สวัสดีค่ะคุณ Cover up
อาการปัสสาวะแล้วปวดและเสียวตรงท่อปัสสาวะนั้น อาจจะเกิดจาก กระเพาะปัสสาวะอักเสบ เกิดจากการกลั้นปัสสาวะไว้นานๆ ทำให้ปัสสาวะที่มีเชื้อคั่งอยู่ในกระเพาะปัสสาวะนานจนเกิดการอักเสบติดเชื้อ ท่อปัสสาวะอักเสบจากการติดเชื้อโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์เช่นหนองใน นิ่วในทางเดินปัสสาวะ อาจมีปัสสาวะเป็นเลือด
จากที่กล่าวมา ถ้าเกิดหลังการมีเพศสัมพันธ์ไม่ป้องกันด้วย นึกถึงกลุ่มโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์ที่ทำให้เกิดท่อปัสสาวะอักเสบได้มากที่สุด
ในเบื้องต้น ให้ดื่มน้ำมากๆ ไม่กลั้นปัสสาวะ รับประทานยาแก้ปวด ยาแก้อักเสบที่ไม่ใช่สเตียรอยด์ได้ งดการมีเพศสัมพันธ์ และควรไปพบแพทย์เพื่อนำปัสสาวะไปตรวจหาเชื้อถ้ามีควรได้รับการรักษาให้หายขาดและควรพาคู่นอนไปรักษาด้วยกันค่ะ
โรคกระเพาะปัสสาวะอักเสบ เกิดจากกระเพาะปัสสาวะติดเชื้อแบคทีเรีย จากสถิติพบในเพศหญิงมากกว่าเพศชาย และพบมากในช่วงอายุ 20-50 ปี โดยเฉพาะสาว ๆ ออฟฟิศที่นั่งติดอยู่กับที่โต๊ะทำงาน แบบไม่อยากขยับเขยื้อนตัวลุกไปไหน สาเหตุที่พบโรคนี้ในผู้หญิงมากกว่าผู้ชายมาจากสรีระทางร่างกายผู้หญิงซึ่งมีท่อปัสสาวะสั้นกว่าผู้ชาย ดังนั้นเชื้อโรคบริเวณปากท่อปัสสาวะจึงเข้าสู่กระเพาะปัสสาวะได้ง่ายกว่า นอกจากนี้ท่อปัสสาวะของผู้หญิงยังเปิดออกสู่ภายนอกในบริเวณใกล้กับช่องคลอด และทวารหนัก จึงมีโอกาสติดเชื้อทั้งจากช่องคลอด และจากทวารหนักโดยเฉพาะเจ้าเชื้อแบคทีเรียได้ง่ายเข้าไปอีก
สาเหตุของกระเพาะปัสสาวะอักเสบมาจากเชื้อแบคทีเรียหลายชนิด ซึ่ง 75-95% โดยประมาณเกิดจากเชื้ออีโคไล ซึ่งเชื้อนี้จะมีอยู่มาก ที่บริเวณรอบทวารหนัก สามารถเข้าสู่ร่างกายได้หลายทาง เช่น การมีเพศสัมพันธ์ การทำความสะอาดหลังถ่ายอุจจาระไม่ถูกวิธี การใช้ผ้าอนามัยแบบสอด หรือการสวนปัสสาวะ นอกจากนี้ อาจเกิดได้จากสาเหตุอื่นที่ไม่ใช่เชื้อแบคทีเรีย แต่มักเกิดได้น้อยมาก เช่น เป็นกระเพาะปัสสาวะอักเสบแบบเรื้อรัง การใช้ยา การใช้ผลิตภัณฑ์บริเวณจุดซ่อนเร้น การฉายรังสีบริเวณอุ้งเชิงกราน หรือเป็นภาวะแทรกซ้อนจากโรคอื่น
ปัจจัยสำคัญที่ทำให้เกิดกระเพาะปัสสาวะอักเสบ
- กลั้นปัสสาวะนาน ส่งผลให้ปัสสาวะแช่ค้าง เชื้อโรคในปัสสาวะจึงเจริญเติบโต
- ปัสสาวะบ่อยจนเกินไป ทำให้ต้องเบ่งและสัมผัสกับเชื้อโรคมากขึ้น
- การดูแลรักษาสุขอนามัยบริเวณอวัยวะเพศไม่ดี โดยเฉพาะผู้หญิง หากทำความสะอาดไม่ถูกวิธี เช่น เช็ดทำความสะอาดจากด้านหลังมาด้านหน้าก็จะทำให้มีโอกาสติดเชื้อจากช่องคลอดและทวารหนักได้
- ผู้สูงอายุ การเปลี่ยนแปลงของฮอร์โมนในเพศหญิงวัยหมดประจำเดือน เมื่อฮอร์โมนเพศหญิงลดลง ทำให้ความชุ่มชื้นบริเวณเยื่อบุช่องคลอดและเยื่อบุท่อปัสสาวะซึ่งช่วยป้องกันการติดเชื้อลดลงตามไปด้วย
- ผู้ป่วยโรคเบาหวาน หากควบคุมโรคได้ไม่ดีก็มีโอกาสติดเชื้อได้ง่ายเนื่องจากร่างกายมีภูมิต้านทานโรคต่ำอยู่แล้ว
- ไม่ค่อยเคลื่อนไหวมักนั่ง ๆ นอน ๆ
- การติดเชื้อทางเพศสัมพันธ์
- ดื่มน้ำน้อย
- การสวนล้างช่องคลอดด้วยยาปฎิชีวนะ ทำให้แบคทีเรียชนิดดีที่ทำหน้าที่ป้องกันเชื้อโรคถูกกำจัดออกไป จึงเกิดการติดเชื้อง่ายขึ้น
- ผู้ป่วยต้องรับประทานยากดภูมิต้านทาน
- การใส่สายสวนปัสสาวะเป็นเวลานาน
อาการของโรคกระเพาะปัสสาวะอักเสบ
อาการที่สำคัญ คือ ปัสสาวะบ่อย แสบขัด อาจบ่อยมากทุก ๆ 1-2 ชั่วโมงหรือกระปริบประปรอย หรืออาจแสบขัดมาก จนไม่อยากถ่ายปัสสาวะแล้วแต่ความรุนแรงของโรค อาจมีอาการอื่นร่วมด้วย เช่น
- ปัสสาวะไม่ค่อยสุดหรือมีปัสสาวะหยดหรือไหลซึมออกมาอีก
- ปวดท้องน้อยตอนปัสสาวะสุด อาจปวดมากแบบบิดเกร็งหรืออาจปวดแบบถ่วงๆแบบเป็น ๆ หาย ๆ หรืออาจรู้สึกปวดตลอดเวลา
- พอรู้สึกปวดต้องไปรีบถ่าย บางครั้งกลั้นไม่ได้จนมีปัสสาวะเล็ดออกมา
- ปัสสาวะปวดเบ่งหรือไม่ค่อยออก
- ปัสสาวะมีเลือดหยดออกมาตอนสุดหรือมีเลือดปนในน้ำปัสสาวะ
- ปัสสาวะขุ่น
- ต้องตื่นลุกขึ้นมาปัสสาวะเกิน 2 ครั้งขึ้นไปในคืนหนึ่ง ๆ
ในกรณีที่กระเพาะปัสสาวะอักเสบเล็กน้อยหรือเป็นแบบเรื้อรัง อาการดังกล่าวข้างต้น อาจมีเพียงเล็กน้อยจนผู้ป่วยไม่ได้สังเกตอาการหรืออาจเคยชินกับอาการเหล่านั้น
การวินิจฉัยโรคกระเพาะปัสสาวะอักเสบ
ควรพบแพทย์ซักประวัติ ตรวจร่างกาย การตรวจร่างกายอาจพบว่ากดเจ็บบริเวณท้องน้อย มีไข้ เมื่อตรวจปัสสาวะจะพบเม็ดเลือดขาวในปัสสาวะ ก็วินิจฉัยได้เลยว่าเป็นโรคกระเพาะปัสสาวะอักเสบ อาจจำเป็นต้องตรวจหาต้นเหตุอื่น ๆ ที่เอื้ออำนวยหรือเกิดร่วมกับโรคกระเพาะปัสสาวะอักเสบด้วย
โรคที่เอื้ออำนวยหรือเกิดร่วมกับโรคนี้
- โรคนิ่วในทางเดินปัสสาวะ (ไต กรวยไต ท่อไต กระเพาะปัสสาวะ)
- โรคประสาทกระเพาะปัสสาวะ กระเพาะปัสสาวะไม่ทำงานอย่างปกติ
- โรคกระเพาะปัสสาวะผิดปกติแต่กำเนิดแบบเรื้อรัง
- โรคกระเพาะปัสสาวะหย่อน
- โรคมดลูกและกล้ามเนื้ออุ้มเชิงกรานหย่อนยาน
- โรคกระเพาะปัสสาวะหรือหูรูดกระเพาะปัสสาวะเสื่อม
- โรคกระเพาะปัสสาวะไวเกินปกติ
- โรคเยื่อบุช่องคลอดซูบแห้งในหญิงวัยหมดประจำเดือน
- โรคมะเร็งในทางเดินปัสสาวะ
ในผู้สูงอายุชายต้องคำนึงถึงโรคสำคัญ ของต่อมลูกหมาก 3 โรค คือ ต่อมลูกหมากโต ต่อมลูกหมากอักเสบและมะเร็งต่อมลูกหมาก
การรักษาโรคกระเพาะปัสสาวะอักเสบ
- ให้ยาฆ่าเชื้อโรคที่เหมาะสม ทั้งชนิดยา ขนาดยาและระยะเวลาที่ให้
- ให้ยารักษาอาการเช่น อาการปวด อาการเจ็บแสบ อาการปัสสาวะลำบาก
- ให้ดื่มน้ำเสมอ ๆ วันละ 2-5 ลิตรต่อวัน (24 ชั่วโมง)
- ให้รักษาอนามัยของร่างกายและอนามัยในกิจกรรมทางเพศ
- ต้องติดตามตรวจปัสสาวะหลังให้ยารักษา (5-10 วัน)
วิธีป้องกันกระเพาะปัสสาวะอักเสบ
- ดื่มน้ำสะอาดอย่างน้อยวันละ 6-8 แก้ว
- ไม่กลั้นปัสสาวะนาน
- พยายามเคลื่อนไหวร่างกายเสมอ
- รักษาความสะอาดในการขับถ่าย
- ไม่ควรใช้สเปรย์ หรือยาดับกลิ่นตัวบริเวณอวัยวะเพศ เพราะอาจก่อการระคายเคือง
- เลี่ยงการอาบน้ำในอ่าง เพราะอาจติดเชื้อได้ง่ายขึ้น
- หากมีอาการผิดปกติควรรีบพบแพทย์เพื่อรับการรักษาที่ถูกต้อง
บทความโดย
นพ.อาคเนย์ วงษ์สวัสดิ์
ศัลยแพทย์ผู้ชำนาญการด้านโรคระบบทางเดินปัสสาวะ
ประวัติแพทย์