ ๙๐ ท้าวราพณ์ร่างเวทกรึ้ง กรึงไศล แล้วเสด็จสถิตใน แท่นแก้ว รลึกคุณพระครรไล หงส์นมัส- การแฮ ขัดสมาธิร่ายมนต์แกล้ว ห่อนได้ไหวติง ฯลฯ มณโฑร้องกรีดคว้า กอดผัว จอมราพรู้สึกตัว หวาดสดุ้ง เผยเนตรพบลิงพัว พันหยอก เมียแฮ เหลืออดพิโรธฟุ้ง โลดขึ้นยืนยัน ฉวยชักคันฉัตรต้อน ตีสวา สามต่อฤทธิ์อสุรา ร่ำล้อ รบพลางผลัดกันมา ยื้อหยอก นางแฮ ท้าวราพณ์เหลือรับท้อ จิตรยั้งยืนตลึง (พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระราชนิพนธ์) - แปลร้อยแก้ว - ทศกัณฐ์ตั้งพิธีชุบกายให้เป็นเพชร หนุมานสะกดพานางมณโฑมาเย้าหยอกจนเสียพิธี ห้องที่ ๙๑ ทศเศียรแสนโศกเศร้า เสียพิธี อุมงค์เอย มนต์เสื่อมซ้ำมหิษีเสื่อม พริ้ง อุ้มองค์อรรคเทวี กลับสู่ กรุงแฮ ถึงแท่นทอดองค์กลิ้ง กลอกเกล้าเกลือกเขนย ฯลฯ หวนหฤทัยนึกได้ โดยหมาย ท้าวสัทธาสูรสหาย เอกอ้าง อีกองค์พระหลานชาย ชาญเชี่ยว มนต์เฮย จำจักหามามล้าง อริให้ผุยผง ฯลฯ ให้หามาทั้งพระ หลานขลัง มนต์นา นามวิรุญจำบัง ฤทธิ์แกล้ว เนาในพระราชวัง จารึก นครแฮ อมาตย์รับโองการแล้ว บอกให้เขียนสาร (พระพินิตพินัย แต่ง) - แปลร้อยแก้ว - ทศกัณฐ์รับท้าวสัทธาสูรผู้เป็นสหาย กับวิรุญจำบังผู้เป็นหลานเข้ากรุงลงกา ห้องที่ ๙๒ สัทธาสูรได้เวท เรียกวรา- วุธเอย โปรดสั่งหนุมานคลา สกัดร้าว ลวงราพเรียกเทวา- วุธเหวี่ยง รับแฮ มันไม่เห็นสาตรท้าว สอดแคล้วมนต์ประลัย มารตนเดียวเคี่ยวสู้ ศรตี สวาเฮย วายุบุตรกวัดแกว่งตรี ไล่จ้ำ โถมถีบถูกอสุรี ผลงสาตร ศรแฮ ลิงหักศรมารห้ำ ระบี่ปล้ำชิงคทา สองสวาโรมราพลัม ปัถพี วายุบุตรโจจับทวี บาทสบิ้ง ฟาดกับแผ่นธรณี อสุรดับ ชีพแฮ ฟันท่อนรอนกายกลิ้ง ปั่นเกล้าอสุรา (พระพินิตพินัย แต่ง) - แปลร้อยแก้ว - หนุมานใช้อุบายลวงให้สัทธาสูรเรียกอาวุธจากเทวดา แล้วให้ฝ่ายตนรับไว้หมดและฆ่าสัทธาสูรตาย ห้องที่ ๙๓ ฝ่ายพยนต์รูปราพร้าย รำบาญ อยู่นา แกว่งหอกควบหัยทยาน ยุทธ์กล้า แทงลิงแตกขจายผลาญ ชีพมอด ม้วยแฮ พานเรศต่งรุมร้า รูปนั้นฤๅหนี พระตรีภูวนาถน้าว ศิลป์พลาย- งสจแฮ แผลงภาพยนต์มลาย แหลกแล้ว เกิดเป็นกระบัดตาย สามคาบ คืนนา ฉงนจิตพระจักรแก้ว กล่าวถ้อยถามโหร พิเภกโอนศิรน้อม ทูลยุบล พระเอย รูปราพภาพยนต์ เสกซ้อม ตัวมันเหลื่อมไปดล อังกาศ ไศลนา ขอพระแผลงข่ายล้อม รูปร้ายมารยา (พระพินิตพินัย แต่ง) - แปลร้อยแก้ว - วิรุญจำบังออกรบและกำบังตนไล่แทงวานร ห้องที่ ๙๔ หนุมานเมิลยักษ์ลี้ หลบหาย ร่ายเวทวิเศษกลาย กลับให้ หางยาวนับโยชน์ขยาย หยั่งสมุทร วงรอบอสุเรศรไว้ หว่างห้องขนดหาง รังรัดกระหวัดได้ ตนมาร ฉุดกระชากจากธาร ถีบซ้ำ เหยียบกายจิกเกศทยาน ยืนหยัด ฉวยชักตรีเพชรห้ำ หั่นเกล้าขาดรอน (พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระราชนิพนธ์) - แปลร้อยแก้ว - วิรุญจำบังสู้พระรามไม่ได้จึงหนีไปซ่อนตัวอยู่ในฟองน้ำ หนุมานจับวิรุญจำบังได้แล้วฆ่าตาย ตัดเอาศีรษะมาถวายพระราม ห้องที่ ๙๕ แถลงปางอสุเรศรเจ้า ลงกา ทราบสหายนัดดา ดับม้วย ร่ำริตริไตรหา เชิงช่อง ชนะแฮ เห็นแต่อัยกาด้วย สิทธิ์ซั้นสาปสาร คิดการไป่ช้าสั่ง หลานรัก วานุเวกนนยวิกยักษ์ รีบเต้า จำทูลทูตแถลงลักษณ์ สารสื่อ แด่พระอัยกาเจ้า ยอดฟ้าผาสูง (พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นพิชิตปรีชากร ทรงแต่ง) - แปลร้อยแก้ว - ทศกัณฐ์ให้นนยวิกวายุเวกไปเชิญท้าวมาลีวราชมาตัดสินความ เพราะท้าวเธอมีวาจาศักดิ์สิทธิ์ อาจสาปแช่งพระรามพระลักษมณ์ ให้พ่ายแพ้ได้ ห้องที่ ๙๖ ธรรมพรหมหลักแก้วคู่ โลกา ทรงพินิตพิจารณา ถ่องถ้วน เท็จจริงทุกสิ่งปรา- กฎพระ ญาณเฮย ดำริตริไตรล้วน เลือกถ้อยธรรมแถลง ดูก่อนหลานรักผู้ ประธาน แทตย์เฮย พิสัยชัติยมหาศาล สืบเชื้อ ย่อมทรงยุติธรรมสถาน เดียวสิ่ง อื่นเอย สู้สละชนม์เพื่อเกื้อ ก่อตั้งยุติธรรม นางนี้บัดนี้แน่ รู้เมีย เขาเฮย ขืนคบทศธรรมเสีย ศักดิ์ท้าว บาปหนาอย่าควรเคลีย คืนส่ง เสียเทอญ จักยิ่งยศคุณอคร้าว โลกหล้าฦาธรรม์ (พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นพิชิตปรีชากร ทรงแต่ง) - แปลร้อยแก้ว - ท้าวมาลีวราชตัดสินความตามยุติธรรมให้พระรามชนะ แต่ทศกัณฐ์ไม่ยอมส่งนางสีดา ห้องที่ ๙๗ เทวาพานเรศล้าง พิธีกรรม์ สิ้นเสร็จเพี้ยนเพศผัน ไป่ข้อง กลับเป็นเพศเทวัน ดั่งเก่า เหินระเห็จเวหาสห้อง มหิศวร์ไท้ทูลความ ราพณ์ร้ายถึงนิเวศน์เข้า มณเฑียร เลออาสน์หฤทัยเจียน จักม้วย โอ้อกแต่ตูเพียร เคี่ยวขับ ศึกแฮ มีแต่ยับย่อยด้วย มนุษย์แม้แมลงวัน (พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าขจรจรัสวงษ์ ทรงแต่ง) - แปลร้อยแก้ว - ทศกัณฐ์ตั้งพิธีปั้นรูปเทวดาเผาไฟ เพราะมาเป็นพยานให้พระรามชนะคดี เทพบุตรพาลีรับเทวบัญชาพระอิศวรลงมาล้างพิธี ห้องที่ ๙๘ ทศพักตร์รบรุกเร้า พลางยล หาพิเภกจะผจญ เจอะใกล้ ด่าว่าาติทรชน ไป่คิด คุณเฮย ดีแต่สาวไส้ให้ แก่เสี้ยนศัตรู รู้เล่ห์กลศึกสิ้น ลึกลับ ฆ่าโคตรประยูรยับ ย่อยม้วย เศียรมึงจักขาดพับ อยู่ที่ นั้นเฮย พลันพลุ่งหอกไปด้วย เดชห้าวหฤทัยหาญ พระลักษมณ์กลัวหอกต้อง พระยา พิเภกเฮย จึ่งจับศรศักดา ปัดป้อง กระบิลพัทซัดยันมา ถูกพระ กายแฮ สุดจะทานองค์ต้อง ตกพื้นปัถพี (พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าขจรจรัสวงษ์ ทรงแต่ง) - แปลร้อยแก้ว - ทศก้ณฐ์ออกรบพระราม แล้วพุ่งหอกกบิลพัทหมายฆ่าพิเภก พระลักษมณ์ช่วยป้องปัด จึงต้องหอกกบิลพัทสลบ ห้องที่ ๙๙ วายุบุตรบันลุเบื้อง พสัญญี เขาเฮย ยกเหตุพระจักรี อกอ้าง เทเวศร์ทราบยินดี บอกสรรพ ยาแฮ เก็บเสร็ตระเห็จคว้าง บ่ายเบื้องอินทกาล ฯลฯ พลันร่ายพระเวทให้ อสุรา หลับหมดทั้งลงกา เกลื่อนกลิ้ง จึ่งถอดยอดพรหมา แลโปร่ง แล้วเหวี่ยงพรหมพักตร์ทิ้ง แหลกสิ้นดินไหว ฯลฯ จำกูจักคิดแกล้ง ประจานมัน ให้อับอายเทวัน ทั่วหล้า จึ่งจับเกศผูกกัน กับเกศ เมียแฮ จารึกลงที่หน้า ากแล้วสาปอสูร (พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าขจรจรัสวงษ์ ทรงแต่ง) - แปลร้อยแก้ว - หนุมานหักยอดปราสาททศกัณฐ์เช้าไปลักหินบดยา เพื่อมาแก้พิษหอกกบิลพัท แล้วผูกผมทศกัณฐ์ติดไว้กับนางมณโฑ และเขียนไว้ที่หน้าผากทศกัณญ์ว่าให้นางมณโฑเคาะเศียรทศกัณฐ์ ๓ ครั้ง ผมจึงจะหลุด ห้องที่ ๑๐๐ กฤษณ์แผลงพรหมาสตร์ต้อง รถหัก ลิงที่ถูกศรศักดิ์ อดสิ้น มารนิมิตกายยักษ์ ใหญ่แทรก สุธาแฮ อ้าโอษฐ์พลางแลบลิ้น ปิดป้องแสงสูริย์ เหล่าลิงเห็นมืดตื้อ ผิดเชิง วิ่งเตลิดเปิดเปิง นปี้ งมเงอะกระเจอะกระเจิง เข้าปาก ยักษ์เฮย อสุรขบกระบี่บี้ ยอกแล้วเลยกลืน (พระเจ้าราชวรวงศ์เธอ กรมขุนบดินทรไพศาลโสภณ ทรงแต่ง) - แปลร้อยแก้ว - พระรามรบกับทัพนาสูรเชษฐาต่างมารดาทศกัณฐ์ สุครีพตัดแขนทัพนาสูรแล้วพระรามแผลงศรฆ่าทัพนาสูรตาย นางมณโฑอาสาหุงน้ำทิพย์ ห้องที่ ๑๐๑ ทศเศียรทรงคชแกล้ว กลางณรงค์ สั่งบุตรเข้ายุทธยง อย่าช้า พลปักษ์กระบี่ตรง ตรูรบ กันแฮ พระลักษมณ์แผลงถูกม้า ชีพสิ้นทั้งสอง ฯลฯ ทศพักตร์วักน้ำทิพย์ ปะพรม ปิศาจฟื้นกลุ่มกลม รบร้า จักรกฤษณ์คิดปรารมภ์ ถามเหตุ พิเภกเฮย อสุรเป็นพรั่งหน้า จักแก้กลไฉน ยักษ์โหรยอหัตถ์แล้ว ทูลพลัน อุทกทิพย์มณโฑสรร เสกไซ้ รับแก้พิธีอัน สังวาส รสนา อีกพระแผลงศรให้ โอบอ้อมล้อมอสูร (พระเจ้าราชวรวงศ์เธอ กรมขุนบดินทรไพศาลโสภณ ทรงแต่ง) - แปลร้อยแก้ว - ทศกัณฐ์ได้น้ำทิพย์มาพรมซากศพญาติวงศ์และพลมารที่ตายไปให้ฟื้นขึ้นมาช่วยรบ พระรามแผลงศรเป็นข่ายเพชรล้อมไว้ ห้องที่ ๑๐๒ ยกพลเร่งรีบเข้า ลงกา ต่างทักถามกิจจา แซ่ซ้อง กระบี่บอกชาวประชา เสร็จศึก แล้วพ่อ ลิงมนุษย์พี่น้อง อดม้วยฤๅหลอ ลงจากคอคชเข้า โรงพิธี นั่งแนบดาบสนี อกน้อง ว่าอริราชไพรี ายวอด หมดแล เชิญสถิตสถานห้อง นั่งช้ำไยไฉน ถึงปรางค์พลางพลอดจ้อ เจรจา ตั้งแต่นี้ลงกา งบเสี้ยน เพราะเจ้าเสกธารา ชุบชีพ ยักษ์แฮ นางตอบว่าผิดเพี้ยน เวทข้าลงกาจม (พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระราชนิพนธ์) - แปลร้อยแก้ว - หนุมานอาสาแปลงเป็นทศกัณฐ์เข้ามาล้างพิธีน้ำทิพย์นางมณโฑ ห้องที่ ๑๐๓ นริศราเมศกริ้ว โกรธา ลงจากราชรถา ประทะสู้ ต่างรบต่างเรืองอา- นภาพต่าง หาญแฮ ว่องต่อว่องไวรู้ วงร้าทีรณ ฯลฯ พระทรงดำริด้วย การสง- ครามแฮ ซึ่งสิบศิรไป่ปลง พม้วย พลางถามพิเภกจง แจ้งเหตุ อสุรคงชีพด้วย เดชกล้ากลั่นไฉน พิเภกทูลเหตุแจ้ง จริงประจักษ์ ว่าจิตรท้าวทศพักตร์ ถอดไว้ อาศรมแห่งพระนัก- สิทธิ์ซ่อน สงวนแฮ จักกราบทูลก่อนไส้ เฉกแสร้งสังหาร (พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระราชนิพนธ์) - แปลร้อยแก้ว - พระรามแผลงศรถูกทศกัณฐ์ ขาดเศียรขาดกรแต่ไม่ตาย เพราะถอดดวงใจฝากฤษีโคบุตรไว้ ห้องที่ ๑๐๔ ทศพักตร์ผันพบหน้า พานร ลุกขยับจับศร ก่งรั้ง ถามว่าพระพาปร ปักษ์สู่ ไยฤๅ แค้นยิ่งโยมไป่ยั้ง จักแย้งยิงมัน ฤาษีร้องห้ามอย่า หุนหัน ขึ้นนั่งบัลลังก์พลัน พลอดจ้อ วานรนี่ผิดกัน กับพระ รามนอ ให้รูปพามาง้อ อยู่ด้วยพระยามาร (พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระราชนิพนธ์) - แปลร้อยแก้ว - หนุมานอาสาลักกล่องดวงใจทศกัณฐ์จากพระฤษีโคบุตร โดยหลอกว่าทิ้งพระรามมา และให้พระฤษีโคบุตรนำไปถวายตัวแด่ทศกัณฐ์ หนุมานยังหลอกพระฤษีโคบุตรอีกว่าให้นำกล่องดวงใจทศกัณฐ์ไปด้วย เกลือกพระรามจะส่งทหารมาลักเวลาไม่อยู่ ครั้นก่อนเข้ากรุงลงกา หนุมานกลับห้ามมิให้พระฤษีนำกล่องดวงใจเข้าไปเพราะดวงใจอาจกลับเข้าตัวทศกัณฐ์ได้ ให้ฝากองคตซึ่งติดตามมาด้วยไว้นอกเมือง พระฤษีก็เชื่อ แล้วหนุมานจึงนิมิตปลอมกล่องดวงใจให้องคตนำกล่องดวงใจของจริงไปซ่อนไว้ เวลาพระฤษีกลับออกมาจากเมืองให้มอบกล่องดวงใจปลอมไปให้ แล้วพระฤษีโคบุตรก็พาหนุมานเข้าไปในเมืองลงกาเพื่อถวายตัวแก่ทศกัณฐ์ ห้องที่ ๑๐๕ กระบี่ว่าบัดนี้ บุตรมา เฝ้าแฮ หวังจะใคร่ทูลลา ปราบเสี้ยน สิบเศียรสบอัชฌา- สัยสั่ง มาตย์แฮ ให้จัดพยุห์อย่าเพี้ยน ผิดครั้งพระดนัย ฯลฯ ลูกลมโลดรถเลี้ยว ไล่พา- นรเฮย กระโชกโบกมือสวา วิ่งซ้อง ลางตัวตื่นเต็มประดา เดินไขว่ ขวางแฮ ศรหวดบให้ต้อง ตวาดต้อนแตกกราว (พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระราชนิพนธ์) - แปลร้อยแก้ว - หนุมานอาสาออกศึกรบกับพระลักษมณ์ แสร้งทำอุบายให้ทศกัณฐ์เชื่อว่าสวามิภักดิ์ ห้องที่ ๑๐๖ ฝ่ายลูกพายุฟื้น นิทรา ประดับอลังการ์ กนกแพร้ว โลมกันยุมาลา ปราบศึก สมรแฮ แล้วสู่ปราสาทแก้ว ยอบเฝ้าทศกัณฐ์ กุมภัณฑ์ยลพักตร์ยิ้ม ยินดี ยิ่งนา เรียกนั่งร่วมแท่นมณี หยอกเย้า บิดรพิศพ่อผ่องศรี สุดกว่า ก่อนเฮย เป็นกระไรข้าเฝ้า นี่เนื้อบุญเรา ฯลฯ หนุมานเสแสร้งตอบ วาที ลูกกริ่งปรปักษ์หนี น่าส้อน เชิญพระปิ่นภูมี ศวรเสด็จ ด้วยแฮ จักจับมนุษย์ต้อน กระบี่ให้แตกฉาว (พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระราชนิพนธ์) - แปลร้อยแก้ว - หนุมานหลอกให้ทศกัณฐ์ออกรบ ห้องที่ ๑๐๗ หนุมานจรจากเจ้า ลงกา ร่ายเวทบังนัยนา กองกั้ง กันหมู่อสุรพลา- กรห่อน เห็นแฮ เหาะลิ่วกลางลมยั้ง อยู่ถ้าหลานอินทร์ กระบินบงพ้องบุตร พระพาย หยิบกล่องล่องลมผาย ผาดฟ้า มาส่งแก่พี่ชาย ชมชื่น กันแฮ สองร่อนลงสู่หล้า รีบเฝ้าพระนรายณ์ ฯลฯ ชูกล่องชีพิตให้ เห็นพลัน หัวเราะพลางเยาะหยัน หยาบเย้ย เหวยเหวยราพณ์อาธรรม์ ชีพจัก มลายแฮ นี่กล่องของใครเฮ้ย หยั่งรู้ฤาไฉน (พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระราชนิพนธ์) - แปลร้อยแก้ว - หนุมานชูกล่องดวงใจเย้ยทศกัณฐ์ ห้องที่ ๑๐๘ อสุราองค์แอบใกล้ มเหสี สรวลนอ อย่าแม่อายเสนี อย่าร้อง ม้วยที่พิเภกที่ จะสืบ พงศ์แม่ อุสส่าห์ฝากองค์น้อง จะได้ดำรงตน สั่งเสร็จขึ้นรถไท้ ขับพล คลานา ฝูงราษฎร์แน่นคอยยล ท่านเต้า อาลัยท่านทุกตน ชลหลั่ง พักตร์นา ท้าวก็แสนสุดเศร้า โศกเอื้อนอาลัย (พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นพิชิตปรีชากร ทรงแต่ง) - แปลร้อยแก้ว - ทศกัณฐ์โศก สั่งเมืองและออกรบเป็นครั้งสุดท้าย ห้องที่ ๑๐๙ หริวงศ์ทรงสดับถ้อย หนุมาน แหลมหลักเชิงเศิกชาญ พจน์พร้อง ทรงศรรีบแผลงผลาญ ทศพักตร์ เฉวียนฉวัดกระบัดต้อง อกท้าวทศเศียร คชทันต์ที่อกอ้าว ทศพักตร์ หลุดกระเด็จดุจชัก คว่างทิ้ง รูปแปลงกลับประจักษ์ เป็นทศ- เศียรนา ตกจากพิยรถกลิ้ง กับพื้นปัถพี (พระยาศรีสิงหเทพย์ แต่ง) - แปลร้อยแก้ว - ทศกัณฐ์แปลงตนเป็นพระอินทร์ออกรบกับพระรามจนตาย ห้องที่ ๑๑๐ ภิเภกรับสั่งให้ พนังงาน เชิญพระศพประดิษฐาน โกศแก้ว วางเหนือราชรถยาน รายเครื่อง สูงแฮ พลแห่พรั่งพร้อมแล้ว เคลื่อนคล้อยคลาขบวน แตรสังข์เซ็งแซ่ซ้อง เสียงครหึม กลองนะประโคมครึม ครั่นคร้าม เสนาเนตรนองซึม ชลคร่ำ ครวญเฮย สบส่ำสาวสนมสอื้น กลับเข้าเวียงไชย (พระยาศรีสิงหเทพย์ แต่ง) - แปลร้อยแก้ว - พิเภกให้เชิญศพทศกัณฐ์เข้าเมือง ห้องที่ ๑๑๑ แม้นจิตรข้าหน่ายไท้ ทรงศักดิ์ ไปรักใคร่ทศพักตร์ ชาติช้า ฤาชายอื่นจากจัก- กฤษณราช ก็ดี จงพระเพลิงผลาญข้า มอดสิ้นสูญชนม์ แม้ซื่อสัตย์ต่อเบื้อง บาทา สมเด็จพระภรรดา ธิราชเจ้า อย่าร้อนอย่ารนรา คีหม่น หมองแฮ เสี่ยงสัตย์เสร็จเสด็จเข้า ยาตรเยื้องลุยไฟ (พระเจ้าราชวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าบุตรี ทรงแต่ง) - แปลร้อยแก้ว - นางสีดาลุยเพลิงถวายสัตย์ต่อพระราม ห้องที่ ๑๑๒ ให้เชิญพระโกศเจ้า กรุงมาร ขึ้นสู่บุษบกกาญจน์ รถแก้ว ท้าวเสด็จสู่ราชยาน โบกหัตถ์ กลองชนะปี่ไฉนแจ้ว โจ่งคลื้มเสียงขาน เดินขบวนพยุหบาตรซ้อน สามสาย ต้นเชือกโบกธงชาย เชิดช้อย รถโยงรถจันทนราย เป็นระเบียบ ไปแฮ พลแห่กองหน้าคล้อย รถเมื้อลานเมรุ (หลวงภาษีวิเศษ แต่ง) - แปลร้อยแก้ว - ขบวนแห่ศพทศกัณฐ์ไปสู่เมรุ ห้องที่ ๑๑๓ ขบวนแห่พระศพท้าว ทศศรี ถึงพระเมรุรูจี จึ่งยั้ง เวียนพระศพครบตรี วารรอบ เมรุนา เชิญพระโกศขึ้นตั้ง สถิตเบื้องเบญจา ฯลฯ งานเล่นโขนหุ้นงิ้ว ลครอึง อลเอย สามต่อไล่ลวดกรลึง ฟ่อนฟ้อน รำแพนพวกหกขึง ขันลอด บ่วงนา นอนดาบอีกคาบค้อน มีดซ้ำโยนซอย ฯลฯ ปวงพระวงศ์บริจาคสิ้น วัตถุทาน จวบบ่ายฝ่ายพนักงาน จัดพร้อม เชิญพระศพจอมมาร สู่แท่น ที่เอย พิเภกกับประยูรห้อม เกลื่อนกลุ้มถวายเพลิง (พระครูอุภัยสังฆกิจจานุกร ผู้แต่ง) - แปลร้อยแก้ว - พิเภกถวายเพลิงศพทศกัณญ์ ห้องที่ ๑๑๔ พิเภกเชิญเสด็จขึ้น ตำหนัก สวนแฮ องค์พระกฤษณุรักษ์ ย่างเยื้อง ลักษมีวิมลพักตร์ พระอนุช ท่านนา โดยเสด็จบังคมเบื้อง บาทเฝ้าฟังสาร ราเมศเผยพจน์ถ้อย สุนทร ถามพระลักษมีสมร เพราะพร้อง อ้าแม่จากเรียมจร มาอยู่ นี้ฤา ฤาว่าตำหนักน้อง สถิตนั้นถิ่นไหน สีดาประณตไท้ ทูลรำ- พันแฮ หวนเหตุแห่งความรกำ เก่ากี้ รทมทนทุกข์เทวศลำ- บากยิ่ง พระเอย ในพระตำหนักนี้ อสุรให้สถิตเสถียร (หลวงฤทธิพลไชย แต่ง) - แปลร้อยแก้ว - พระรามราชาภิเษกพิเภกครองกรุงลงกา พระราม นางสีดา และพระลักษมณ์ ประทับแรมในสวนขวัญ ห้องที่ ๑๑๕ เทพย์หนึ่งเนาที่เฝ้า พระศูลี ทูลทัดพระวาที ท่านไว้ พระอวยเดชราพทวี ใครปราบ ยากนา กลับสาปศพมารให้ ขจัดทิ้งชลปลัย หริวงศ์ทรงทราบน้าว ศรแผลง ต้องยักษ์ศักดาแสดง ดาษม้วย เป็นลมกรดกราดแรง ศพสาด ทเลเฮย สูญชีพมารหมดด้วย เดชพ้องพรศุลี (ขุนท่องสื่อคนเก่า แต่ง) - แปลร้อยแก้ว - อัศกรรณสหายของทศกัณฐ์ยกทัพมารบกับพระราม พระรามฆ่าตาย แล้วกลับเกิดเป็น ๒ ตาย ๒ กลับเกิด ๔ ฯลฯ พิเภกทูลให้แผลงศรกวาดศพลงทะเลตามพรของพระอิศวร ห้องที่ ๑๑๖ บรรลัยกัลป์รับถ้อย ทูลขยาย กำหนดสัปตวารหมาย ไม่ช้า บัดลากลับรีลผาย ผันสู่ ปรางค์แฮ ตรัสสั่งสนมสนิทหน้า นิ่มเนื้อนวลถนอน ฯลฯ ถึงวังเข้าซุ่มซุ้ม พระทวาร ยอหัตถ์นมัสการ กึ่งเกล้า ร่ายเวทเดชพรหมมาน สมัคมุ่ง จิตรแฮ ตระบัดก็หายกลายเข้า สู่ห้องมาตุรงค์ ราพคลายพระเวทให้ เห็นองค์ ยุรยาตรมาดหมายตรง แท่นแก้ว ฝ่ายกาลอัคคีอนงค์ เนาอาสน์ นางนา เห็นพระโอรสแก้ว วิ่งว้ามาประคอง (ขุนท่องสื่อคนเก่า แต่ง) - แปลร้อยแก้ว - เมื่อพระรามยกทัพกลับ พิเภกทูลให้แผลงศรทำลายถนนที่จองไว้ บรรลัยกัลป์ขึ้นมาจากบาดาลเยี่ยมทศกัณฐ์ พบนางกาลอัคคีมารดาจึงรู้ว่าบิดาคือทศกัณฐ์ถูกพระรามฆ่าตาย ห้องที่ ๑๑๗ ลูกลมร่ายเวทเปลื้อง แปลงตน เป็นกระบือบัดดล ด่วนเต้า ลงบึงทอดกายกล ติดหล่ม อยู่แฮ หวังจักลวงยักษ์เข้า แบกรู้พลังมาก บรรลัยกัลป์อสุรร้าย เร็วจร ลุที่บึงกาสร สถิตรต้อง ถามถึงพวกพานร มนุษย์ลักษมณ์ รามเอย เดินทัพทางนี้พ้อง พบบ้างฤาไฉน (ขุนท่องสื่อคนเก่า แต่ง) - แปลร้อยแก้ว - บรรลัยกัลป์ตามมารบ หนุมานแปลงเป็นกระบือ ต่อมาได้รบกันและฆ่าบรรลัยกัลป์ตาย ห้องที่ ๑๑๘ พระสดับมธุรสเอื้อน โองการ ให้เคลื่อนพยุหหาญ รีบแคล้ว ตระบัดลุยังสถาน นครขีด- ขินฮา หยุดประทับรถแก้ว พรั่งพร้อมจตุรงค์ ดารายุพเรศรู้ เหตุพลัน พร้อมหมู่พระกำนัล แวดล้อม ไปเฝ้าพระทรงสุบรรณ ยังฝ่าย น่าแฮ ถึงรถประณตน้อม นบนิ้วอภิวันท์ (กุเรเตอร์ทัด แต่ง) - แปลร้อยแก้ว - พระรามเคลื่อนพลเข้าเมืองขีดขิน นิทพัทซึ่งรั้งเมืองอยู่ออกมารับเสด็จ ห้องที่ ๑๑๙ ยาตรย้ายพยุหพื้น พลหาญ จากขีดขินเขนขาน โห่เร้า สามกระษัตริย์แสนสำราญ บนบุษ- บกเฮย ทัพน่าธงนำเข้า เขตแคว้นแดนดง ฯลฯ มาถึงนิวาสเจ้า จอมอา- จาริย์เฮย พวกยักษ์ลิงวิ่งฮา ฮึกห้าม พระยลกุขันมา ตรัสเรียก พรานนึกใจจิตคร้าม ยอบยั้งบังคม (พระพิบุลย์ไอสวรรย แต่ง) - แปลร้อยแก้ว - พระรามให้หนุมานกับกุขันไปส่งข่าวเสด็จกลับในกรุงศรีอยุธยา ห้องที่ ๑๒๐ ถึงปีสิบสี่ถ้วน กำหนด สัญญาเฮย พระสัตรุดพระพรต พิราพร้อง เหตุใดพระทรงยศ ไม่กลับ มานา ครบสัตย์สัญญาน้อง จักต้องลาญชนม์ อยู่ไยอัประยศถ้วน เทวัญ เสียชีพรักษ์สัตย์ธรรม์ ชอบไว้ คิดเสร็จจรผัน สู่พระแม่ สามเฮย ประณตลานาฏไท้ จักเข้ากองกูณฑ์ (พระมหาคำ เปรียญ แต่ง) - แปลร้อยแก้ว - พระพรต พระสัตรุด พระมงกุฎ และพระลบ กลับจากกรุงไกยเกษเข้าเฝ้าพระรามที่กรุงศรีอยุธยา พระรามปูนบำเหน็จทั่วหน้า |
จ ตรกรรมฝาผน ง ว ดโพธ ม ความสำค ญ
ลิขสิทธิ์ © 2024 th.frojeostern Inc.
