๏ พระศรีศรีสรศาสดา มีพระมหิมา นุภาพพ้นตยาคี ๏ เนืองนาคอสุรกษัตรีย์ โอนมณีโมลี บำบวงในบาทกมล ๏ โปรดโลกทั้งภูวมณฑล ท่าวพรหมบดล ก็ถึงแก่สรณบคลา ๏ ข้านบน้อมด้วยใจสา- ทรทูลบาทา รพินทุพระมุนีวร ๏ ไหว้ไทธาดาสังกร พระพิษณุอันศร ศักดิไชยเดชะ ๏ ขอสวัสดิพิพัฒชำนะ ไชยสิทธิตบะ จงสานติสุขธาษตรี ๏ พระบาทกรุงไท้ธรณี รามาธิบดี ประเสริฐเดโชไชย ๏ เดชะอาจผโอนท้าวไท ทั่วทั้งภพไตร ตระดกด้วยเดโชพล ๏ พระบาทกมลนฤมล ท้าวทั่วสากล มาถวายบังคมเคารพ ๏ สบศิลป์นเรศวรพบ ธรรมาคมสบ ปการรู้รสธรรม์ ๏ พระปรีโชบายอนันต์ บริกษาสรร- พการสุดสงกา ๏ พระรำฦกยศพระศาสดา ปางเปนราชา สมุทรโฆษอาดูล ๏ เสร็จเสวยสุรโลกพิบูลย์ เสร็จเสด็จมาพูล ในมรรตทรงธรณี ๏ แสดงศิลป์ธนูศรศรี ผจญคณกษัตรีย์ อันโรมในรณควรถวิล ๏ ได้ไท้เทพีชื่อพิน- ทุมดีเจียรจิน- ตโฉมอนงคพิมล ๏ พระให้กล่าวกาพยนิพนธ์ จำนองโดยกล ตระการเพลงยศพระ ๏ ให้ฉลักแสบกภาพอันชระ เปนบรรพบุรณะ นเรนทรราชบรรหาร ๏ ให้ทวยนักคนผู้ชาญ กลเล่นโดยการ- ยเปนบำเทิงธรณี ๏ มีท้าวหนึ่งในธาษตรี เปนปิ่นภูมี ชื่อพินทุทัตภูธร ๏ เสวยราชย์ในราชนคร พรหมบุรีขจร ด้วยราชเกียรดิประกาศ ๏ ปางพระเสด็จเสวยสุรราช พิภพสุดชาติ แลพระก็เมื้อเมืองดิน ๏ เปนเอารสราชอจินต์ สมเด็จพระพิน- ทุทัตทรงพสุธา ๏ พระเสด็จทรงพระสมญา สมุทรโฆษา- ธิราชเรืองภุชพล ๏ ปางพระเสด็จสู่พระมน- ทิรแก้วแกมกล ประดับด้วยราชพิภพ ๏ ปางนายพนจรจรัลจบ ไพรไศลประสบ คเชนทรแซงหนั่นหนา ๏ ทูลสารท้าวท่าวทูลลา พระราชบิดา บันโดยนเรนทรหฤไทย ๏ ปางพระภูธรเสด็จไคล คล้องคชในไพร แลชมสนุกพนสณฑ์ ๏ ปางเสด็จหยุดรถจรดพล ใกล้ไม้ไพรสณฑ์ พิศาลลำลัดตรู ๏ ปางพระโพพาพระภู- ธรสมพระพธู แลสองตระกองกรีฑา ๏ ปางพระโพพาพระมา ยังไพรไสยา พิมานแก้วเวียนไกว ๏ ปางท้าวตื่นตกใจไฉน แสนโศกาไลย แลยังนครคืนคง ๏ ปางพินทุมดีดาลหลง เปนพิศวงจง แก่กามใจจาบัลย์ ๏ ให้วาดโฉมท้าวทุกพรรค์ โฉมเทพทั้งสวรรค์ หาผู้จะเปรียบโฉมศรี ๏ ใช้พี่เลี้ยงชื่อธารี เอาทุกข์เทพี ไปทูลอัญเชิญราชา ๏ ปางอินทรผู้เรืองฤทธา ใช้ให้พระมา- ตุลีเอารถมาถวาย ๏ ปางเสด็จเหนือรถเรืองฉาย ม้าแมนพรรณราย คือเทพเพียงพัฬเหา ๏ จากมนทิรทิพลำเนา ข้ามพ้นพนเขา ก็เข้าในรมยนคร ๏ ปางเสวยกรีฑาสาธร พินทุมดีสมร แลสองสนุกเสวยรมย์ ๏ ปางตั้งแต่งการสวยม- พรท้าวทังชม- พุทวีปมามูลมอง ๏ ปางเสด็จแสดงศิลป์ประลอง ผจญท้าวทั้งผอง ด้วยศิลปศรดาษโดม ๏ ปางท้าวทุกแดนโชรมโรม กรีฑาพลโจม สำแดงสมเด็จสหัสสา ๏ เตรียมเรียบเทียบทศโยธา เรียบพยุหมหา พันฦกลเวงดินบน ๏ ปางผจญท้าวทั่วสากล เอาพลออกผจญ อรินทรพ่ายพังหนี ๏ ปางท้าวนรคุปต์เปรมปรี- ดิประกอบพระบุตรี แลเวนพิภพเจษฎา ๏ ปางพิทยาธรสองสา- หัสเรียบโยธา แลสองประยุทธหาวหน ๏ ปางพระภูธรเสด็จพน พิทยาธรทน ด้วยโศกแสนอาไลย ๏ พิทยาธรถวายขรรค์ไชย พระกุมแกว่งไกว ตระกองอนุชนงคราญ ๏ เสด็จเหาะดลแดนหิมพานต์ เสวยสุขสบสถาน คิรีชรลองคูหา ๏ ปางกินนรคณเทพา กินนรราชา ตระอรอัญเชิญเมื้อเมือง ๏ ปางผธมแท่นไพฑูรย์เมลือง แสงแก้วไรเรือง แลสองสำราญสรศัลย์ ๏ พิทยาธรร้ายใจฉกรรจ์ ลอบลักพระขรรค์ ธำรงสมเด็จนฤบดี ๏ ปางสองท้าวท่องธรณี เดิรดลชลธี ลันลุงด้วยแสนโศกา ๏ ปางขี่ขอนข้ามพระสา- ครฟองพัดคลา แลขอนก็ขาดเปนสอง ๏ สองพรากพลัดเจียรใจปอง พระสมุทร์ฟูมฟอง สมุทรโฆษรำคาญ ๏ ปางนางซัดสินธุอบาล สายชลพัดพาน พิลาปถึงกษัตรีย์ ๏ ซัดยังเมืองมัทรบุรี เสียเพสเทพี เปนดาบสศรีโสภา ๏ ปางนางรังแต่งศาลา ใช้ช่างรจนา ตำนานแต่สองสมกัน ๏ ปางอินทรให้ส่งพระขรรค์ พระเสด็จดลบรร- ณศาลแลเลขา ๏ ปางพบนางน้องนงพงา สระสว่างโศกา ตระอรอนุชเทพี ๏ เสด็จคืนยังรมยบุรี สีห์นรกษัตรีย์ ภิเษกเวรไอศูรย์ ๏ ปางราชบิดาอาดูร ใช้ทูตมาทูล อัญเชิญยังพรหมนคร ๏ ปางกรีฑาแสนยากร ไปยังภูธร คือพินทุทัตกษัตรีย์ ๏ ท้าวไทอภิเษกสองศรี เวรพรหมบุรี อันเพ็ญพิภพเสวยรมย์ ๏ สอนราชนิยมอาคม สอนพระสนมสม ด้วยนิติสอนเสนา ๏ เสด็จสอนสีห์นรราชา ยังพนอาทวา ก็บวชเปนราชฤๅษี ๏ นี้คือสุรสัตถาดี แถลงยศพระศรี สมุทรโฆษบุราณ ฯ
๑๑
๏ อนี้จะชี้นิต- ติดำเนียรดำนานสาร โดยบรรพเบาราณ ครุครูอันสั่งสอน ๏ ไหว้เทพดาอา- รักษทั่วทิศาดร ขอสวัสดิขอพร ลุแก่ใจดั่งใจหวัง ๏ ทนายผู้คอยความ เร่งตามไต้ส่องเบื้องหลัง จงเรืองจำรัสทัง ทิศาภาคทุกพาย ๏ จงแจ้งจำหลักภาพ อันยงยิ่งด้วยลวดลาย ให้เห็นแก่ทั้งหลาย ทวยจะดูจงดูดี ๏ เบื้องทักษิณาศาล มหิมานบุรีศรี จรรโจษประชามี พลพิรียชาญชม ๏ มหามหรศพ -พิศาลสนุกนิสม สมฤทธิเรืองรม- ยบุรีอันอาเกียรณ์ ๏ เจ็ดชั้นพระไชยสิน- ธุอจินตเรืองเวียน ชลชระลวะเนียร- มลสุทธสบสถาน ๏ ดุจสัตตนที ดรใสคือใจอารย์ บัวเบญจแกมกาญ- จนกมุทบุษบา ๏ เจ็ดชั้นกำแพงไชย คิรีรัตนเลขา อ้อมล้อมคือภูผา บริภัณฑกรรกง ๏ พระทวารอันสูงสรรพ ประดับโดรณมาศผจง โขลนทวารยรรยงกง รัตนรายดูนฤมล ๏ พระพลานประพาฬรัต- นตระการสอาดกล กรเลือกเห็นประเหลชน ชนทินทรสงกา ๏ พลานบนชั้นสิง- หแลสิงคโสภา เรียงเรียบประดับดา มีทังนาคนนทรี ๏ ประดับฉบับบรร- พภิเษกโสภี เสาวภาคยกรุงตรี- มุขมาศอันนฤมล ๏ เมืองกว้างพิศาลแสน พลพิรียโจษจล ช้างม้าพลาพล รถรัตนอาเกียรณ์ ๏ อุทยานตระการมี มฤคมาศดูดาษเดียร พฤกษาคือลำเทียน และลำลัดพันลอกเลือน ๏ มนเทียรพิมานรัต- นอันทัดตระวันเดือน ดาษแก้วตระการเตือน จิตโลกยเมิลเมียง ๏ พริ้งพรายจำหลักกิน- นรกินนรีเรียง เสาสดมภดูเพียง นพรัตน์จำรูญเรือง ๏ เรือนรัตนโรงทา- รกำนัลทรนาวเนือง นางสนมเลิศนางเมือง อภิลาสลีลา ๏ เลือกล้วนลำเภาโฉม ประโลมโลกลำเภาพงา สรสมสำอางอา- ภรณพัสตรเปรมปรีดิ์ ๏ ปราโมทยในมน- ทิรทิพยรัศมี คัลไท้ธเรษตรี- ศวรศักดิ์เสวยรมย์ ๏ พระบาทสีห- นรคุปต์อันปรากรม เสวยราชสุขสม- บัติเรืองพระไชยศรี ฯ
๑๑
๏ เทพีภิเษกคือกนก -พดีมหิษี เปนเฉลิมแก่นางในธรณี คืออนงคนงคราญ ๏ ธิดาอันอุดมชื่อพิน- ทุมดินทร์ลำเภาพาล เสาวภาคยมฤตยสาร -และกามแกล้งเกลา ๏ ราชานรานฤบดี มหิษีอันโฉมเฉลา พูลเสน่หสองตระอรเอา รสรักอันพูลสม ฯ
๑๑
๏ โดยทิศอุดรมี พระนครอันควรชม สมญาชื่อเมืองพรหม -บุรีบุราณกาล ๏ อาจผจญบุรีอิน- ทรอันเทพนฤมาน มหามเหาฬาร -จรรโลงธเรษตรี ๏ ปราการกำแพงรัต- นอันรอบบุรีศรี ทัดพายุพิถี คือกำแพงณจักรพาฬ ๏ โขลนทวารพิศาลสรรพ ประดับโดรณทุกทวาร หอห้างสรล่างกาญ- จนกุรุงซรินไร ๏ ไชยสินธุคือสิน- ธุอันฦกและกว้างไกล บัวบานตระการไกร นพรัตนแกมกัน ๏ หอห้างกำแพงเมือง ทรนาวเนืองทั้งนางจรัล เชิงเทินคือเนินบรร- พตพระมหิมาจล ๏ แถวถนนอัญจลจร ยุพดียุพาพล ธงเทียวสำเรียวกล และสรกอเมื่อสายัณห์ ๏ พระพลานคือแว่นทอง ทิพยกามราบรัน ไทเทศอันเที่ยวจรัล คือจะคับทั้งรัถยา ๏ เปนที่ประลองช้าง หยลองประลองลา เปนที่ประลองอา- วุธลองทหารหาญ ๏ กว้างยาวทรนาวนี- ฤมลสุทธสบสถาน เพ็ญเพียบตังวายสาร ศตราชมาถวาย ๏ ธงไชยทำนุกใบ และตระบัดคือกรกาย กลแกว่งจำอื่นอาย ยศไท้ที่แดนดิน ๏ โอภาสพระตรี- มุขมาศอันเจียรจินต์ ดุจไพชยนต์อิน- ทรเอามาเษกศรี ๏ มนเทียรพิมานรัต- นจำรัสด้วยรัศมี เรืองรัศมิจามี- กรแก้วกระลอกแสง ๏ เสาทองรังรองรัศ- มิรจิตประชิดแชรง ชรรินชรเรือดแฝง มณิเพ็ญดูเพรี้ยมพราย ๏ จำหลักจำหลอกกลม- ภบังอวจจำหลักกราย เก้าแก้วกระลึงฉาย และประดับด้วยโฉมเฉลา ๏ ประกิจประกลกาญ- จนกรงกระลอกเงา บรรแสงบรรสาบเสา และตระสักแชรงชม ๏ เจ็ดชั้นพิมานมน- ทิรทิพยรามรมย์ เจ็ดรอบระบอบสม สุขสานติเรืองไร ๏ เจ็ดจวนกำแพงพรหม -บุรีคือคลองใน เจ็ดชั้นพิศาลใส จำรัสจันทรแสงโสม ๏ มนเทียรคือแว่นทอง ธรณีบรัศว์โฉม ดูสูงตระดวดโดม คือจะเทิดทิพากร ๏ บัลลังก์พิดานดัด มณิรัศมิบรรจฐรณ์ ขนนเขนยชรเขนยขจร รสรัตนไสยา ๏ ประดับด้วยเครื่องท้าว อุปโภคนานา ประดับด้วยภูษา- ภรณรัศมิเรืองรอง ๏ ประดับด้วยพระสนม อันหนุ่มหน้าคือแว่นทอง ร่ายรำลบองลอง คณคีตดนตรี ๏ ประดับด้วยเสนา พลมนตริเสนี เสนาบดีศรี ยุพราชแห่แหน ๏ พระพินทุทัตท้าว ยศเลื่องทั้งเมืองแมน ทุกท้าวทุกดินแดน จักรพาฬบังคมคัล ๏ มีราชเทพี ผู้หนึ่งหน้าสมบูรณ์จันทร์ โฉมผจญพธูสวรร- คคือเทพยธิดา ฯ
๑๔
๏ พระราชเอารสประเสริฐ ธด้วยรูปพิทยา ศึกษาธนูคุณคุณา- ธิกศักดิสมบูรณ์ ๏ พระพินทุทัตธรณี- ศวรเสวยมไหศูรย์ ร้อยท้าวบังคมประนตทูล บทเรณุราชา ๏ เทพีประเสริฐคุณทรง สุรสุดาคือสมญา เลือกล้วนนเรนทรบุตรมา ประดับสรรพสำอางองค์ ๏ เฉกโฉมศศิสกลธสม- บุรณพรรณนิศกลง ดาราประดับดูยรรยง ยยับรัศมิโสภา ๏ สิบองคเที้ยรอมรชาต ติคือราชโยธา พระองคคือพระอมรา- ธิปองคลงเปน ๏ เพื่อจักดำรงพิภพมณ- ฑลถ้าจะข่มเข็ญ รักษาฝูงสาธุและบำเพ็ญ ยศไว้ในพรหมาน ฯ
๒๘
๏ เมื่อปลงหนังลง ได้ชอบประสงค์ จะเล่นมินาน แม้ใช้ในคน ตระกลตระการ จะเล่นบันดาล บรรโดยหรรษา ๏ นี้คือบุรณะ นเรนทรพระ ผู้เรืองฤทธา ข้ารังริเอง ลเบงโสภา ให้เล่นเตือนตา ตระการทุกอัน ๏ จะเล่นหลายคลอง ลเบงลบอง ธมีหลายฉันท์ จะเปนสำรวล สำราญแก่กัน จะไว้เปนบรร- พในธาษตรี ๏ จงเป็นพระยศ พระเกียรดิปรากฏ พระภูบดี จงพูลไพบูลย์ ในพระบุรี อโยธยาศรี สนุกเสวยรมย์ ๏ จะให้บรรหาร ยศภาพตระการ ตระกลชาญชม ทำนุกทำนอง ทำนวยนิยม นิยายสายสม สรรเสริญราชา ๏ จะเล่นหัวล้าน ทั้งสองหัวบ้าน คือหน้าผากผา จะจำชนกัน คในสวภา จะดูหัวข้า ทั้งสองใครแขง ๏ จะเล่นเถลิงลาว ทั้งสองสามหาว ชวนกันฟันแทง ผู้ใดดีจริง จักรู้จักแรง ใครดีคำแหง จะเห็นฝีมือ ๏ จะเล่นหลายลบอง ชวาทั้งสอง พันฦกไทฦๅ กุมไม้ทายทับ จรีกับมือ รริบคมถือ ครวีวางมา ๏ จะเล่นเถลิงแรด ระเริงผันแผด รริบนอผลา จะเล่นวัวเกวียน ระเบียนชาวนา ประกวดกันมา แลเล่นลเวง ๏ จะเล่นจรเข้ พันฦกจริงเอ อันเขาฦๅเพรง เรียกท้าวพันวัง แลอ้ายนักเลง จะเปนลเบง บันสมสำรวล ๏ จะเล่นเรือผจง แลพลประมง เขาพายดูควร ดูเมื่อกัดพลัด แลพลพ่วงพรวน ประนังชมชวน เทียมหัวตระการ ๏ จะเล่นจงสุด ปางพระสมุทร์ ไปวังคชสาร ปางพระไปนอน คในพนานต์ พระเอาภูบาล ไปสมกัลยา ๏ แถลงปางพระผจญ ท้าวทั้งสิบตน ในท้องธารา สำแดงธนู แลได้ชายา คือสร้อยสุดา ลำเภาเยาวมาลย์ ๏ จะเล่นเถลิงปาง เมื่อพระนำนาง ไปเล่นหิมพานต์ ปางพระไปตก คในกันดาร สมุทรเกิดกาล พรากพลัดทั้งสอง ๏ จะเล่นแถลงปาง เมื่อพระพบนาง แลพระตระกอง ถกลเมื้อเมือง ก็คืนมาครอง บุรีทั้งสอง สรนุกเสวยรมย์ ๏ จะตั้งตำนาน ตำเนียรพิสดาร บใช่นิยม มีแต่ธรรมเนียม บุราณคม จะเล่นโดยกรม พิไสยมนมท ฯ
๑๖
๏ หัวล้านทั้งสองชนอด ฦๅชาปรากฏ กระเกลือกกระกริ้วไทกลัว ๏ ชนได้ไถ่ข้าซื้อวัว ผสมเปนครอบครัว ทั้งเหย้าแลเรือนคูคัน ๏ สองข้างหาญชนเขี้ยวขัน สองเห็นหัวกัน ก็คันยเยื้อมขนแขยง ฯ
๒๘
๏ กู้นี้ไทถือ แต่ชาวลุ่มฦๅ ว่ากูคำแหง เขาขึ้นชื่อกู ชื่ออ้ายหัวแขง กูชนกลางแปลง บรู้กี่ปาง ๏ อย่าเห็นหัวเกลี้ยง กูชนโพล่เพนียง ก็แตกโผงผาง ชาวลุ่มทั้งหลาย รอาอางขนาง มึงต่อกูปาง นี้จักเกี่ยงตาย ๏ กูนี้ชาวไร่ กูก้มหัวไว้ หัวล้านทั้งหลาย ครั้นกูชวนชน แล่นชรอกทุกพาย เขาเรียกกูนาย ชื่ออ้ายหัวตัน ๏ กูออกนอกบ้าน วันหนึ่งหัวล้าน สี่คนคบกัน มาพอพบกู กูชวนชนพนัน ตกใจยะยรร แล่นเร้นไร่แตง ๏ ปรานีมึงนาย จักเกี่ยงหัวหาย แลมากล้าแขง จะให้หัวมึง จงแตกระแหง ว่ามึงทรามแรง แลมาทรนง ฯ
๑๖
๏ บัดใจออกตั้งกลางรงค์ หัวล้านหัวคง- กพันทั้งสองสู้กัน ๏ สองขาขึงเข้าขบฟัน คิ้วตายักยัน แลเล่นรรื้นชมชน ๏ ถ้อยตั้งถ้อยแล่นชนทน หัวล้านแสนกล กลบรู้ใดใด ๏ แคว้งแคว้งแสงหัวสองใส ส่องเห็นเงาใน ก็แล่นกระทบทบทาน ๏ บมิลื้นบมิลอกบมิอาน สองคือช้างสาร แลชนกันปลักกลางแปลง ๏ ฉาดฉาดเสียงหัวสองแขง เลือดไหลลามแดง ทั้งหน้าทั้งตาดูยัง ๏ หัวล้านชาวลุ่มอังลัง เมาเลือดแล่นซรัง ทุกแห่งทุกพายพ่ายสนาม ๏ หัวล้านชาวไร่ไล่ปาม เข้าขวิดติดตาม กันแทกก็หัวไถดิน ฯ
๒๘
๏ ตำนานหนึ่งมา ลาวไทยอาสา ฟันแย่งระบิน ใครดีได้กัน กระชั้นโดยถวิล คค้าเอาดิน ทั้งสองบนาน ๏ กูนี้เนื้อลาว แต่ยังพยาว บมีผู้ปาน เขาขึ้นชื่อกู ชื่อเสียงไกรหาญ ปานปล้นเมืองมาร ขุนมารหักหัน ๏ แม้ว่ามึงหาญ ออกมาอย่านาน จะเลี้ยวลองกัน จะให้หัวมึง จงแตกเหิรหัน กูนี้คนขัน จะขามคนใด ๏ กูนี้ไทยแท้ ท่านฦๅกูแล ในสุโขไทย ไปลาดไปลอง ทุกที่มีไชย หาญจริงเจ้าไท ธให้อาสา ๏ ธไว้วางใจ บำเหน็จกูไกร ผู้ใดจะมา ต่อกูจงดี อย่าพลันระอา บำนาญกูครา นี้เรียกกาไต ๏ แม้ว่ามึงหาญ จงออกมาพาน ด้วยกูว่าไซ้ ลุกออกมาพลัน อย่าทันธใช้ ต่อกูจะให้ จงหัวมึงหาย ๏ ไกรหาญหาญจริง ครั้นฟังวางวิ่ง ออกมาทะทาย ว่ากูนี้แล เลิศลํ้าเลอชาย ดาบเขนฟ้อนฟาย กระลึงกลางสนาม ฯ
๑๖
๏ กาไตได้ตาวไล่ตาม ต่อสู้บมิขาม แลสองก็กริ้วโกรธา ๏ สองสู้ฟันกันไปมา ดูสองสหสา สรแสรกสรเสื้องกลางแปลง ๏ สองฟันสองกันสองแทง สองเที้ยรพอแรง แลใจมิมลายสักอัน ๏ ฉาดฉาดเสียงตาวฝืนฟัน สองสู้ต่อกัน ทั้งเขนก็แหลกบินบน ๏ ต่างรู้รับตาวกันตน กาไตใส่กล ว่าเหวยไกรหาญมึงกลัว ๏ เดิมฟันกันสองชมชัว แต่ตัวต่อตัว แลมึงบมาเดียวดาย ๏ สู้กันผกพันผันผาย ฤๅเพื่อนมึงหลาย จะเข้ามาโซรมกูเดียว ๏ ไกรหาญเคียดฟุนฉุนเฉียว กาไตลอบเลี้ยว ก็ล้มตระแบงแหงนหงาย ๏ ฝูงลาวพ่ายแพ้ทุกพาย กลัวแกลนเกลื่อนหาย บรู้หลักแหล่งโหงโห ๏ กูนี้ปัติมโนโร นักเทศโทโอ- มสุชวาชาวี ๏ แต่กูแทงตายด้วยจรี มากแลดีหลี ด้วยฝีมือกูอันแทง ๏ กูกับมึงจักวัดแวง กันจงรู้แรง บัดนี้บนานอย่าหนี ๏ กูนี้ปัติอาลี แต่ชาวชาวี เขาฦๅว่ากูแกล้วไกร ๏ กูปราบชาวชวาเลื่องใน คืนมาเมืองไทย เพื่อจักสำแดงฝีมือ ๏ แม้ว่ามึงอ้างอวดคือ คนหาญจริงฤๅ มาเราจะแทงกันรา ๏ บัดออกกลางสนามสองรา สองแขงขันหา ก็กุมจรีแกว่งไกว ๏ กุมจรีครวีกับได ดูสองชิงไชย แลเข้าประสบทบแทง ๏ ดูสองจรีจรดแคว้งแควง สองสู้กลางแปลง บรู้กี่บวรพกพัน ๏ สองแขงสองแทงสองกัน ต่างหลบหลีกพลัน บทันบำรูดูดี ๏ บมิติดบมิต้องสักที จระจระเสียงจรี อันแทงคะแคว้งเวียนไว ๏ ปัติอาลีชาญไชย จับจรีแทงไป ปัติมโนโรโทรม ๏ เสร็จสองแทงกันจระโจรม จักเล่นแรดโซรม กำลองกำลังถเมินเชิง ๏ แรดร้ายแรดอ้ายรางเริง เพียงแรดพระเพลิง ก็ดีก็ดาลอับอาย ๏ อาจไล่ช้างสารจรัลจราย เสือสีห์หมีควาย กระลายกระลอกซอกซอน ๏ แรดนี้แรดร้ายตูตอน แต่น้อยนองอน แลคมรริบกรดไกร ๏ เขาดึงพร้าวได้แต่ไพร มาถวายท้าวไท ธไว้ให้เลี้ยงรักษา ๏ ควาญเลี้ยงสิบคนให้หา หักไม้หนามหนา มาเลี้ยงมาปรนปันงาร ๏ แม้ว่าแรดสูห้าวหาญ ขับมาอย่านาน บัดนี้จะได้ต่อกัน ๏ บัดใจสองแรดแผดผัน ขึ้งเข้าขบกัน กเกริกทั้งท้องธาษตรี ๏ รุกรานพานพะนอรี จักจานคือจรี จริบคันพานพะนอ ๏ ผัดแผดแวดเวียงทบทอ รรื้นบัดคอ ตระบัดก็แตกแบกเพลิง ๏ ขาดตัวขาดหัวหักเชิง แรดอ้ายรางเริง ก็ล้มสพาบกลางแปลง ๏ แล้วแรดแผดอ้ายวัวแรง กูซื้อเมื่อแพง ทั้งคู่เปนเบี้ยล้านแสน ๏ เต้นเล่นแอ่นอำทุกแดน เรียกว่าม้าแมน แลเรียกชื่ออ้ายฦๅนาม ๏ วัวนี้ใช่วัวชั่วทราม เลี้ยงแล่นชาญสนาม แลเรียกชื่ออ้ายกะแชงเปิง ๏ สองสัตว์สามรรถถึกเถลิง เรี่ยวแรงรเริง พันฦกพันลายหนักหนา ๏ ผิว่าวัวสูถึกพา เทียมเกวียนมารา บัดนี้จะลองอย่านาน ๏ บัดใจจึงเทียมเกวียนอาน ชาวนาแกว่นการ แลแล่นละลนไปมา ๏ ลางคนนุ่งเพลาพังคา เฟ็ดเพียงกลางขา แลถืองอบลานแล่นฉวาง ๏ ลางคนพอกหัวตแบงคาง แล่นเคียงวัวพลาง แลกุมปฏักทักแทง ๏ จึ่งวางเกวียนกลางแปลง ชาวนาเริงแรง ก็แล่นเข้าเคียงเรียงรัน ๏ เสียงกะดึงพวนเสียงฟัดกัน ตีนวัวคือกังหัน แล่นลนตลบปบไป ๏ กึกก้องเสียงเกวียนแกว่งไกว ธุลีเวียนไว ตระลบตระเลิศเวหาส ๏ วัวอ้ายฦๅนามผังผาด แล่นล้ำลมลาศ ชนะแก่อายกะแชงเปิง ๏ มีไชยในสนามดูเถกิง ชาวนาสำเริง แลเสียงรรื่นครื้นเครง ๏ อนี้คือจรเข้แต่เพรง เรียกอ้ายนักเลง แลท้าวพันวังวางมา ๏ อ้ายนักเลงล่องลอยหา ท้าวพันวังมา แต่ใต้แลจวบจวนกัน ๏ สองเข้าซบกันผกผัน ตีนข่วนป่วนปั่น แลเข้าประทะยะยาน ๏ หางหว้ายกระหวัดตนผสาน ไล่กันกลางธาร นทีก็ป่วนเปนตม ๏ ถ้อยไล่ถ้อยหนีผุดจม เพียงลมไล่ลม แลพัดรลอกฦๅนาม ๏ ปลาเขือดุจเบือตายตาม นํ้าคือนํ้าคราม แลควันตระหลบเวียนวน ๏ เลือดฟุ้งฟองฟัดป่วนปน ดุจนํ้าครั่งคน แลดูก็มากหลากหลาย ๏ อ้ายนักเลงองอาจอาย เล่นพ่างจักตาย ตระบัดก็เอาตัวหนี ๏ ดลเดือนอาสยุชพิธี เปนอุสภศรี สรนุกนิเรียบเรือชา ๏ ซ้ายไกรสรมุขมหิมา ฝ่ายเบื้องข้างขวา สมรรถไชยเจียรไกร ๏ เพียบพลพายนั่งศรีไสว ฆ้องกลองเอาไชย แลพาทย์ดุริยดนตรี ๏ ไชยไชยสรมุขมหิษี ไชยไชยจักรี สมรรถไชยราชา ๏ พายแอ่นเอาไชยไปมา พลพวงซ้ายขวา ประเบียดแลเสียดตาตอม ๏ หัวท้ายธงฉัตรปักจอม นายกลางกรถนอม กรลดกั้งกึ่งกลาง ๏ พายขึ้นถึงกลางที่วาง ทอดพวนขันขวาง นทีแลเทียบเทียมหัว ๏ สองฟากนํ้าพลชมชัว บดห้องหาวมัว แลมืดด้วยตัวพลพวง ๏ เสียงฆ้องไชยศัพท์รลวง จึงวางเรือหลวง ทั้งคู่แลควรคนชม ๏ พลพายทองพายสระสม เสียงดุริยระงม แลสังขก้องกาหล ๏ ดุจเสียงฟ้าฟาดภูวดล เสียงชลก้องกล สมุทรดาลดำบรรพ์ ๏ สุดช้าชุกครแขงขัน สรมุขแลสมรร - ถไชยชิงไชยศรี ๏ ถ้อยขึ้นถ้อยแขงมี่มี ไชยเมื่อถึงที จะใกล้ที่แดนยอพาย ๏ เพื่อท้าวเธอจะมีไชยพราย พระยศฦๅสาย สมรรถไชยมีไชย ๏ ให้โลกทั้งภูวนัตไตร รู้ว่าท้าวไท จะมาล้างนิกรศัตรู ๏ พอสิ้นสุดพรรษระดู อาสยุชเสพผลู แลเดือนจำรัสเวหา ๏ หตเหือดน้ำฟ้าแลทิพา- กรวรุณเขดาระงา บร้อนบหนาวพอการ ๏ สุขสัตวไพรไศลสำราญ นํ้าไหลทะธาร สุทธิใสเสมอกรอง ๏ สุขบงกชบานบัวทอง ภุมรีตฤบลออง สโรชสร้อยไขขจร ๏ สุขมฤคปักษีไกรสร สุขแก้วกุญชร แลเลมลบัดบงซาง ๏ สุขทรายทองยองฟานกวาง แกว่นกินเกลียงกลาง พนานตเล่นเหล่าหลาย ๏ ปางนั้นพนจรใจพราย ค้นคว้าป่าหมาย สนุกนิในไพรสณฑ์ ๏ เขียวข่าวท่าวทูลแถลงกล สุขในไพรสณฑ์ สัตวสำราญธรณี ๏ ทูลสารสารไพรมากมี เนืองในพนาลี แลสมสรกอสบสถาน ๏ พังพลายเพรียวโคตรคชสาร แม่เนียมเทียมธาร แลเลมลบัดใบหนา ๏ แสนสารสูงใหญ่เสมอผา สล้างสองงา แลลองคิรีเพริดพัง ๏ ปางนั้นพระสมุทร์ครั้นฟัง สารพนจรรัง มาทูลแลท้าวชื่นชม ๏ หวังเสด็จเสวยสุขพนรมย์ ชมไพรชมพนม แลจงสำราญสะศัลย์ ๏ ตริแล้วเสร็จพระเสด็จคัล ท้าวผู้ทรงธรร- มพินทุทัตภูบาล ๏ ก้มเกล้าเข้าแนบบทมาลย์ ไหว้ไททูลสาร จะลาสมเด็จนฤบดี ๏ นบนอบพระมารดาศรี จักจากพระบุรี ประพาสโดยจินดา ๏ สองท้าวครั้นฟังท้าวลา ลานใจโศกา บอาจจะทัดภูธร ๏ โดยใจลูกแก้วกลอยสมร ยกแสนยากร แลไปประพาสโดยจง ๏ ท้าวเกรงนางน้องสนององค์ สุรสุดาผจง บควรจักคลาศคลาศรี ๏ โดยพระลูกแก้วกษัตรีย์ ศรีสวัสดิ์อันมี จงได้แก่พ่อนงพาล ๏ ลาแล้วท้าวสั่งสบสถาน เสร็จพระภูบาล ก็คืนยังแก้วกัลยา ๏ โอบอุ้มเทพีโลมลา ศรีสุรสุดา พิลาปทูลสารสนอง ฯ
๑๔
๏ อ้าท้าวผู้มีมุขคือบูร- ณศศิอันเรืองรอง โฉมพ่อและพระสนมสมพอง กลกามแกล้งเกลา ๏ พระบาทคือกมลมาล- ยและท้าวทั้งหลายเอา ทูลเทิดในกลางมกุฏิเคา- รพรักและภักดี ๏ ถ้าท้าวธเสด็จพนประพาส ในไพรพฤกษ์พนาลี ข้าไหว้บำบวงสรณศรี ขอเพื่อนท้าวพเนจร ๏ ใดดีแก่ชีวิตอันเปน และบำราสพระภูธร เคยคัลบังคมบทบังอร อภิรมย์เสนหา ๏ ขอท้าวบันโดยจิตรตูข้า ที่บเคยบคลาศคลา พระบาทท้าวอันมหิมา นิจแท้เท่าธุลี ๏ อ้าแม่ผู้มีมุขคือนี- รชรัตนรัศมี อาจผจญอนงคมหิษี ผู้ประเสริฐโฉมไกร ๏ ป่าดงยรรยงด้วยคณภูต พฤกษในนุพงไพร เสือสางสรรโสงสรรพและไกร สรร้องสำเทินสาร ๏ แรดควายคณานิกรสู- กรมฤคสิงคาล ร้องก้องกำธรพนพนาน- ตรดาลตระดกใจ ๏ ฤๅเจ้าจะฟังศัพทสำเนียง สัตวร้ายคะนองใน ไพรพงยรรยงเพื่อยศใด นิณน้องจะลีลา ๏ พี่ครวญแก่เจ้าดั่งฤๅจะจง นิราศแก้วกึ่งเกศา สนิทเสน่หจริงจิตรบคลา ใช่ว่าพี่จะพรางอำ ๏ เพราะราชการพระคชกรร- มรีดท้าวทั้งหลายทำ ใช่เห็นแก่เล่นและพี่จะนำ พลไปในไพรสณฑ์ ๏ อย่าแม่กระสันนิมิตโศ- กแก่พี่และทุกข์ทน เชิญแม่เสวยสุขในมน- ทิรแก้วอย่าโศกา ฯ
๑๖
๏ เสร็จพระโลมลาพนิดา จักเสด็จลีลา ประพาสพรางวังสาร ๏ มนตรีตรวจเตรียมทวยหาญ เรียบเทียบทุกสถาน แลสบสังกัดกงกรร ๏ ซ้ายขวาหน้าหลังโจษจรร พลเทียบเทียมทงัน ทั้งท้องธราหนั่นหนา ๏ สรรพสรรพาวุธดาษดา แสนยานานา ประดับด้วยภูษาภรณ์ ๏ ธงฉัตรทัดแทงทินกร เขนดั้งโตมร แลแพนพรรณรายพรายทอง ๏ ทวยทรงเกาทัณฑ์ลังลอง หน้าไม้แม่นผยอง แลพลคทามาศแมน ๏ ทวยทรงเกราะกรายหลายแสน ทวยทรงโภคแพน พรรณรายยยาบเวหา ๏ หัยรถคชแสนเสนา กุญชรงอนงา คือพาลจันทร์อันฉาย ๏ ม้าแมนแสนธพเหลือหลาย เทียมแก้วเกวียนพราย แลพลประดับศรีสลอน ๏ นายม้าขึ้นม้าคือภมร โตมรกับกร สรพายทั้งแล่งทองผยอง ๏ นายรถแข่งขึ้นรถทอง ยืนยันในตระพอง แลกุมกุทัณฑ์ร่อนรำ ๏ นายช้างขึ้นช้างไดสดำ เฉวียงกุมขอคำ กระลึงกระลอกแสงฉาย ๏ สรรพสรรพาวุธเพรี้ยมพราย แสงแก้วเกราะกราย ประดับนิเลื่อมหลังสาร ๏ เครื่องช้างเครื่องคนดูตระการ ตนช้างทวยหาญ ประดับนิสรรพสังขยา ๏ เทียบคชเทียบทศโยธา เทียบรถราชา อันเทียมด้วยอาชาไนย ๏ รถรัตนพรรณรายจรัสไจร เทียวทองธงไชย แลแซงกรลดชุมสาย ๏ พระโภคแลกำนัลแลทนาย ทุกกรมถือถวาย จำนำบำเรอราชา ๏ พนจรใจแม่นมรรคา หมอสิทธิคณา ก็มาทั้งศิษย์บนาน ๏ ควาญขึ้นคชบทบาศการ พลส้าวสอนสาร บนานก็นำกันคลา ๏ พระเสด็จเหนือรถรจนา โฉมเฉกอินทรา ธิราชเจ้าไตรตรึงส์ ๏ เสียงดุริยสำเนียงอึกถคึง ฆ้องไชยอื้ออึง แลสังขกาหลไชย ๏ สารถีขับอาชาไนย อาชาไนยไว แลวิ่งคือยนตร์บังเวียน ๏ เสียงรถคชสารส่ำเทียร หัยศัพท์หันเหียน แลเสียงทหารโห่หรรษ์ ๏ เสียงอัษฎาวุธพันกัน ดาลประเปนควัน แลเวียนละเวงเวหาส ๏ เสียงเทพอวยอาศิรพาท กำธรอากาศ ฦๅเลวงไชยไชย ๏ เสียงสินธพก้องเกวียนไกว เสียงคชย้ายไย ธรารลองฦๅถคึง ๏ บรัศว์บรรพสำเนียงพลอึง เอาไชยเสียงสึง- หนาทเต็มธรณี ๏ ดุจฟ้าฟาดเพชรคิรี ดุจเสียงชลธี รลอกกระฉอกผกาแจรง ๏ บดดินบดฟ้าบดแสง สุริยศักดิ์สำแดง ตระหลบด้วยธุลีเลือน ๏ คือจะพกแผ่นหล้าฟ้าเฟือน คือจะเห็จเอาเดือน ตระวันแลดวงดารา ๏ พระสมุทร์ยกพลยาตรา คือรลอกในมหา- สมุทรเคลื่อนคลาฟอง ๏ คล้ายคล้ายพลผายเนืองนอง เลื่อมเลื่อมหมวกทอง แลตรูด้วยแสงดาษดาว ๏ เคลือบเคลือบคชสารทรนาว งางอนเงยหาว แลหางฟะฟาดแกว่งไกว ๏ คลํ่าคลํ่าคชคลาดาไพร เพรียกเพรียกเสียงไอ แลพลประทะพะพง ๏ แคว้งแคว้งแสงหางยูงยง ยาบยาบแดนดง แลแพนพรรณรายรองรอง ๏ ไต่ตามบึงฉทึงแลชรลอง ข้ามห้วยธารคลอง นทีไศลสิงขร ๏ เนื้อเบื้อตกใจไกรสร กลัวแสนยากร แลหาคูหาอาไศรย ๏ ควายแรดแผดผันผายไกล เสริดสรังยังไพร ก็รั้งก็เร้นเฟือนสาง ๏ สารไพรเสียไพรไกลกลาง ดงดั้นด่านทาง แลลงในเซราะซรอกซรอน ๏ พระสมุทร์เสด็จพนจร ข้ามพงดงดอน แลพลประดับดาษดา ๏ พบแม่นํ้าหนึ่งมหิมา ชลใสโสภา แลไหลคคักเทียมทาง ๏ จึงจรดรถพลเสนางค์ แพนดั้งตั้งกลาง จำนรรจำนับรอบราย ๏ ปลงช้างม้ารถเหลือหลาย แก้แก้วเกราะกราย แลส่างสำราญรี้พล ฯ
๑๑
๏ ปางนั้นธใช้หมอ สิทธิกรรมแกว่นกล ให้เข้ายังไพรสณ- ฑประสงค์จะเบิกไพร ๏ หมอเฒ่าเอารี้พล ศิษยคนทั้งหลายไป เข้าในพนาไลย และเลียบหาดูพฤกษา ๏ พบไม้หนึ่งงามสม สุขรมยสมญา สามารถหนักหนา ศุภลักษณสาผล ๏ หมอจึงเอาพัสตรา มานุ่งไม้อันนฤมล สวดมนต์ละลายคน- ธวิเลปนสรรพสม ๏ ธงฉัตรภูษา ประดับสรรพโดยอาคม พนักโดรอันพาดสดมภ์ สำหรับรอบรเวียนกรรม์ ๏ บูชายถาศัก- ดิและการยทุกอัน ล้วนแล้วลบองบรร- พประสงคเบิกไพร ฯ
๑๖
๏ เสร็จจึงหมอเฒ่าเข้าไป ป่าหลวงปวงไศล ก็ดูที่รอยคชสาร ๏ พนจรนำหมอถึงสถาน พนสณฑ์กันดาร ก็ทันที่กุญชรแชรง ๏ รอยไม้ไหล้หักทักแทง น้ำในปลักแปลง แลมีทั้งรุ่นรวนกราม ๏ ดูเดิมชวักชอบโดยความ หมายต้นตูมงาม แลควรที่ทำการกรรม์ ๏ จึงคืนเอาพลจบจรัล ซ้ายขวาปูนปัน แลไปโดยทางเก่ากล ๏ หมอเฒ่าถึงก่อนรี้พล ยังต้นตูมตน สำคัญแล้วเข้าบูชา ๏ เทียนธูปธงฉัตรฉมสลา เหล้าเข้าเนื้อปลา ประดับด้วยภูษากาญจน์ ๏ พาดพาวพนักโดรโดยสาร บังคับสบสถาน แลตั้งจังเว็จรอบราย ๏ เข้าโอบเอวไม้มั่นหมาย มนต์สังวัธยาย ก็แสร้งสรรเสริญพฤกษา ๏ ไม้นี้คือองค์พระอุมา อาตมาโสภา คือองคพระอิศวร ๏ จึงกล่าวป่าวพลมูลมวญ ไพร่พลยินยวน แลแล่นรเวียนทุกพาย ๏ ตาเหลววังกั้นรอบราย หักไม้ไหล้หลาย แลปักเปนเขื่อนขอบขัง ๏ ตาเหลวล้อมรอบเวียนรวัง พลแล่นย้ายยัง ทุกด้านทุกแดนจรรเจียร ๏ กองไฟรอบรั้วอาเกียรณ์ พลร้องรอบเวียน แลตีจรขาบขับกลอง ๏ ทวนส้าวพลเทียบทุกคลอง เสร็จการลบอง ประสงคเวียนรวังสาร ๏ จึ่งใช้พนจรใจหาญ เข้าดูอาการ คเชนทรคิดคณนา ๏ คชสารหลายเหลือสังขยา แหล่หลายเหลือตรา แลพิศบแพร่พรายพรรณ ๏ ด้วยเดชสดุดีพระกรรม์ คชคงโจษจรร แลคับทั้งแคว้นคอกขัง ๏ พนจรจากพลคืนวัง หมอเฒ่าผู้รัง ดำรัสแก่การแกว่นหมาย ๏ บอกข่าวคชคงเหลือหลาย เกาะกันทุกพาย แลเลมลบัดเอมอร ๏ แต่ช้างทุรลักษณนิกร พากันเซรนซรอน ในป่าบมาแปมปน ๏ ทุยทำพำลาพาหล ศฤงคาลคนชน กันโลรรลมสังไก ๏ พลุกแบกบังกินจรรไร ทมพลุกทิพาไศรย กำพษกำโบลโยนยัศ ๏ ปรพลุกสุครีพแลคัด ธรณีบังบัศ ทั้งนาคพันธพินาย ๏ ลันดาษยุรยักษบรรลาย ซุกซอนพรัดพราย บิเดาะกันเอาะพลุกหนี ๏ รัตทันต์ทรหุลหัสดี ตระดกกันทุยชี- พศฤงสวามิพธ ๏ โชรชรไลแลกันแอกกุมกด ย่อมเที้ยรทุรคช เฆรคณาคลาคลาศ ๏ แลตระดุ้งนาคนครฆาฏ ขดวรสรุกโดยสาตร -เที้ยรธให้ห้ามปราม ๏ ไตรตรึงสกิราษฎร์ทั้งสาม สิบสามตับตาม ก็นำคณากันคลา ๏ เพราะพระสมภารราชา พระกรรมบัญชา ก็ชี้ยังช่องซักซอน ๏ หมอเฒ่าจึงใช้พนจร เอาข่าวกุญชร ไปทูลอัญเชิญราชา ๏ พนจรเล็ดลอดพนมา ไหว้ไททูลสา- รบอกยุบลกลการ ๏ เสร็จสรรพเขื่อนขังวังสาร พลล้อมสบสถาน บเล็ดบลอดสักอัน ๏ ข้าเข้าดูแจ้งจบจรัล คชนานาพรร- ณสมสกอกันกิน ๏ ใหญ่สูงสามารถโฉมฉิน ไอราพตอิน- ทรดูประดุจคชคง ๏ ย่อมอัษฎคชำนวยพงศ์ ควรเปนชำนิผจง แก่นฤบดีดีจรึง ๏ ลางตัวสามารถคือสึงห์ ข้ามห้วยธารบึง แลเล็มสบงบงซาง ๏ ลางสารแสร้งเสียดเบียดนาง- ช้างแซรงตนกลาง พนานตนาวรวกราญ ๏ ลางสารตื่นพลพพาน รั้ววังขังขาน แลพลเอาส้าวสอยถอย ๏ ลางสารเมามันสวนรอย สารสบห้วยคอย แลโดยแม่ช้างชมชาญ ๏ ลางตัวลงในท้องธาร โบยนํ้าโสรจสาร แลสารดไนยแกมกลาง ๏ ลางตัวเมามันจรจราง นางช้างรางชาง ก็ชายจรรจวนไปมา ๏ คชสารเหลือคิดคณนา พังพลายโสภา แลทั้งอุทามทอกทรรม์ ๏ ลํ้าเลือกเผือกสารใสสรรค์ ช้างดำดูพรร- ณรายคือนิลมณี ๏ เสร็จแล้วแผ้วดงพงพี ปราบภูมิ์คิรี แลราบคือหน้าแว่นไว ๏ ชอบเชิญไท้ท้าวเสด็จไคล คลาแสนพลไกร แลไปโดยทางรัถยา ๏ ครั้นฟังข่าวช้างราชา ชมชื่นลีลา แลคลาทั้งแสนเสนี ๏ กึกฟ้าหล้าล่มธรณี เสียงคชพาชี แลแซรงสำเทียรเหียนหรรษ์ ๏ ก้องเกรียงเสียงรถทองทงัน ยอดเยื้องคือสุบรร- ณนาคแถ้งถกเถกิง ๏ เสียงแตรเสียงสังข์สำเริง เสียงพลถเมินเชิง แลชิงประเบียดแห่แหน ๏ สารไพรไกรสรกลัวแกลน ยูงเห็นหางแพน แลอายแก่พลโหงไกล ๏ พรรณนกหกเหินเผอิลไพร พลัดเพื่อนพิสมัย แลกลัวนิกรโยธา ๏ ดลใกล้เดิมชวักราชา ให้ห้ามเสนา ประหยัดซึ่งศัพทสำเนียง ๏ อย่านี่นันคำอำเสียง อย่าสฤษดิ์ถ้อเถียง พิโรธใจไฟฟุน ๏ พระภูธรเสด็จแก้วกุญ- ชรแซรงลูกขุน ทมุลทนายเนืองนอง ๏ พระเสด็จถึงต้นตูมทอง พฤฒิพราหมณ์ทั้งผอง ก็มาประชุมบริพาร ๏ พระภูธรเสด็จถึงสถาน กุณฑกลาการ แสงสิทธิจรูญจรัส ๏ หัสดาจารย์ถวายศิวภัศม์ พระเจิมจรูญสวัส- ดิโฉมคือพินทุศีขร ๏ สิบนิ้วคราสคนธกำจร เทียนธูปบวร แลเสร็จประการกระสุทธ ๏ ทายทรงมณีมาลย์ลำอุตม์ ถวายสมิทแลบุษย์ เปนกิริยาพระเพลิง ๏ แล้วไหว้ตรีครูแลดำเกิง กรตั้งเกล้าเถลิง แลนบทั้งเทพนิกร ๏ แลกระยาคชบาศบวร ไทไหว้สาทร ทำนุกอำรุงคือครู ๏ อาจารย์ประกอบพระภู- ธรราชดนู พิเศษสิทธิสำเริง ๏ ท้าวหาพวกพลหมอเถลิง ดึกเลิกฉลองเพลิง แลควาญสกอกันมา ๏ ลาพระเฌอขึ้นช้างคลา พลส้าวดาษดา แลโดยสมเด็จหน้าหลัง ๏ นพครุยคาดเอวตราตรัง หมอปรวดก็ประนัง กันแล่นลล้าวฉลับพล ๏ ถึงโขลนทวารบูชานน- ทิการโดยดล ตระทอดทังเฝือฝ่ายแฝง ๏ เลื่อนไล่คชคณกลางแปลง คชคณเริงแรง ก็แล่นสกอกันหนี ๏ ไม้ไหล้แหลกหักปักษี สัตว์ในไพรพี ตระดาลตระดกพัญเอิญ ๏ ทันพลายทอกทรรปบังเหิร ลูกน้อยสอนเดิร แลแม่กำสรดเกาะกัน ๏ ราชาเสด็จคชผายผัน ควาญแทงบังคัล แลแล่นคคล้ายคือภมร ๏ ท้าวไทไล่ทันกุญชร หนึ่งงามงางอน พันฦกนิแรงราวี ๏ ท้าวทายบาศพรัดซัดที เดียวต้องหัดถี แลตรูตระเนตรบมิคลา ๏ หมอปรวดปรวดบาศตรึงตรา พลชวักซ้ายขวา แลสารกระลับผันผาย ๏ นายช้างขับช้างผชตชาย ฟันคลุกแหงนหงาย ตระบัดก็ตั้งกลางสนาม ๏ สารไพรเห็นสารสรังตาม ร้องรับบมิขาม แลเข้าผสมผสานงา ๏ ช้างไพรไล่ช้างบ้านมา ช้างบ้านบมิคลา แลสองก็ชนชิงไชย ๏ ฉาดฉาดเสียงงาแส่ไส ดาลปริเปนไฟ พนานตป่วนเปนควัน ๏ เลือดไหลสองงาฉายฉัน สองสารสู้กัน กเกริกทังท้องพสุธา ๏ ไม้ไหล้ลู่แหลกหินผา แผ่นดินดาลคลา รหุยรแหกแหลกหลาย ๏ สารไพรเห็นช้างผชตหลาย ตัวเตรียบเรียบราย ระยืนระยังพึงขาม ๏ ชนพลั้งเพลียกช้างต่อตาม เทียมหมอทอดทาม จำนองคคลอคล้องคง ๏ หมู่หมอโดยดั้นด่านพง พราดคล้องมาตงค์ ก็สิ้นทังแคว้งคอกวัง ๏ คล้องติดคชคลอคชทัง ป่าขับจากขัง แลเข้าจรลุงจรากจอง ๏ บมิเล็ดล่วงได้สักคลอง คชไพรมูลมอง แลช้างประจำชวักมา ๏ ลาไพรแล้วพระลีลา ยังเดิมพฤกษา พิเศษต้นตูมงาม ๏ หมอคลอคชคณตับตาม พังพลายหลายหลาม แลลูกณน้อยแนมไป ๏ มามูลในเดิมชวักไพร พระสมุทร์รำไพ พระเนตรชายชมสาร ๏ ย่อมช้างชอบลักษณตระการ ใช่ช้างสามาญ คืออัษฎมงคลศรี ๏ ลางล้วนเผือกผ่องคือคิรี ไกลาสรูจี แลพรายคือจันทรกลา ๏ ลางช้างชมลพโสภา หูปรบไปมา คคว้างแลคอบรอบรัน ๏ ลางคือโคบุตรพรายพรรณ ลางสารสำคัญ คือสีหชงฆาควร ๏ ลางงางอนขวาแน่งนวล ลางเล็บบริบวร- ณควรชำนิพระองค์ ๏ ลางก้าวเท้าท้าวไทผจง ลางทอกโทนคง แลตรูตระหมั่นเมามัน ๏ มีอัษฎคชำนวยพรรณ ไอราพตสวรรค์ แลบุณฑรึกโคมุท ๏ มีอัญชันภามณีบุษป์ ฉัททันต์บริสุทธิ์ สารวโภมมหา ๏ สุประดิษฐสมเด็จราชา ชมคชรักษา ประเสริฐในไพรสณฑ์ ๏ หมอเฒ่าผู้รู้แกว่นกล ทูลสารยุบล ประสงคจักลาไพร ๏ แต่งถ้วนกรรมการพิไสย เทียนธงศรีไสว แลกลกำนลบูชา ๏ ลาไพรแล้วพระลีลา เอาพลยาตรา จะหาสำนักนิ์พลนอน ๏ เสด็จเหนือรถรัตนบวร ส่ำแสนยากร แลโดยสมเด็จเสด็จดล ๏ พบโพหนึ่งในไพรสนฑ์ สาขานฤมล แลลำทรนาวสาวสาร ๏ มีไม้ไหล้หลายบริพาร ยอดแย้มใบปาน ปัทมละเลื่อมเหลืองงาม ๏ บ้างเพล็ดช่อช้อยคือชาม- พูนุทรุ่นราม แลเรียงประดับนิสรับสราง ๏ นวยยอดทอดก้านใบบาง พฤกษาสรรพาง- คสร้อยสรภูพรายขจี ๏ ดาษเดียรเมียลมฤคปักษี มีสระแลคิรี ชรลองคูหาห้วยธาร ๏ พระสุริยสายัณห์สำราญ สัตว์ไพรสบสถาน สมสรกอกลอยเกลียง ฯ
๑๑
๏ พระเสด็จชรเมียงชม มฤคมาศทั้งคู่เคียง ประอรประเอียงเมียง มฤคเนตรเพราพราย ๏ ตาทรายลออเอา จิตรใจเยียตาทราย ตรูใจเพื่อใคร่ชาย และลลานทังแลดู ๏ สันโสงคณาสาร และสกอด้วยสารพธู ไกรสรมาแกมสู- กรเกลื่อนก็กราบกราน ๏ ในจอมคิรีมี จมรีอันนงคราญ เห็นหางประเหลพาล -พธูทรส่ายผม ๏ ยองทองอันท่องท้อง ธรณีดูสระสม เยื้องย่องมาชายชม สมเด็จท้าวเสด็จคลาย ๏ ตายองอันดูยง และมาจงชรเมียงมาย พระเนตรเพราพราย ยิ่งตายองก็อายตา ๏ ฟานแฟวครั้นฟังเสียง พลพฤนทลีลา เนื้อเบื้อระเห็จหา พลคล้อยมาอยู่แกม ๏ ควายโตรดตระเดิรดง ทรนงว่าเขาแหลม ล่อเล่นในลำแขม ขวิดก็ต้องตลอดกลาง ๏ พระดูดำเนิรหง- สพธูอันรางชาง ย่างเยื้องรบำนาง และประเอียงประอรองค์ ๏ ขุนหงสเหิรสู่ คในสระบรรจงสรง สาวหงสเหิรลง และประดับดูเรียงรัน ๏ พระแลคำนึงนาง อันหนุ่มหน้าสมบูรณ์จันทร์ จำนำบำเรอคัล ประดิทินที่มนเทียร ๏ พระแลคณานก อันอเนกอาเกียรณ์ รังเรียงดูดาษเดียร พรรณพฤกษ์พนาลี ๏ ร่อนร้องรงมสม และบรรสานสำเนียงสี สวนศัพทเปรมปรี- ดิประดุจดั่งดุริยางค์ ๏ เรียงเรียงทิพากร ทวิชกรสรกอกลาง ป่ากว้างยังรังลาง และคู่คล้ายก็บินโบย ๏ นกหกต่างรวงรัง และประนังบังเหิรโหย หากันกระสันโบย บัตรเรียกมารังเรียง ๏ ดูรูปนานา ดูปักษาประอรเอียง ฟังสารสำเนียงเสียง นุประเภทนานา ๏ นางนกและนกผู้ สองหากรู้เสนหา จรรจวนโดยภาษา สัตวเล่นหลากหลายกล ๏ นกผู้ต่างรวงรัง และประนังกันแข่งขน เหยื่อป้อนปากเมียตน และตระเหิรตระหวลกัน ๏ พระแลคณานก และตระดกมนะมรรษ์ ใจจงพธูสวรร- คและท้าววังเวงใจ ๏ ไม้ไหล้หลากหลายพรรณ คณในพนาไลย เกสรกำจรไข รสคนธควรชม ๏ ดวงดอกพันลอกสร้อย และทรสมุทรสายสม สาขาสรหลมกลม มกรคือกรกราย ๏ ดูไม้เมื่อลมโบย ประดุจโดยมาชมชาย เชิญท้าวเสด็จกราย กลชมชรเนือยมาลย์ ๏ ดู่ปรูประยงค์ยม สรภีพิกุลกาญ- จนม่วงและมณฑารพ์ บุษปแกมกำยานวัลย์ ๏ เพล็ดโพลพุมเรียงรัง สุขรมยจวงจันทน์ จำบกตระการกรร- ณิกาแก้วก็อยู่แกม ๏ การเกศและเกดแก้ว มลิมาลุดีแซม บุนนาคเนืองแนม มลิวัลย์และวรรณวาร ๏ เอวไม้อันกลมงาม คือดังเอวยุพาพาล วัลย์ทองกระหวัดปาน กรนางอันโอบองค์ ๏ นางแย้มขยองขทึง และรำดึงลำดวนดง จิกแจงทรแมงมง- คุดคุยคขลู่ขลาย ๏ รุกขรายเรียงสูงต่ำ ดุจรำและผันผาย สาขาเมื่อลมชาย มกรชูคือติงเอง ๏ เสารภยรสสร้อย สุขพายุพัดเลวง สวายสอกำจรเชวง มนนากจาบัลย์ ๏ สุดชมทุกช่อไม้ พเยียใกล้เมื่อสายัณห์ พระสูริยรังเรียงรัน และจะลับพระเมรู ๏ พระสูริยคล้อยลับ สุรสุดาพงากู ป่านนี้จะด่อมดู และบเห็นก็เห็นตรอม ๏ ป่านนี้รูปรอยให้ อกอรไหม้ตนเดียวดอม หนหาค่าใคร่ถนอม นุชน้องและโลมลา ๏ อ้าสูรแก่ใจเจ้า ผู้พรํ่าพร้องจะวอนมา อ้าสูรอาจใจสา- หัสห้ามบโดยใจ ๏ กูผิดมาคิดพลั้ง รอยบาปกั้งฤกลใด บเอาอรมาใน พนเพื่อนพเนจร ๏ มาเจ็บจรเทินเดียว และมาเดินพนาดร นิราศพงาสมร และมาคิดคำนึงเนือง ๏ อย่าคิดว่าพักพล มาจะขวนจนถึงเมือง จงสระรำคาญเคือง ทุกขแท้ที่สองทน ฯ
๑๖
๏ พระเสด็จหยุดรถจรดพล จรรแจกสรับสน แลตั้งเปนทัพรอยเกวียน ๏ แพนดั้งตั้งต่างต้ายเวียน พลแล่นฉวัดเฉวียน ทั้งหน้าทั้งหลังแขวงขวา ๏ มนตรีผู้ใจเจษฎา ทูลเตือนราชา อัญเชิญสมเด็จโสรจสรง ๏ พระเสด็จจากรถลดลง ลีลาคลาคง สมิปสร้อยสระศรี ๏ โสภาสระแก้วกลมี ไกรพแกมศรี สโรชพรรณพิมล ๏ มีโกมุทมาลย์กมล บานขจรรสคน- ธสร้อยเลวงเวหา ๏ เรียบรายทรายมณีมุกดา พื้นทองโสภา คือแท่นพิฑูรย์เรียบรอง ๏ ภุมราภุมรีคลอครอง คู่เคียงตฤบลออง ลอบสุคนธทรหึง ๏ หึ่งหึ่งเสียงมธุรกรอึง คู่เคี้ยเคียงคลึง บคลากุสุมสาทร ๏ คลึงคนธกมลเอมอร เสาวคนธ์กำจร แลอาบตระหลบอบชล ๏ นํ้าคือมรกตแลกมล เกิดแกมโฉมกล ปัทมราชมณี ๏ นานานกพรรณอันมี มาสรมสระศรี แลจับสโรชสรลอน ๏ คู่เคียงเรียงคาบเกสร เกสรไขขจร แลอบลอองอรชม ๏ ร่อนร้องก้องเสียงสวนสม ดุจดุริยรงม สรรเสริญสระศรีบมิคลา ๏ โพธิ์ทองทรล่องสาขา ร่มรกปรกมา ในริมสระศรีทรสาย ๏ พวกพรรคพิหคเหลือหลาย เหิรจับเรียงราย บรรสานสำเนียงเอียงอร ๏ มีกุโงกกุงานแลกุงอน นกจิบจาบซอน ซเซียบในบัวใบบัง ๏ คลิ้งโคลงคล้อแคล้ในรัง นกเจ่าเหงาฟัง แลสารกระสาสรวลตาง ๏ รังนานร้างรังครวญคราง นางนวลคือนาง อันงามด้วยเนื้อนวลผจง ๏ กานํ้าดำนํ้าคือปมง เป็ดน้ำลอยลง ในนํ้าและดำตามกัน ๏ นกงั่ววางโดยเขาขัน นกเตนตามทัน กระไนและจับบัวบาน ๏ นกกดตาแดงดูหาญ ไล่หาหัวขวาน และกุ้งตระแนงแซรงชวน ๏ นกเปล้าเคล้าคล้าคู่ควร โกกิลแสร้งสรวล ด้วยสาริกากันเอา ๏ นกพริกจิกจอกกินเครา เอี้ยงแอ่นออกเอา แลดูสรอาดอางขนาง ๏ ซังแซวซรลอนฟางวาง แล่นซรอกซอนทาง ตระดกตระเด็จเว็จวล ๏ นกไผ่ไล่ลางจางจล นกปลิงคลิงคน- ธบุษปรัตนบังอร ๏ บ่าวขุนกางเขนเขจร นกแขวกคาบขอน พรรณแล่งอีลุ้มคุ่มขัน ๏ นกไส้พรั่นไส้แสบศัลย์ คู่คลาศคอยกัน ครั้นเห็นก็เหิรหาฝูง ๏ ยาบยาบหัวหางหายูง จับไม้ไหล้สูง และกิ่งกระย่อนฟ้อนฟาย ๏ นกแสกแขวกเค้าเฝ้าปลาย ไม้ม่วงขวัญหมาย และร้องวว้ากากวน ๏ นกทักปากนกเสสรวล คับแคคับควร ทั้งคู่และเคียงตาตรอม ๏ ยางตรอกออกอุกดุกดอม ดูเปล้าแปลกปลอม ไปปนคณาคิ้วนาง ๏ นกกวักลักแลเพื่อนพลาง กวักปีกกวักหาง ก็ร้องกวะกวักทักทาย ๏ พรหิดกาพาขันชาย นกจากวากกลาย และจากกระพรากพิสมัย ๏ ตบยุงทุงทองมองไป มาหาปลาไหว ตระบัดประมงลงทัน ๏ นกจอกบอกเพื่อนมาพลัน ค้อนหอยหากัน และตรุมสรตือตัวแขง ๏ ภูรโดกโคกม้าหน้าแดง กดเพลิงเริงแรง และบินวว่อนร่อนเรียง ๏ นกกรอดลอดตับคาเคียง ช่างเหล็กเต๊กเสียง กระวานกระแวนแกลนกลัว ๏ นกลางจากกลางลางตัว จับไม้มองผัว และนกขมิ้นดิ้นโดย ๏ มีกระเรียนร้องก้องกรรโหย หงส์ห่านบินโบย ลันลุงหฤทัยภูบาล ๏ เสียงแก้วกรวิกตระการ ไพเราะรสหวาน บรรสานกันเอาเอาใจ ๏ นานาปลาทองท่องใน นํ้าสระสุทธิใส และแปลนทั้งตัวตื่นแปลง ๏ มีกระโห้และกระแหหางแดง ปลาวัวกลัวแฝง ในฝั่งแลเลียบเล็มไคล ๏ กริมกรายว่ายเวียนสวายไหว หวั่นปั่นป่วนไพร ยะยับในแปลงและประดึง ๏ คางเบือนเบือนเคียดค้าวคลึง สลิดโพพานลึง และพรวนสพรั่งตวงตาม ๏ เขมาโกรยว่ายโดยปลาหนาม- หลังไหลหลาดหลาม แลเหิรไปหาหัวหลวง ๏ ปลาพรามสลุมพอนปลาพลวง ปลาพรมสพงพวง สพรั่งและปลาเพลี้ยเพลน ๏ ปลาทองแลกันโทงเหงเหลน มีกระบอกและกระเบน แลมีเขมาโกรยกราย ๏ เทโพแลชะโดหลากหลาย แก้มช้ำช้ำชาย แลไปให้ปลาหมอดู ๏ ปลาแมวลิ้นหมาปลาหมู คชราราหู มีจันทรเม็ดและทรมาง ๏ ปลาวาฬไล่หลังครวญคราง ตาตุ่มตรอมตาง จะโกกกังเกญเชนชอน ๏ ปลากทิงติงตนชลจร ปลาอ้าวองค์อร แลเห็นสระดะชลธี ๏ ปลาม้าแล่นล้ำม้าคลี ปลาคลังตื่นตี ในแปลงก็ปลักไปมา ๏ ปลากาผุดหาเหรา กลังแกมปลาหวา และสร้อยสวายหวายเหนือ ๏ ฝักพร้าปลาส้าปลาเสือ ปลาสูบปลาเขือ แลปนปลาครอกดอกเลา ๏ รากกล้วยหางกิ่วแลกุเรา ปลาแขนกเขา แลกดชรโลงโหงหาย ๏ หมูคำดำน้ำแหล่หลาย ซิวซาวซอนซาย ฉวีสะพรั่งแลหลาม ๏ มีกระดี่แลกระตรับตับตาม ตัวเติบตัวราม ก็เต้นในแปลงแปลนหลัง ๏ ปลาช่อนและชวาดชแวงทัง หางกิ่วและทุกัง ทรอุกทรโอนโจนแปลง ๏ ปลาผึ้งขึ้งขบเหยื่อแหยง ชอนไชชายแชวง ตะเพียนพัญเอิญเอาะอาย ๏ ปลาแป้นปลาแปบแทรบทราย ชิงเหยื่อเผื่อผาย ยังฟองในหนองแชรงชม ๏ ปลาจวดชวดเหยื่อและอุลม ปลาหลดขดตม ตระบัดแลปลาตื่นตอม ๏ ปลาแมวไล่หาปลามอม ฉลามหนูแปลกปลอม ประหว้ายประหวัดพกพัน ๏ กระลุมพุกดุกแดงแขยงขยัน ปลาอุกแลอำพัน ก็จรัลในธารชลา ๏ ปลาแกว่งปลากวาว่ายคลา หกหัวหางหา แลแล่นในนํ้าคว่ำหงาย ๏ เต่าฝาปลาเขือเหลือหลาย หวั่นว่ายทุกพาย แลแล่นในนํ้าคือภมร ๏ ลมพานเพยียรสเอมอร ยังพระภูธร คือทูตสร้อยสระศรี ๏ แสร้งใช้ให้เชิญนฤบดี ลงสรงสระศรี แลชมกุสุมโสภา ฯ
๑๑
๏ ปางนั้นสมเด็จไท ธรณินทรลีลา ลงเล่นในสระสา- ทรท้าวธโสรจสรง ๏ อำมาตยมนตรี พลพิรียต่างลง อรอาบในสระบง- กชแก้วอันแบ่งบาน ๏ เตร่ตรํ่าตระบัดชม ชลธีกันภูมมาลย์ เด็จดวงตระการกาญ- จนโรจถือถวาย ๏ นํ้าใสสมบูรณ์ศรี บริสุทธิโฉมฉาย เฉกโฉมพระนารายน์ เสด็จสรงขษีรสินธุ์ ๏ พระพิศกรรภูมมาล- ยสโรชเจียรจินต์ ดุจถันพธูยิน ทุกขท้าวธกินใจ ๏ เสร็จสรงในสระศรี สุขน้ำอันเย็นใส เย็นภาพนอกใน จิตรร้อนคำนึงนาง ๏ พระพิศเลญจงจง- กลนีคำนึงปาง พระสนมสรอาดอาง กลเกี้ยวเลญจงผจง ๏ พระสูริยลับไศล รำไพลับพระเมรุลง พระสูริยอัสดง- คตเคร่านเรสูร ฯ
๑๖
๏ ปางนั้นท้าวทรงสมบูรณ์ มนตรีเตือนทูล อัญเชิญสมเด็จนฤบดี ๏ เสร็จขึ้นจากสร้อยสระศรี พวกพลมนตรี ประดับแลดูมหิมา ๏ ท้าวทรงพิพัสตรภูษา สรรพาภรณ์พา- หุรัตนแก้วกุณฑล ๏ ลีลารถรัตนพิมล พระสุริยเสด็จดล แลลับสุเมรุคิรี ๏ เสร็จสนธโยบาตวิถี ทวยแสนเสนี แลนองประดับบริพาร ๏ รองรองชวาลาสบสถาน เทียนทองธงมาล- ยท้าวธแต่งบูชา ๏ เทพารักษ์อันรักษา ไม้โพธิ์โสภา ที่ท้าวธอ้างอาไศรย ๏ เบื้องบุรพพระฮามแขไข แสงส่องช่องไพร แลพรายทั้งพื้นพนสณฑ์ ๏ กลิ่นคนธกมุทอุบล บัวบานตูมกล คือนางประนมถวายกร ๏ พระเสด็จเลอเร็วบรรจฐรณ์ รถรัตนระรอน แลกามตื่นเตือนใจ ๏ ศศิธรจรจรัสสว่างใส คล้ายเห็นท้าวไท ว่าพักตรสุรสุดา ๏ พระคำนึงน้องแก้วกัลยา เสวยแสนโศกา แลใจจำนงเทพี ๏ แตรสังข์ประนังเภรี สวนศัพท์ดนตรี แลพาทยก้องกาหล ๏ ท้าวรังอาราธนสรณ พฤกษาสาผล แลแสร้งสดุดีโดยปอง ฯ ๑๔ ๏ อ้าพระอันรักษสัตวโลก- ยและโลกยควรครอง อ้าพระอันรักษและจำนอง สัตวโลกยสงสาร ๏ อ้าพระอันรักษจะมารัก- ษอย่าคลายพยาบาล กันสรรพโทษจงอย่าพาล ภยในพนาไลย ๏ เกรงอันพลาพลนิกร อันมานอนในพงไพร กันสรรพโทษและจัญไร จงอย่าร้อนอย่าปรารมภ์ ๏ เสร็จพระบำบวงแก่อมรา- รักษแล้วธบรรธม เหนือรัตนบรรจฐรณ์ภิรมย์ รถทองที่ไสยา ฯ
๑๖
๏ ปางนั้นท่านไทเทพา ผู้สิงรักษา พระโพธิ์อันพรายสายสาร ๏ ฟังพระเสาวนีภูบาล พระสรวลเปรมปาน สุธามฤตย์เอมอร ๏ ไกรหงส์สำเนียงเสียงกร- วิกบรรสานสมร แลเทพยฟังสิตการ ๏ เสด็จออกนอกทิพยพิมาน มุ่งเมิลสบสถาน ดูพลคือสายชลธี ๏ โยธาดาแสนเสนี ดาษดงพงพี แลสบสังกัดกรรกง ๏ ดูช้างม้ารถทองธง เทียวพรรณสรบง แลด้างสว่างหว้างเวียนไว ๏ พระโพธิ์ดูดาลพิสมัย ตรองตริเต็มใจ ว่าท่านนี้ท้าวใดมา ๏ ฤๅเทพยนิกรยักษา ฤๅพระกามา ธิราชฤๅจักรี ๏ ผู้ทรงจักรคทาธริษตรี ฤๅพระศุลี และเอกอุมาแมนผจง ๏ ฤๅพระไพสพณ์เสด็จคง เหนือบุษบกหงส์ พาหนพิมานมาศผยอง ๏ ฤๅราชาครุฑลังลอง ฤๅนาคตระกอง ขษีรแปรรูปา ๏ ฤๅษีฤๅสิทธิพิทยา- ธรคนธรรพา- ธิราชฤทธิสกล ๏ แกล้งนฤมิตเพศพิมล มาด้วยฤทธิพล แลพลประดับดาษดา ๏ ฤๅแทตย์นิกรยักษา- ธิปพระอินทรา- ธิราชแปรกฤษฎี ๏ พิศเพี้ยนแต่เกล้ากษัตรีย์ เท่าบาทาศรี แลโฉมบมีอุปมา ๏ คิดควรสรวลสุดสงกา อ้าพระราชา สมุทรโฆษบวร ๏ ยศใดนี้ท้าวธมานอน เหนือรถบรรจฐรณ์ อรรแถ้งแลแกล้งเอองค์ ๏ แสนนางควรแนบทูลทรง บัวบาทบรรจง แลจำบำเรอบริพาร ๏ เคยผธมแท่นทิพยพิมาน ม่านแก้วแพร้วกาญ- จนแซรงบรรจบอบขจร ๏ นางแก้วกรไกวจามร เคยโอบเอวสมร ดนูพธูจงปอง ๏ ฤๅท้าวเอองค์ลำยอง กรกอดหมอนทอง และกามตื่นใจเตือน ๏ ลมพัดต้องส่องแสงเดือน น้ำค้างหยาดเยือน และเย็นตระชักสิชำงาย ๏ บมิควรดูดอมดูดาย ควรถนอมท้าวทาย ไปสมที่แก้วกัลยา ๏ พระรำฦกยอดไทธิดา ในพื้นพสุธา บมีผู้ปานโฉมศรี ๏ พระคำนึงนางพินทุมดี ลูกสาวกษัตรีย์ กุรุงในรมยนคร ๏ นางหนึ่งโฉมเฉกอัปสร พอจักสวยมพร และท้าวทุกแดนแหนขวัญ ๏ เปรียบองค์และพงศาพันธุ์ สองท้าวเสมอกัน และควรที่กรีฑารมย์ ๏ ตริแล้วเสร็จพระชื่นชม เสด็จแทบพระบรรธม ตระบัดก็บังนิทรา ๏ ท้าวหลับทั้งพลโยธา พรักพิริยเสนา บตื่นบติงเน่งนอง ๏ โอบอุ้มเอาพระภูธร เห็จขึ้นเขจร เพรี้ยวในห้องหาวผยอง ๏ ดุจศรีพรหมรักษตระกอง อนิรุทธเปรียบปอง ไปสมอุษาเทพี ๏ เสด็จเดียวถึงแดนคิรี รมย์บุรีศรี อันเพ็ญพิภพเพียบพล ๏ ข้ามชั้นไชยสินธุอจล ข้ามชั้นทวารยนต์ กลกำแพงปราการ ๏ ข้ามรมยบุรีถึงสถาน มนเทียรทองธาร คำนัลกรลาจรวจจรัล ๏ ดูสุริยพิมานดุจจันทร์ พิมานพรายพรร- ณแก้วกระลอกรัศมี ๏ ดุจมนเทียรไทธรณี มนเทียรเทพี อันพรายด้วยแก้วแกมแสง ๏ ดูสุริยสำรวจชิดแซรง ช่อฟ้าทัดแทง และแสงจำรัสโสภา ๏ ฉะเพาะพระมนเทียรธิดา พินทุมดีสา- พิลาสสุขเสวยรมย์ ๏ ด้อมสงัดเสียงดุริยดั่งคม ด้อมสงัดสาวสนม อันจาวจำเรียงเสียงฉันท์ ๏ ด้อมสงัดเสียงพลโห่หรรษ์ สงัดทวยเทียวจรัล อันจำระวังพระบุรี ๏ เสด็จจอมปราสาทมณี คัตวาสคิรี แลดูกำจัดคนคลา ๏ เบิกปัทมกระลับออกอา- รักษ์เอาราชา ก็เข้าในปรางค์สุภิรมย์ ๏ พระพิศโฉมนางสาวสนม ก่ายกองนองนม และนมประกิตนิทรา ๏ ลางนางนอนเน่งพัสตรา ไปล่แปลนแนวนา- ภีท้องสรแทบทรวงสมร ๏ ลางนางลืมไกวจามร ตาเงียบเหงานอน และหลับในตีนแท่นทอง ๏ ลางนางแนบเนื้อเทียมสอง กรกอดเอวกรอง และแสร้งประเบียดบัวใส ๏ ลางทุเทาแก้มกินใจ จากชู้ช้าไหล จะหลับบหลับเหลือปอง ๏ ย่อมลูกกษัตริย์เต็มเรือนทอง ก่ายกองนอนนอง จำนำบำเรอทุกตำบล ๏ หยุดยั้งพลั้งพิศโฉมฉงน เอาท้าวเสด็จดล ตระบัดยังรัตนบรรธม ๏ วางท้าวเทียมท้าวสู่สม เทพาชื่นชม และแลประเมินสองศรี ๏ แลนางลืมแลกษัตรีย์ แลพระนฤบดี แลลืมดูแก้วกัลยา ๏ สองท้าวโฉมแปลกประดิมา พระเห็นหรรษา สรรเสริญคคล้อยอวยพร ๏ จึงพระปลุกพระภูธร ปลุกพนิดาสมร ก็ตื่นตระบัดบมินาน ๏ แล้วเทพย์ก็เหาะเห็จทยาน ยังทิพยพิมาน ลำเนาไม้แมนผจง ๏ สองท้าวตื่นใจใหลหลง ต่างคิดพิศวง และสองจรเทินใจจวน ๏ ไทฝันใช่ฝันสองสรวล ในใจคิดครวญ และชายชรเมียงม่ายมัน ๏ ตาสมรคือศรยิงยรร ทรวงสองโหยหรรษ์ และกามกวนกลางใจ ๏ นาสาสารสชายไช ชมแก้มแก้วใส และดาลลันเหิมหอมฉม ๏ พระคิดคํ่ากี้กูผธม แทบไม้โพธิ์รมย์ และร่มทรสายสาขา ๏ พระระเมียลแท่นท้าวไสยา ใช่รถราชา บรรทมที่ไม้โพธิ์พราย ๏ แลบนพิดานเฉลาฉาย ใช่ดาราราย ประดับในพื้นคัคณานต์ ๏ แลเหมมกรพะพาน บรรยงก์พระสถาน ตระการกุสุมโสภา ๏ หลากพานมกรราชา หลากรสฉมสลา ชำเนียรชรเนียรเอมอร ๏ หลากรัตนบรรทมฉมขจร หลากรสศรีสมร และท้าวธสงกานาน ๏ รู้แท้ว่าเทพยบันดาล หวังเสพย์ตระการ กลฤดีโดยจง ๏ กรท้าวธตระกองเอวองค์ อนุชและอนงค์ เตือนหฤทัยเตรียบตรู ๏ พระพักตรสมเด็จพระภู- ธรพักตรพธู และเทียมชชิดรสคนธ์ ๏ นาภีแนบนาภีมล ทรวงแนบชิดชน บรรทับและเบียดบัวศรี ๏ นางน้องในใจเปรมปรีดิ์ กรกรรนฤบดี และนำบสู้ขัดขาม ๏ พระเชยชมแก้มเกลากาม โลมน้องโฉมงาม ตระการตระกองกรรฐา ๏ เชยชิดรสโอษฐสุรา มือพานแนวนา- ภีท้องสรแทบทรวงสมร ๏ นมน้องตราติดอกอร เอวองค์พระกร กระหวัดกระเหม่นกามา ๏ สองเสวยสุขสุดสงกา ชมลาภมหา อันเทพยแสร้งเอาสม ๏ สองเสวยรสกรีฑารมย์ สุขในพระบรรทม เลวงด้วยสร้อยเสาวคนธ์ ๏ สองสมสุขเล่นกลอยกล กามาโดยดล ตระการเทียรทุกลบอง ๏ แล้วเคลิ้มหลับในแท่นทอง ชวาลารองรอง แลแสงจำรัสส่องศรี ๏ ยังยามเดียวเลยราษตรี จักสิ้นแสงศรี รังเรียงจำคล้อยเวหา ๏ นกหคร้องก้องพฤกษา เนื้อเบื้อตื่นตา และเสียงไก่แก้วขันขาน ๏ พระโพธิ์จากทิพยพิมาน เหาะมาบมินาน ก็ถึงในรมยนคร ๏ เข้าในมนเทียรที่นอน เห็นพระภูธร และหลับด้วยพาลพธู ๏ สองผสานเปนตนเดียวดู พักตราเตรียบตรู คือบูรณจันทร์ทั้งสอง ๏ กรโอบเอวองค์ลำยอง ยิ่งวัลย์ทองกรอง ประกิตและแนบนิทรา ๏ หลับไหลเกื้อกลกามา เหนือสุขสหัสสา นุราคคล้ำแคล้นคืน ๏ เข้าทบแท่นท้าวยั้งยืน หยุดชมหันหืน ทันทึงรำพึงบมิคลา ๏ บมิควรไปล่ปลิดราชา จากแก้วกัลยา วิโยคโฉมใสศรี ๏ แม้นไว้โสดโทษจะมี ก็จะม้วยไมตรี ทั้งสองสมเด็จบมินาน ๏ นางเดียวสุดสวาทภูบาล ผู้พ่อใครพาล พินาศแท้ยาไท ๏ ว่าคุณแท้โทษจริงใด หลายถ้าเถียงใจ จรเทิรจะทำใดดี ๏ ปลํ้าใจไปมาราตรี เตือนเทพาศรี ก็เสาะและเสราะใจจง ๏ จึงเปลื้องกรพระปลดปลง ไปล่เอวเอองค์ พระอนุชนงพงา ๏ จึ่งยกกรแก้วกัลยา จากพระราชา บำราสบรู้สึกตน ๏ พระพิศพระพักตรพิมล พระพาษปดิชล และกรตระบัดผทับธาร ๏ โอบอุ้มท้าวผทับทรวงมาลย์ เหาะมาบมินาน ก็วางในแก้วเกวียนไกว ๏ พอจักสว่างสุริโยไทย สัตวพงไพรไศล และเสียงตระเวนหากัน ๏ เนื้อเบื้อจากเหล่าแหล่งจรัล นกหคแข่งขัน สำเนียงสุโนคทยา ๏ เวียนร่อนร้องว่อนเวหา เหิรจับพฤกษา บรรสานสำเนียงเสียงสม ๏ ดุจดนตรีเตือนดัดผทม สรวลศัพทระงม จักรจั่นเรไรขยองเหียร ๏ เสียงช้างก้องโกญจนสำเทียร เสียงม้าแก้วเกวียน เสียงสรพลไขขจร ๏ เสียงมฤคคชสีห์ไกรสร สีหนาทกำธร กำทวนทังป่าหิมพานต์ ๏ สบสัตว์ทังพื้นพงพนานต์ ตื่นตาตื่นดาล กระเกริกทั้งท้องธรณี ๏ เหิมเรียกพระสุริยพี- เราะเสียงมี่มี เมื่อจักอุไทยไขแสง ๏ อรุโณดมรัศมีแสง สุริยศักดิ์สำแดง ในยอดยุคุนธรศรี ๏ ทินกรกระกรจามี- กรกรรัศมี ดุรงครัตน์พรรณราย ๏ บุรพาภาสกรจรฉาย ฉลุปรุพพราย ตระศักดิ์สุริยประภา ๏ ปางนั้นท้าวส่างนิทรา ตื่นตนตาหา และมือประหว่าคว้าหมอน ๏ จงโฉมน้องแก้วอรอร ปางกรีฑากร อนงคในแท่นทอง ๏ พระรำฤกปางผสานตนสอง แลล้ำลวดทอง และสองประกิตติดตรา ๏ ไฟสมรร้อนทรวงราชา เจ็บจงสงกา ว่าฝันหรือจริงใหลหลง ๏ พระเมียลฉมคนธ์อันทรง ตราติดพระอง- คทราบในแดสรศัลย์ ๏ พระสงกาฝันใช่ฝัน เยียใดจาบัล- ยท้าวก็ท่าวเททรวง ๏ ถนัดล่มหล้าฟ้าปั่นปวง ถนัดภูผาหลวง และท่าวมาทับทรวงศรี ๏ ทบทนโศกากษัตรีย์ จงทุกข์เทพี และท้าวก็พาษปธารา ๏ พระเสด็จรถทองกรีฑา พลโยธาหา ทังไพรคิรีสบสถาน ๏ ค้นคว้าป่าดงพงพนานต์ เทินเขาถ้ำธาร ชำเราะชรลองดองไพร ๏ พลพลาดป่าหลวงปวงไศล ฉวัดเฉวียนเวียนไกล ทุกท้องคูหาพาจบ ๏ ไพรสงัดสัตว์พนสณฑ์สบ นกหคเหิรสงบ บร้องสำเนียงขานขัน ๏ ลมก็บพัดพฤกษาพรรณ ก็บติงสักอัน และสร้อยบไขรสขจร ๏ คชสารลืมบงซ้างซอน กลางดงไกรสร เสนาะและลืมไหล้สาร ๏ เนื้อเบื้อลืมกินเกลียงดาล กินทุกข์ทุกสถาน ลันลุงด้วยพระราชา ๏ ทุกทิศท้าวหาเหลือหา บมิพบพนิดา และพระพิลาปสมพอง ฯ
๑๑
๏ อ้าแม่ผู้มีหน้า คือศศิอันเรืองรอง ราษตรีตระการสอง สุขเล่นฤดีศรี ๏ คิดเอวลำเภาเยา- พดิพาลพันลี คิดนมกรรพุมนี- รชรัตนเรียมผจง ๏ คิดคิ้วคำนวณนวย คือธนูอันก่งยง ตรูตาตระบอกบง บมิแล้วและติดใจ ๏ คิดท้องสรแทบพาง นพโรมเรืองไร คิดแก้มสรแหล้มใส และตระศักดิ์สมบูรณ์ปราง ๏ บุญใดนี้โททำ และมานำไปสมนาง บาปใดนี้หนอปาง มาบำราสพงางาม ๏ สุดท้าวธเที่ยวหา ทุกตำบลพนาราม บพบพธูทราม รักษท้าวนิราสา ฯ
๑๖
๏ มนตรีทูลเตือนราชา ชอบเชิญลีลา ยังพระนครคืนครอง ๏ สารถีแปรแก้วเกวียนทอง เสนาเนืองนอง สรพร้อมและล้อมดาษดล ๏ เสด็จโดยด่านทางเก่ากล ข้ามชั้นพนสณฑ์ และแสนศิขรนที ๏ เยียใกล้เยียไกลพงพี เยียใกล้นครี และมุ่งเห็นแก้วปราการ ๏ ถึงนอกเมืองท้าวธสำราญ ดลในอุทยาน และสวนกุสุมโสภา ๏ จึงพราหมณ์มีมหิมา สี่ตนไคลคลา ประเทศรมยนคร ๏ เรียนจบสบเพทปกรณ์ เสียมสารสาทร ดำเนิรคือเทพฤๅษี ๏ มาพอพบพระนฤบดี ถวายพรพระศรี สรรเสริญสมเด็จภูบาล ๏ พระพิศโฉมพราหมณ์ตระการ แถลงปราไสสาร- ประสงคพราหมณ์อันมา ๏ พราหมณ์กราบทูลพระกรุณา บพิตรราชา- ธิราชฤทธิกำจร ๏ ตูมาแต่รมยนคร ปรากฏภูธร ทำนุบำรุงคือครู ๏ ฦๅพู้นพระยศพระภู- ธรราชแลตู มาชมพิภพลักษมี ๏ ท้าวถามถึงในนครี รมยบุรีมี อันใดตระการวานแถลง ฯ ๑๔ ๏ อ้าท้าวผู้ทรงฤทธิบรา- กรมเกียรติสายแสดง เดโชชยาสิทธิแสยง อรินราชทุกพาย ๏ เมืองพู้นพิศาลสุขรม- ยและราษฎรเหลือหลาย ช้างม้าพลาพลคือสาย ชลธินทรหนั่นหนา ๏ ล้วนเปนประเสริฐและตระการ แก่บุรีเท่าธิดา เดียวผจงคือจอมจิตตนรา- ธิบดินทรเจียรจินต์ ๏ เจ้านั้นมีโฉมคือจะประโลม ทั้งแหล่งหล้าและฟ้าดิน ทรงนามกรบวรพิน- ทุมดีอันโฉมเฉลา ๏ เสาวภาคยพาลพนิดา คือสุธามาโกศเกลา เนื้อเกลี้ยงสมบูรณ์บวรเยา- วอย่าว่าจะมีสอง ๏ เกศาระรวยระทดระทวย ประเหลหางมยุรทอง ไรเกศพพรายรัศมิรอง คือโรมอัษฎกามา ๏ พักตรากฤดิอันบริสุท- ธิพบูและโสภา ดุจจันทรโสฬสกลา และนะแน่งนะนวลอนงค์ ๏ กรรณาคือกลีบกมลโก- มลกามแกล้งผจง ทรงกาญจนกุณฑลยรรยง มณีพรายพิราราม ๏ นาสาลำยองคือขอคำนวณ กลควรคือขอกาม แก้มปรางประโลมรสยำยาม คนใดต้องก็ติดใจ ๏ ลำขาคือกาญจนกทลี และลำเพ็ญลำพาลใส สองนมชชิดวิจิตรใน อกอาสน์แก้วโฉมเฉลา ๏ คิ้วค้อมคือกงกลกุทัณ- ฑอันก่งและแกล้งเกลา พระเนตรพรายพิมลเพรา และพพริ้งยิ่งตายอง ๏ ริมโอษฐพรายคือมณีไพ- ฑูรยรัตนเรืองรอง ยิ้มแย้มและค่าใครและบปอง แก่อนงคสงคม ๏ พระทนตเพี้ยงวชิรรัตน์ และระเบียบระเบียมสม ทรวงราบคือฐานรัตนบรรทม ทิพยกามกรีฑา ๏ กรแก้วอันงามประดุจดัง คชงวงพระไอยรา นิ้วสวยแสล่มนขนิภา และพรรณเรียบเรียวรี ๏ เอวกลมกำกามรจนา คือพันลอกลดาศรี ยกอย่างและที่ทังธรณี ผิจะว่าบค่าควร ๏ คางเพลาคือกรวิมลกรร- ฐกก่องคือแสงสรวล ใครชายครั้นชายยลรัญจวน จิตตโมหล่วงโลม ๏ เมื่อเลงและดูถนยุคล สิบพรับและพิศโฉม ลืมแลดูนาภินพโรม -และโรมราชี ๏ เมื่อพิศดูพักตรคือจะแย้ม ลืมดูแก้มสรแล่มศรี พิศไพรุจิตพิศมฤดี ดูไรเกศอันงามกัน ๏ พิศเนตรนฤมลคือศร สมรราชยิ่งยรร แสลงกามกมลหฤทัยทรร- ปและลืมดูกรรณา ๏ เมื่อพิศลำเพ็ญชงฆอันคัด อุรุรัตนรำภา รำภาวดีสิริสุรา- ลยโลกยลืมจง ๏ เมื่อพิศรำไพรุนพโร- มนะแน่งอนงค์ยง ลืมแลดูพระพธุนุบง- กชแก้วอันโสภา ๏ กัลยางคนางในธรณี นี้ตูข้าพรํ่าเห็นหา โฉมฉันนเรศรสุดา นิบมีในธาตรี ๏ ควรคู่บำเรอประนตพระ บทรัชรัศมี เปนอัครราชมหิษี สมเด็จไทรำพึงกัน ๏ เปรียบองคพงศอภิชาต -และราชไอศวรรย์ เปรียบบุญปูนพิภพสรร- พประการสองสม ๏ บัดนี้คือการนรรา- ชบิดารังปรารมภ์ ปรารภการจะสวยม- พรนางในเจ็ดวัน ฯ
๑๖
๏ ท้าวฟังสารพราหมณทัน ทูลแถลงโฉมพรร- ณพระพธูเทพี ๏ ชื่นชมความพราหมณี พักตราเปรมปรีดิ์ ดับหฤทัยจาบัลย์ ๏ สองพันกระสาปน์สุพรรณ พระให้รางวัล แก่พราหมณนั้นบมินาน ๏ เอาพราหมณ์แลพลบริพาร จากพระอุทยาน ก็เข้ายังพรหมบุรี ๏ ครั้นสิ้นสนธยาราตรี พระเสด็จสู่ศรี สุพรรณมนเทียรเรือง ๏ แกมแก้วชัชวาลย์มลังเมลือง สาวสนมนองเนือง จำนำบำเรอราชา ๏ พระเสด็จเดียวเสวยโศกา แสนสนมโลมลา และท้าวทรม่าวบมิดู ๏ ลืมสนองสารศัพทพธู ลืมคัลพระภู- บดีบิดามารดร ๏ ลืมแลพนิดาวิงวอน สุรสุดาสมร บโลมบแลแปรศัลย์ ฯ
๑๙
๏ เทพีพินทุมดีอันมีมุขคือจันทร์ จาบัลยครั้นตื่น ตระอาล ๏ หาภูบาลบพบตระหลบทุกขมาพาล พิศวงในสถาน บรรทม ๏ ประปราณรันทดกำสรดพิลดดม ทรวงสมดั่งคมไฟ ในกลาง ๏ ฝันฤๅจริงและทันชิงรำพึงบรู้กี่ปาง รางชางขนางตื่น ตระบัด ๏ พิศเพี้ยนพระพนิดาทุกขานลกำนัด ดัดรัตนธารี มาดู ฯ
๑๖
๏ ปางนั้นพี่เลี้ยงพระพธู พักตราเตรียบตรู และตื่นตระบัดบัดใจ ๏ โลมลาว่าเจ้าเปนใด แม่มาหลงใหล ฤๅมีดำริตริตรอม ๏ แสนสงวนธิดาเดียวดอม ชมเชยถือถนอม ดั่งฤๅมาตื่นตีตน ๏ ข้าแม่ขอรู้ร่วมกล ใดทุกข์ท้าวทน อย่าขามแก่ข้าขอแถลง ๏ นางท้าวทุกขภาษกรรแสง เสียงเสาะโรยแรง และบอกยุบลโศกา ๏ น้องพี่คืนนี้นิทรา ผทมในไสยา ที่สถานพิมานมาศโสรม ๏ บมินานท้าวหนึ่งนำโฉม โสภามาโลม ตระอรอนุชในสถาน ๏ น้องน้อยไป่เดียงสาการ กลกามบชาญ แลท้าวมาชวนสรวลสอน ๏ มาเกลี้ยกรีฑาเกลาสมร สองสุขแล้วนอน ก็หลับในสร้อยไสยา ๏ ครั้นน้องตื่นตนตาหา บมิพบราชา ประจากก็เปล่าเปลืองใจ ๏ โศกาคั่งแค้นค่าใคร เห็นแห่งทรวงใน ที่น้องลันลุงครวญคราง ๏ ธารีโลมลาเพนาง นุชโอบเอวบาง บำบวงสันสรวงบทมาลย์ ๏ ฤๅเจ้าเศร้าโศกรำคาญ อย่าน้องนงพาล พิลาปเลยใช่กล ๏ ค่าใครเข้าห้องไหรญ เล็ดลอดทวารยนต์ ยังแท่นบรรทมสมศรี ๏ ยินข้าแม่เตือนอย่าตี ตนตรอมเทพี อย่าพาษป์กศัลย์ขวัญอร ๏ บัดนี้เพื่อจักสวยมพร ธิดาเดียวสมร แลท้าวทั้งหลายหมายขวัญ ๏ เหี้ยมนั้นนางน้องจึงฝัน ใช่แม่อย่าศัลย์ ให้พี่นี้เปนตรอมตาง ฯ
๑๑
๏ ธิดาเยียแดลาญ ทุกขกามกวนกลาง ทอดตนในตักนาง ผู้พี่เลี้ยงอันแกว่นกล ๏ กลอยถาปตีอกอา รัตนธารีพี่ตน ใช่ฝันอย่าฉอฉงน กลกล่าวเอ็นดูกู ๏ แก้มน้องพพร่องใด และมาต้องพี่แลดู รอยทันตอันตรู คือกุทัณฑสายสลาย ๏ ริมโอษฐอ่อนชํ้า เพื่อภุชงคใดหมาย ไหม้หมองจะปองตาย และบตายก็เปนตรอม ๏ กลิ่นแก้มอันแปมปน รสคนธยังหอม ไป่หายในอกออม รสรักอยู่ยาใจ ๏ เจ็บจริงกูจึ่งพร้อง ใช่ว่าน้องจะหลงใหล เดียงถนัดหฤทัยใน จิตรเจ็บค่าใคร่เห็น ๏ พี่ผู้ชำนาญการ กูจะวานอย่าแวะเวน ป่างเดียวพี่มาเปน พำนักนิ์น้องอันเจ็บจง ๏ คิดควรบปรุลุ แก่อำนาจจำนงยง บีฑารันทดอง- คมม่อยมมรรใจ ๏ ผิวพี่บช่วยน้อง ทุกขข้องซึ่งทรวงใน ชีวิตพี่ยาไท ที่จะเปนอย่าป่วยปอง ๏ แต่เล็กพี่เลี้ยงน้อง คุณนั้นยากยืนสนอง คาบนี้โสดเปนสอง คุณพี่เลี้ยงยิ่งธาษตรี ๏ มาแม่อุบายกล ยุบลซึ่งสิ่งใดดี ที่น้องจะสมศรี ยุพราชราชา ๏ รักน้องอย่าหน่วงนาน มาจะวานวาดรูปา ท้าวไทและเทพา สุรนาคกินนร ๏ จึงรู้ผู้ใดใคร และอันอาจลอบโลมอร ล่อลวงเลบงสมร สุขแล้วแลลอบคลา ฯ
๑๖
๏ ธารีรัตนฟังธิดา เห็นน้องโศกา และนางพี่เลี้ยงลาญใจ ๏ เอะหลากนักหนอคนใด อาจเข้ามาใน พิมานทิพยบรรทม ๏ หลายชั้นทวารยนต์ชิดชม สิบเล็ดลอดลม บังอาจรนังตรังตรา ๏ มาลอบโลมไทธิดา บมิเกรงราชา- ธิราชผู้สงวนศรี ๏ ผิท้าวรู้บร้างธาตรี รอดเลยฤๅดี แลคิดคคล้อยยินสรวล ๏ นางน้องยินเขียนขอขบวร ธารีคิดควร ก็ควรรูปท้าวทุกทิศ ๏ วาดโฉมพระผู้ทรงฤทธิ์ สังวาลพิพิธ และพาสุกรีนาคา ๏ เสด็จด้วยพฤษภมหิมา นางเห็นโศกา บเลงบแลพิศวง ๏ วาดโฉมนารายณ์ฤทธิรงค์ เสด็จด้วยครุฑทรง และเหาะกำลังเวหาส ๏ นางเห็นครวญครํ่าพิศวาส ใช่โฉมนรนาถ ผู้มาลอบโลมศรี ๏ วาดโฉมพรหมาธิบดี เสด็จหงส์รูจี แลเรียงจำรัสไพรู ๏ ทั้งนั้นใช่โฉมพระภู- ธรนั้นโฉมตรู ประเสริฐพ้นคณนา ๏ จึงวาดโฉมพระอินทรา ทรงช้างไอรา พิจิตรงามยรรยง ๏ ถือเพชราวุธธำรง บมิใช่พระองค์ แล้วท้าวนั้นใช่โฉมฉาย ๏ แล้วจึงวาดโฉมพระพาย เสด็จสินธพผาย แลเรืองจำรัสรัศมี ๏ นางพินทุมดีเร่งมี ทุกข์โศกแสนทวี แลคิดคำนึงแดลาญ ๏ จึงวาดโฉมพระโลกบาล เสด็จบุษปพิมาน แลเรืองจำรัสจรัสจรูญ ๏ นางพินทุมดีอาดูร แดเดือดเพิ่มพูล หฤทัยเร่งพิศวง ๏ วาดโฉมพระเพลิงเสด็จคง ด้วยสัตว์ตัวยง แลเรืองจำรัสสายแสน ๏ วาดโฉมขุนมารมาทแมน นางเยียยินแคลน บเลงบแลแปรศัลย์ ๏ วาดโฉมกินนรนาคสุบรรณ วรโฉมคนธรร- พท้าวเยียยินโศกา ๏ แล้ววาดโฉมพระราชา สมุทรโฆษา- ธิราชเรืองภุชพล ๏ พักตราเตรียบจันทรพิมล คิ้วค้อมก่งกล กุทัณฑตาต่างศร ๏ เอวองค์อรรแถ้งทรวงสมร นางท้าวยื่นกร แลพิศพบูบมิแปร ๏ นางทายขดานผทับแด ไฟสมรลามแล ลืมพาษปธาราราย ๏ โอ้นี้จำน้องตรอมตาย อาจเททรวงทาย เอาดวงหทัยไกลตัว ๏ นางทายรูปท้าวทูลหัว กามาเมามัว และแลบพรับพิศวง ๏ ถามพระพี่เลี้ยงเสมอองค์ ท้าวผู้โฉมยง นี้เทพยท้าวด้าวใด ๏ ธารีรัตนทูลทันใด ท้าวนี้ฦๅใน ตรีโลกยยศสบสถาน ๏ โฉมประจญท้าวทั้งพรหมาน ลูกพระภูบาล คือพินทุทัตมหิมา ๏ ท้าวนี้ทรงนามอันปรา- กฏเรียกราชา สมุทรโฆษอาจินต์ ๏ นางน้องครั้นฟังได้ยิน ไฟสมรลามริน รันทดทั้งแดดาลคลา ๏ ฟูมฟองนองพาษปธารา ธารีโลมลา ลำเลียมหฤทัยเทพี ๏ อย่าทุกข์ข้าแม่ธารี จักอาสาศรี บยากอย่าท่าวตรอมตน ๏ บมิให้เรื่องรู้สักคน ท้าวท่าดูกล ผู้ข้าอย่าอาลัยเลย ๏ นางน้องฟังสารเสบย ทุกข์โศกละเหย และแลพี่เลี้ยงหรรษา ๏ จึงใช้ธารีลีลา ไปยังราชา อัญเชิญสมเด็จนฤบดี ๏ ปางนั้นนางรัตนธารี ลาเพเทพี ตระบัดบังคมนงคราญ ๏ เห็จเหาะเวหาสบมินาน พรายภูษากาญจน์ จำรัสด้วยแสงศศิธร ๏ บัดดลแดนพรหมนคร มุ่งเมิลดูสรลอน สรล้ายกำแพงไชยแชรง ๏ ปราสาทกนกทกแทง จรัสแสงสุริย์แสง สุพรรณพรายพัฬเหา ๏ นิทราทั้งพลเงียบเหงา ลงโดยลำเนา พิมานรัตนจำเนียร ๏ เข้าในมนทรีพิศเพียน แสงแก้วไกรเทียร แลเรืองจำรัสรัศมี ๏ เข้าแทบบรรทมทิพย์ศรี สุรนางธารี ก็ด้อมประงอนราชา ๏ เห็นท้าวผทมในไสยา เดียวเสวยโศกา ก็เข้าไปแทบทูลสาร
๑๑
๏ บพิตรท่านไท ยศยิ่งทั้งพรหมาน อาจเทหฤทัยพาล -พธูด้วยโฉมพรรณ ๏ นางนาถพระพิน- ทุมดีประดุจวรรณ น้องท้าวรันทดศัลย์ สมเด็จท้าวบปรานี ๏ ตื่นขึ้นบเห็นหา นรราชกษัตรีย์ พิศวงฤดีมี ทุกขแท้นิรันดร ๏ น้องท้าวคำนึงท้าว บลุเลยรำคาญวอน ทรวงทรงกรรแสงสมร ทุกขแท้ที่อาดูร ๏ แสร้งใช้ให้ข้ามา ถึงสมเด็จนเรสูร ทูลบาทบัวทูล ทุกขราชธิดา ฯ
๑๖
๏ พระภูธรฟังสารา นุชน้องโศกา ก็โศกด้วยพระพธู ๏ พี่มานี้ค่าใครดู กัลยาเดียวอยู่ ลันลุงด้วยโศกาไลย ๏ บมิรู้สึกตนปางไป มาเที้ยรพระไพร ธรังบรรจวยจาบัลย์ ๏ พี่รับเอาน้องไปพลัน ทันดับแดศัล- ยท้าวทันทึงอย่านาน ๏ เสร็จพระภูบาลบริหาร เสด็จจากพระสถาน บรรทมที่ไสยาศรี ๏ พระโองการสั่งมนตรี ผู้เปนธิบดี นิเวศนไว้ต่างตา ๏ บอกราชดำเนิรราชา ให้ทูลพระบิดา- ธิราชผู้ฦๅนาม ๏ แล้วให้เอาพลหลวงหลาม ไปตามโดยพราหมณ์ ทั้งสี่ในรมยบุรี ๏ เสร็จพระเสด็จสั่งมนตรี จักลีลาศรี สุเรนทรรู้ที่จำนง ๏ จึงใช้พระมาตุลีลง เอารถแมนผจง มาถวายแด่พระภรรดา ๏ พระเสด็จรถรัตนพระมา- ตุลีขับพา- ชีแชรงรันแชะรถไกว ๏ ธารีนำมรรคครรไล ก่อนรถคลาไคล คคล้ายในกลางอากาศ ๏ รถรัตน์อันเรืองโอภาส พรายภูษาราช -โฉมสมเด็จเรืองรอง ๏ ดุจทินกรเสด็จรถทอง ม้าแมนผันผยอง แลเลื่อมทั้งหล้าคัคณานต์ ๏ เสด็จถึงรมยบุรีสถาน เรืองรัตนพิมาน แสงแก้วประกิตชิดชน ๏ จึงจรดรถทองที่มน- ทิรแก้วดำบล นเรศร์ธิดาเสด็จคง ๏ ธารีเอาพระเสด็จลง สมพระนุชองค์ คืออำมฤตยฤๅปาน ๏ สองท้าวเทียมองค์ในสถาน ถ้อยแถลงทุกข์กาล -ปางนิราศราตรี ๏ แสนโศกหฤทัยกษัตรีย์ พระโลมเทพี แลกรตระบัดโอบอร ๏ นางท้าวทูลอ้าภูธร อาจสูญใจจร แลข้าลันลุงให้หา ๏ ลอบโลมน้องในไสยา ลองลวงกรีฑา แลสองบรรสานตนสม ๏ เพราะท้าวมีที่อารมณ์ บมิทันดัดผทม แลท้าวธปล้างปลิดตน ๏ บมิทันน้องรู้เงื่อนกล ตื่นตีตนทน พิลาปลาญแลหา ๏ พระกรโอบแก้วกัลยา อย่ากล่าวสงกา แก่พี่นี้น้องนงคราญ ๏ นอนแนบน้องในพระสถาน สุขกามบันดาล แลหลับบรู้ปางไป ๏ บมิรู้เหนื่อยเน่งปางไกล พระเทพย์ทายไคล ครั้นตื่นตระบัดประปราณ ๏ หาน้องในพนสบสถาน บมิพบเลยลาญ ทั้งแดแลดาลถึงโฉม ๏ พลางแถลงโศกาแลตระโบม พนิดาลาโลม ลำเลียมหฤทัยกามา ๏ สองสมสุขสร่างสงกา ในพระไสยา พิศาลมาลาขจร ๏ บนแก้วบรรยงก์บวร แลรจิตบรรจฐรณ์ อรรแถ้งพิดานดาษดา ๏ เสาทองเรืองรองรจนา มีรำยวนมุกดา มณีแลกามจำเนียร ๏ เขนยแก้วแพรวฟ้าอาเกียรณ์ จรัสส่องแสงเทียน ประทีปแก้วพรายพรรณ ๏ เนืองนางสาวสนมกำนัล นั่งนองคั่งคัล ประดับบังคมโฉมศรี ๏ ลางลาดจามรพัชนี ลางถวายดนตรี แลคีตสำเนียงบรรสาน ๏ ลางนางถนอมสร้อยสลาพาน ลางเพงียเว็จธาร แลกรองกุสุมสาทร ๏ ลางถวายฉมคนธบวร เสาวรภเอมอร เลวงพิมานแมนผจง ๏ สองเสวยสุขสุดจำนง กรโอบเอวองค์ อนุชกลั้วกรีฑา ๏ เจ็ดวันแต่สองเสนหา สุขในไสยา ภิรมยแก้วแกมกล ๏ มนตรีเริ่มเรียบรี้พล เสนาสามน- ตชุมคือสายชลสินธุ์ ๏ จำสารสั่งพระภูมินทร์ ทูลแด่พระพิน- ทุทัตไทธรณี ๏ เอารถคชพลพาชี จากพรหมบุรี แลพราหมณทั้งสี่ตน ๏ รั้งหน้าเสนีรี้พล โยธามาดล ประเทศรมยนคร ๏ ฦาข่าวพลพระภูธร ธารีถวายกร แก่ท้าวก็ทูลสายสาร ๏ จึงอุ้มเอาพระภูบาล มาราตรีกาล ก็ส่งสำหรับรี้พล ๏ เรื่องราวท่าวทั่วสากล ทั้งพื้นภูวดล แลราษฎรทุกบุรี ๏ รุ่งนั้นสวยมพรศรี ทุกทิศทุกทวี- ปท้าวทั้งหลายมูลมา ๏ ทั้งเทพอสูรกษัตรา- ธิปคนธรรพา- ธิราชพลเหลือหลาย ๏ เอาพลถึงตั้งทัพราย รมยบุรีพราย ทั้งท่งนครเทียบทงัน ฯ